نقاب سبز بر سیمای زرد پایتخت

 بانكداري ايراني - روزنامه ایران در گفت و گو با کارشناسان، عملکرد محیط زیستی مدیریت شهر تهران را به بحث گذاشت و نوشت:بر اساس گزارش مؤسسه مرسر mercer که هرساله وضعیت بسیاری از شهرهای جهان را در 10 بخش مجزا از جمله میزان بهره مندی شهرها از طبیعت، تفرجگاه ها، خدمات عمومی، حمل و نقل شهری و فضاهای فرهنگی و مسکن و... بررسی می کند، رتبه شهر تهران از نظر شاخص کیفیت زندگی در 12 سال گذشته، از پله 177 در سال 2005 به 199 در سال 2017 تنزل یافته است.

در ادامه این گزارش می خوانیم: این رتبه بندی برای کمک به شرکت های چند ملیتی و کارفرمایان انجام می شودتا هنگامی که کارمندان شان را به مأموریت های بین المللی می فرستند، پاداش و مزایای منصفانه ای به آنها بدهند و «سختی کار» شهر محل مأموریت بدرستی محاسبه شود.

حسین آخانی، زیست شناس و عضو هیأت علمی دانشکده علوم دانشگاه تهران که سالهاست منتقد جدی سیاست های محیط زیستی کشور و شهرداری تهران است در توصیف وضعیت محیط زیست شهر تهران به «ایران» می گوید: «نگرش بتونی و سازهای مدیریت شهر تهران مانع از نهادینه شدن اصل توسعه پایدار در این شهر شده و این روند را در شهرسازی، حمل و نقل و ترافیک و مدیریت فضای سبز و پسماند و... به وضوح می بینیم. دراین شهر حق تقدم با ماشین هاست تا عابران پیاده و ساختمان سازی برای پر کردن جیب مرفهان ارجحیت دارد به حفظ عرصه های حیاتی و ارتفاعات و باغها و... که تأمین کننده هوای سالم و آب شهروندان است.

امروز در توسعه بزرگراه ها، شهرداری به گونه ای عمل کرده که عملاً حق مردم نه فقط برای پیاده روی که حتی برای دوچرخه سواری هم سلب شده یعنی من به عنوان همسایه برج میلاد امکان اینکه بتوانم از گیشا تا برج میلاد پیاده بروم را ندارم و برای رفتن به پارک یا برج میلاد باید حتماً سوار خودرو شوم و کلی هوا را آلوده کنم و این از ضد انسانی ترین رفتارهایی است که در نتیجه تصمیمات غلط با شهروندان صورت می گیرد. کجای دنیا سراغ دارید مردم در یک کیلومتری یک برج باشند اما نتوانند پیاده به آنجا بروند؟ در تمامی برج های بلند جهان در توکیو، مالزی، تورنتو کانادا و... امکان دسترسی مردم و توریست ها به صورت پیاده و نهایتاً با خودروی عمومی به این اماکن وجود دارد اما در تهران نه پیاده می توان رفت و نه خودروی عمومی برای این نقطه شهر وجود دارد.» 

او می گوید: «یکی از نشانه های بی توجهی شهرداری تهران به وضعیت حمل و نقل عمومی این است که دسترسی به بزرگترین پارک داخل شهر تهران به نام پارک پردیسان که اتفاقاً سازمان محیط زیست هم در آنجا قرار دارد با حمل و نقل عمومی وجود ندارد و این یک دهن کجی به مردم تهران و محیط زیست ایران است حالا شما ببینید مردم چطور باید به فضاهای سبزی که دهها کیلومتر با محل زندگی شان فاصله دارد و در بیرون شهر تهران ایجاد شده دسترسی پیدا کنند وقتی حتی در قلب پایتخت این امکان وجود ندارد. متأسفانه شهرداری با ساخت تونل ها و بزرگراه های متعدد و بی توجهی به حمل و نقل عمومی عملاً مردم را به استفاده بیشتر از خودرو و تشدید آلودگی هوای پایتخت تشویق کرده و با فروش تراکم، تمرکزگرایی در پایتخت را قوت بخشیده و معضلات زیست محیطی شهر را بیشتر کرده است. به همین دلیل و مجموع های از دلایل که پیشتر در مورد فضای سبز گفتم نمره شهرداری را در محیط زیست صفر می دهم.»

کیانوش سوزنچی، کارشناس محیط زیست و عضو هیأت علمی گروه معماری دانشگاه تربیت مدرس که خود عضو تیم مدیریتی طرح ساماندهی باغها و اراضی زراعی شهر تهران بوده درباره وضعیت فضای سبز تهران به «ایران» می گوید: «بر اساس آخرین بررسی های صورت گرفته در طرح ساماندهی باغها که وضعیت باغهای تهران را تا سال 89 مورد پایش قرارمی داد روند کاهش مساحت باغها در این دوره بسیار مشهود بوده و شاید نزدیک به یک سوم باغها یا تخریب یا خرد شده اند و از این سال به بعد نیز پایش دقیق دیگری صورت نگرفته است. برای اینکه وضعیت را ارزیابی کنید کافی است با استفاده از گوگل ارث مناطق مختلف تهران را در بازه زمانی سا لهای 75 تا 95 مقایسه کرده و بعد خودتان قضاوت کنید که چه میزان تخریب داشتیم. شاید مجموع سطوح سبز شهر تهران بر اساس اظهارات مسئولان شهری بواسطه ساخت پارک های جدید افزایش یافته باشد ولی وضعیت کیفی فضای سبز موجود به دلیل تخریب باغ ها افت شدیدی داشته و بعضاً قابل استفاده برای مردم هم نیست، مثلاً شهرداری می گوید حاشیه اتوبان همت را به عرض 5 متر و به طول چندین کیلومتر فضای سبز درست کرده ولی این فضای سبز فضایی نیست که برای مردم قابل استفاده باشد، این درحالی است که هر کجا باغ بوده یعنی زیرساخت های طبیعی شهری وجود داشته و این زیرساخت ها همان قنات ها و آب و خاک مناسب و هوای تلطیف شده بود و حتی تنوع زیستی هم به مرور زمان در این باغها مستقر شده بودند اما باغها را به ساختمان تبدیل کردند و در عوض اراضی خالی و حاشیه ای شهرها را که هیچ زیرساخت مناسبی نداشت با صرف هزینه های هنگفت درختکاری کردند که برای مردم قابل استفاده نیست.» او می افزاید: «من مجری طرح تفصیلی باغ های کن هم بودم. اگرچه بخشی از این باغ ها در کن بالا و پایین حفظ شده اما در جریان این مطالعه ما هرگز نتوانستیم اطلاعات املاک منطقه را از شهرداری بگیریم، شاید به خاطر اشکالات و تخلفاتی که در آن بود! از این موارد زیاد است که با استفاده از ضعف قوانین و اهمال و چشم پوشی مسئولان شهرداری، باغ ها یا فضای سبز تخریب شده اند مثلاً در مورد بوستان مادر در بلوار آیت اله کاشانی که از کاربری فضای سبز به غیر تبدیل شد من واقعاً متأسفم که حتی دولت نمی تواند جلوی تخلفات شهرداری و کمیسیون ماده 5 را در تهران بگیرد.»

او در مورد مصوبه برج باغ که حکم نابودی دیگر باغ های باقیمانده تهران را صادر کرد نیز می گوید: شورای شهر تهران با این مصوبه اجازه داد در 30 درصد وسعت باغ ها در قبال حفظ 70 درصد مابقی، تغییر کاربری یابد اما در عمل این اتفاق نیفتاد چون مابقی عرصه به کارگاه عمرانی ساختمانی تبدیل می شد و از آنجا که شهرداری اجازه ایجاد پارکینگ در حدود 80 درصد زمین در زیر ساختمان را می داد عملاً ریشه درختان در آن 70 درصد مابقی هم از بین رفته و باغها بتدریج نابود شدند. حتی این مصوبه برای افرادی که باغ نداشتند این قدر سودمند بود که تلاش می کردند ملک شان باغ اعلام شود برای همین زمانی که خانم ابتکار در شورای شهر بود بارها خواستار ارائه گزارش از نحوه اجرای این مصوبه توسط شورا شدیم ولی به همین درخواست ما هم اهمیتی داده نشد.

به گفته او، مصوبه برج باغ از اساس اشکال قانونی دارد چون شورای شهر اختیار تغییر تراکم را ندارد اما مراجع ذیربط و دستگاه های ناظر تاکنون هیچ اقدامی در این خصوص نکردند. 

سوزنچی خاطرنشان می کند: شهرداری تهران ادعا می کند سرانه فضای سبز شهر تهران را به 16 متر رسانده اما این «سرانه فضای سبز مؤثر» نبوده و مورد قبول نیست چـــون حتی لکه های فضـــای ســـبز و جنگل کاری های بیرون و حاشیه شهر را هم در این آمار لحـــاظ کرده اند. ایـــن در حالی اســـت که فضای ســـبز موثر باید به گونه ای باشد که مردم بتوانند از آن اســـتفاده کنند و توزیع مکانی مناسبی داشته باشد. حال آنکه در منطقه 17 شهر تهران سرانه فضای سبز 1.5 متر یا در منطقه 12 حتی این رقم زیر یک متر است چون فضای سبز ایجاد شده توزیع مناســـب ندارد مثلاً ســـرانه برخی مناطـــق مثل منطقـــه 4 به خاطـــر وجود جنگل لویـــزان خود به خود بالاســـت اما مردم منطقه 12 یا 17 چقدر می توانند به چیتگر یا جنگلکاری های منتهاالیه شرق تهران دسترسی داشته باشند. او می گوید: از باغ هـــای ازگل، طرشـت و بـــاغ فیض جز معـــدود تکه هایی دیگـــر چیزی باقی نمانده و حتـــی روددره های تهران هم به دلیـــل فعالیت های عمرانی نادرست از بین رفته اند، متأسفانه وضعیت محیط زیسـت شـــهر تهران اصاً خوب نیســـت برای همین باید هرگونه بارگذاری جدید در تهـــران و فـــروش تراکم متوقف شـــود چـــون در وضعیـــت ناپایداری شـــدیدی قرار داریم که شـــاید شما نبینید ولی من به عنوان یک متخصص بسیار نگران این وضعیت هســـتم. همین نشســـت زمین در تهـــران را ببینیـــد در امریـــکا می گویند اگر نشســـت زمیـــن به 7 میلیمتر برســـد وضعیت اضطراری اعلام می شود اما در تهران در برخی مناطق حتی 34 میلیمتر نشست زمین داشتیم.

ســـوزنچی می افزایـــد: «شـــهرداری نمی توانـــد نمره قبولـــی در حفظ محیط زیســـت بگیرد و متأسفانه شـــورای شهر و دستگاه های ناظر هم در این زمینه بسیار کوتاهی کردند و البته اگر منصفانه بخواهم قضاوت کنم باید بگویم شاید یک جاهایی هم کارهایی شده باشد ولی برایند اقدام ها و تصمیمات به گونه ای بوده که نمی توان نمره قبولی داد مثلاً در بحث پسماند من شاهدم که مجموعه، از کارشناسان خوبی برخـــوردار اســـت اما بی توجه بـــه نظرات کارشناسی و در حالی که هنوز طرح جامع مدیریت پسماند شهری در اختیار مشاور بود، شهرداری تهران رأساً تصمیم گرفت که زباله ســـوز بخرد و ما گفتیم صبر کنید ببینید آیا اصاً در مطالعات مشاور، زباله ســـوز مورد تأیید قرار می گیـــرد یا نه، ولی رفتند ســـراغ چینی ها و چند صد میلیارد تومان هزینه کردند و یک زباله سوز گرفتند و چون نوع زباله شهر تهران پیش از خرید این زباله ســـوز مطالعه نشـــده بـــود حال متوجه شدند که اگر قرار بود این زباله سوز 20 سال کار کند به دلیل کیفیت زباله های تهران بعد از 10 ســـال دستگاه مستهلک شده و غیرقابل استفاده می شود. چرا این اتفاق می افتـــد؟ چون مدیریت شـــهری تهـــران فاقـــد نگرش سیسـتمی بوده و آینده نگر نیست.»

**نمره 15 تا 16 منصفانه است

امـــا هادی حیدرزاده مشـــاور اســـبق محیـــط زیســـت شـــهردار تهران کـــه در حال حاضر عضو هیأت مدیره ســـازمان

مدیریت پســـماند شـــهرداری تهران نیز هســـت برایند عملکرد محیط زیســـتی شـــهرداری را مثبـــت ارزیابـــی کـــرده و

می گویـــد: تهـــران بـــه تعبیـــر برخـــی کارشناسان بین المللی مانند یک روستای بســـیار بزرگ اســـت و زیرساخت هایش اصلاً تناســـبی با این وسعت شهر ندارد بنابرایـــن تا حدی طبیعی اســـت که این همه مشـــکل داشته باشـــد اما بزرگترین دستاورد شهرداری در این 12 سال ایجاد تشکیلات اداره محیط زیست در مناطق و ایجاد واحد محیط زیســـت در نواحی و نیز ستاد محیط زیست و توسعه پایدار در شهرداری تهران بود در حالی که تا قبل از این اصلاً چنین چیزی وجود نداشـــت.»

او در پاســـخ به اینکه این تشـــکیلات چه کارکرد مؤثری برای بهبود محیط زیست شهر داشته، می گوید: بالاخره تاحدودی

توانســـت مؤثر باشد مثلاً اســـتقرار نظام مدیریت محیط زیســـت یا ایزو 14000 در شـــهرداری از جمله این دستاوردها بود و این قدر این ساختار توانست مؤثر باشد که نام معاونت خدمات شهری به معاونت خدمات شـــهری و محیط زیست تغییر یافت! موضوع دیگر بحث ارزیابی زیست محیطی برخی طرح های عمرانی شهری بود که مورد حمایت شهرداری و شورای شـــهر قرار گرفـــت. او در پاســـخ به اینکه آیـــا دریاچـــه چیتگر با همه آســـیب های زیســـت محیطی اش ارزیابی داشته یا نه و اینکه اساســـاً این ارزیابی ها جلوی کدام فعالیـــت مخـــرب عمرانـــی را در تهران گرفته، می گوید: این یک مبحث نو است که تازه چندســـالی اســـت ایجاد شـــده و گزارش ارزیابی چیتگر مورد تأیید سازمان وقت محیط زیست قرار گرفته اما مابقی طرح های داخل شـــهری مشـــمول تهیه ارزیابی نمی شـــود و صرفاً شـــامل انجام مطالعات زیست محیطی می شود برای همین طرحی مثل صدر گزارش ارزیابی ندارد. بحـــث دیگر اســـتقرار نظام HSE یا بهداشـــت و ایمنی بود کـــه اینها همه ادبیـــات نـــو در مدیریت شـــهری بود که عملیاتی شد ولی با این همه نمی توانیم بگوییم شرایط محیط زیست تهران امروز در وضعیت ایده آل است. به هر حال بارگذاری های بیش از حد و فـــروش تراکم بـــدون توجه به ظرفیت اکوسیســـتم شـــهر تهران از نقاط ضعف مدیریت شهری است. در بحث پسماند هم باید بگویم کارهای خوبی انجام شده ولی هنوز تفکیک زباله از مبدأ نداریم و تا رسیدن به شرایط ایده آل فاصله زیادی داریم اما درنقطه مقابل، شـــهرداری در توســـعه حمل و نقل ریلی و متـــرو و نیز ایجاد خطوط بی آرتی موفق بوده است.

حیدرزاده افزود: با این همه عدم تأمین پارکینـــگ در اغلب طرح های مســـکونی و تجـــاری و اداری کـــه بـــه رشـــد ترافیک دامن زده از نقاط ضعف موجود است.

این کارشـــناس همچنین می افزاید: شهرداری تهران در بحث هوشمندسازی و خدمات الکترونیک خوب شـــروع کرد اما این ســـرعت یک جاهایـــی کم و یک جاهایـــی هـــم متوقف شـــد. در توســـعه انرژی هـــای نو بـــا وجود مصوبه شـــورای شهر مبنی بر رشد 4 درصدی در هرسال، با اینکه شـــهرداری خوب شـــروع کرد اما نتوانســـت به بیشـــتر از دو درصد رشـــد سـالانه در تأمین بـــرق از انرژی های نو و خورشیدی دست یابد.

در مبـــارزه بـــا موش هـــای شـــهری متأسفانه دســـتاوردی نداشـــت چون تا وقتی زباله در سطح شهر و جوی های آب روباز موجود باشـــد موش ها هم خواهند بود. در ســـاماندهی مشـــاغل هـــم شهرک های صنفی متعددی ساخته شد که از نظر ایمنی و بهداشت نقش خوبی داشـــتند اما این طرح فاقد پیوست های اجتماعی بود بنابراین با توجه به جمیع جهات من نمره محیط زیستی شهرداری تهران را 15 تا 16 می دهم.

با وجـــود این، نظرات کارشناســـان و فعلان مستقل و برجسته حوزه محیط زیســـت همچنـــان بـــر ضعیـــف بـــودن عملکـــرد زیســـت محیطی شـــهرداری تهـــران در 12 ســـال گذشـــته دلالت دارد کـــه در روزهـــای آتی به گوشـــه دیگری از آسیب های تفکر ســـازه ای و بتون محور شـــهرداری تهران در توســـعه شهری از دیدگاه کارشناسی پرداخته خواهد شد.

**منبع: روزنامه ایران، 96،2،20