فشار خون، خطرناک اما قابل پیشگیری!

کارشناسان معتقدند بیماری فشار خون بالا به علت مصرف بیش از اندازه غذاهای آماده، کنسروی، شور و پرچرب، کم تحرکی و در یک کلام سبک زندگی ناسالم، رشد فزاینده‌ای دارد.

آنان همچنین می‌گویند ایران جزو کشورهایی است که آمار ابتلا به فشارخون بالا در آن زیاد است، با این وجود حداقل 20 درصد مبتلایان فشار خون از بیماری خود مطلع نیستند و از مطلعین نیز فقط 60 درصد برای درمان، اقدام می‌کنند. ‏

مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده‌اند که 81 هزار مرگ از 380 هزار مرگ طی سال گذشته در کشور، مربوط به فشار خون بالا بوده است؛ بیماری که علامتی هم ندارد. از سوی دیگر سه ونیم درصد میزان «دالی» (سال‌های از دست رفته عمر به دلیل مرگ زودرس و ناتوانی) افراد در کشور، مربوط به فشار خون است.

بررسی صورت گرفته در نظام مراقبت ایران در سال 1390 نیز حاکی است که 17.5 درصد ایرانیان 15 تا 64 ساله، فشار خون بالا دارند. همچنین بار بیماری‌ها و آسیب‌ها در کشور در سال 1382 نشان داده است که از میان 27 عامل خطر، حدود 15 درصد بیماری‌ها ناشی از فشار خون بالا بوده است.

** کنترل بیماری‌های غیرواگیر

وی با بیان این مطلب که به‌طور میانگین در کشور سالانه 91 هزار مورد سکته قلبی، 43 هزار سکته مغزی، 30 هزار مرگ ناشی از سرطان و 21 هزار مرگ ناشی از حوادث اتفاق می‌افتد که ریشه در مسایلی مانند کم تحرکی دارند و قابل پیشگیری هستند، می‌گوید: 20 درصد از جمعیت ایران مبتلا به فشارخون بالا هستند و این بیماری سومین عامل مرگ و میر در کشور است، درحالی که مردم در رفتارهای خود متأسفانه به اصول پیشگیرانه از بیماری توجه نمی‌کنند و از این‌رو فقط کمتر از 13 درصد موارد فشارخون کنترل می‌شود که نشان می‌دهد فرآیند آموزش به مردم و همچنین درمان فشارخون، امری زمان بر و مستلزم آموزش‌های لازم در این زمینه است.

**بیماری‌ بی‌علامت و خطرناک!

دکتر طاهره سماوات ـ رئیس اداره قلب و عروق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مصاحبه با گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: فقط 60 درصد بیماران از مشکل فشار خون خود مطلع هستند و این نشان می‌دهد که فشارخون یک بیماری موذی و بدون علامت است. به‌طوری که ممکن است فرد سال ها با آن زندگی کند، اما علامتی نداشته باشد. بی‌علامت بودن فشارخون، دلیل بر بی آزار بودن آن نیست بلکه دلیلی بر خطرناک بودن آن است.

رئیس اداره قلب وعروق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به این مطلب که فشارخون بالا پس از دیابت، دومین عامل بروز بیماری‌های کلیوی است، می‌گوید: بیش از 30 درصد بیماری‌های کلیوی مربوط به فشار خون است و متأسفانه فشارخون به اندام‌های حیاتی بدن مانند قلب، مغز، چشم و کلیه آسیب می زند و این در حالی است که بعدها علایم این بیماری بروز پیدا می‌کند.

دکتر سماوات همچنین می‌گوید: بسیاری از بیماران بستری در بخش‌های دیالیز بیمارستان‌ها براثر فشارخون یا دیابت، کلیه‌های خود را از دست داده‌اند، ضمن آن که فشارخون بالا، عامل مهم ابتلا به بیماری‌های عروق کرونر قلب و سکته مغزی خونریزی‌دهنده است. از دیگر عوارض فشار خون می‌توان به نارسایی‌های قلبی و کلیوی، عروق محیطی و خونریزی‌های ته چشم اشاره کرد.

** پیشگیری از فشار خون ‏

دکتر سماوات با اشاره به این مطلب که فشارخون بالا، بیماری بسیار خطرناک و درعین حال قابل پیشگیری است، می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین عوامل خطر بروز فشارخون بالا، مصرف نمک است، بنابراین به همه مردم توصیه می‌شود که میزان نمک مصرفی خود را کاهش دهند تا به فشارخون مبتلا نشوند. طبق بررسی‌های انجام شده، سرانه مصرف نمک در ایران، 2 برابر متوسط جهانی است. از این رو وزارت بهداشت‌، درمان و آموزش پزشکی تلاش دارد با اجرای برنامه‌‌های خودمراقبتی و آموزشی میزان مصرف نمک در ایران را کاهش دهد.

** چاقی و فشار خون ‏

رئیس اداره قلب و عروق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مورد چاقی و فشار خون یادآوری می‌کند: کنترل وزن یکی از مهم‌ترین راه‌های کنترل فشارخون است، زیرا چاقی با فشارخون رابطه مستقیم دارد و تحرک و فعالیت‌های منظم بدنی و حداقل روزی نیم ساعت پیاده‌روی نسبتاً تند یا متوسط، می‌تواند به کنترل وزن و کاهش فشارخون کمک کند.

وی با بیان این مطلب که مبتلایان به فشارخون بالا، به‌طور قطع باید به پزشک مراجعه و داروهای تجویزشده را به دقت مصرف کنند، می‌گوید: مبتلایان فشارخون حتما باید هر 3 ماه یک بار به پزشک مراجعه و فشارخون خود را کنترل کنند و حتی اگر دارویی برای بیمار عارضه داشت، باید درمورد عوارض آن دارو، دوباره با پزشک خود مشورت کند تا داروهای مناسب را دریافت دارد.‏

** فشار خون و تشخیص آن ‏

دکتر جواد مومنی ـ متخصص بیماری‌های داخلی نیز در مورد بیماری فشار خون بالا به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: فشارخون نیرویی است که به علت پمپ خون در سراسر بدن و به وسیله قلب بر دیوار شریان‌ها، ایجاد می‌شود. معمولاً فشار خون بالای 90 میلیمتر جیوه و کمتر از 140 میلیمتر جیوه به عنوان فشارخون طبیعی در بزرگسالان در نظر گرفته می‌شود، در صورتی که فشار خون بالا به موقع تشخیص داده و درمان شود، می‌توان از بسیاری از عوارض آن، پیشگیری کرد.

وی می‌افزاید: برای پی بردن به فشار خون بالا باید آن را به وسیله دستگاه مربوطه، اندازه‌گیری کرد. به این ترتیب، فشار ماکزیمم کمتر از 120 میلی‌متر جیوه و فشار مینیمم بیشتر از 80 میلی‌متر جیوه، فشارخون مطلوب است. فشارخون کمی بالاتر از طبیعی، فشار ماکزیمم بین 130 تا 140 میلی‌متر جیوه و فشار مینیمم بین 85 تا 90 میلی‌متر جیوه است و در فشار خون بالا، فشار ماکزیمم 140 میلی‌متر جیوه و بیشتر و فشار مینیمم 90 میلی‌متر جیوه و بیشتر است.

دکتر مؤمنی در پاسخ به این پرسش که فشارخون بالا چه علایمی دارد، می‌گوید: فشارخون بالا معمولاً علامتی ایجاد نمی‌کند، اما از درون، بدن فرد بیمار را تخریب می‌‌سازد. به همین دلیل به فشار خون بالا، «قاتل خاموش» هم می‌گویند.

وی یادآوری می‌کند: بهتر است 2 تا 3 بار فشار‌خون گرفته شود و میانگین آنها به عنوان فشار‌خون فرد مورد توجه قرار گیرد. چنانچه فشار خون سیستولی (ماکزیمم) بین 12 تا 14 و فشار خون دیاستولی(مینیمم) بین 8 تا 9 باشد، فرد در مرحله پیش فشار خون و به شدت مستعد ابتلا به فشار خون بالاست‎.‎‏ ‏

این متخصص بیماری‌های داخلی با بیان این مطلب که متاسفانه فشار خون بالا علامت ظاهری ندارد و فقط از راه آزمایش، وجود آن مشخص می‌شود می‌افزاید: افرادی که زمینه ارثی ابتلا به این بیماری را دارند، از 30 سالگی هر سال یک مرتبه و سایر افراد هر 2 سال یکبار برای انجام آزمایش فشار خون باید اقدام کنند‎.

** ‎عوامل مستعدکننده فشار خون ‏

این استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در مورد عوامل بالابرنده فشار خون می‌گوید: چربی خون به هر دلیلی که بالا باشد، باعث رسوب در جدار عروق و تشکیل پلاک‌های چربی می‌شود و بالاخره به تنگی عروق و فشارخون بالا می‌انجامد. این پلا‌ک‌ها با کوچک‌ترین فشاری کنده و در جای دیگر، باعث انسداد عروق می‌شود و حوادث ناگواری مانند سکته‌های قلبی و مغزی را ایجاد می‌کند.

ـ بیماری قند خون(دیابت): قند بالای خون, با مکانیسم های مختلف و اثرات متعدد که بر روی ارگان‌های مختلف بدن، از جمله کلیه‌ها می گذارد، باعث افزایش فشار خون می‌شود. در این افراد با کنترل مناسب قند خون، می‌توان از بروز عوارضی همچون فشار خون بالا جلوگیری کرد.

مصرف زیاد نمک: اغلب افراد بیشتر از نیاز بدن خود نمک مصرف می‌کنند که این مقدار نمک اضافی باعث جذب بیش از حد آب و مایعات از طریق کلیه و به دنبال آن، افزایش فشار خون داخل عروق می شود و از این‌رو کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی روزانه، بسیار لازم است.

ـ چاقی: افزایش وزن بیش از حد با مکانیسم‌های مختلف، فرد را مستعد افزایش فشار خون می کند و براساس مطالعات انجام شده، افراد چاق بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند.

استرس‌های روحی: استرس‌های روحی و روانی از طریق تحریک سیستم سمپاتیک بدن، باعث تنگی عروق و افزایش سرعت طپش قلب می‌شود و در نتیجه فشار خون به شدت بالا می‌رود. حال اگر تنش‌های عصبی به صورت مکرر پیش آید و سیستم سمپاتیک مکرراً تحریک شود، فشار خون تقریباً همیشه بالاتر از حد طبیعی است. بنابراین برای جلوگیری از این تغییرات بایستی خود را از استرس‌های بیهوده و تنش‌های عصبی بی‌مورد دور نگه داریم و بکوشیم با برقراری آرامش در محیط خانه و اجتماع، به سلامت خود و اطرافیانمان کمک کنیم.

‏سابقه فامیلی مثبت: کسانی که یکی از اطرافیان درجه یک آنها (پدر, مادر, خواهر و برادر) فشارخون بالا دارند، بیش از سایرین در معرض ابتلا به فشار خون هستند.‏

‏**مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری

این قرص‌ها که به وفور هم مصرف می‌شود، می‌تواند افزایش فشار خون را به همراه آورد.

** مصرف کورتون و یا سایر داروهای استروئیدی

این داروها به علت اثرات مختلفی که بر روی ارگان‌های بدن دارند، باعث افزایش فشار خون می‌شوند. با قطع مصرف این داروها، معمولاً فشار خون به حالت عادی باز می‌گردد.

** علایم فشار خون ‏

دکتر مؤمنی در مورد علایم فشار خون می‌گوید: فقط در برخی موارد فشار خون بالا با علائمی مانند سردرد در ناحیه پس سر، سرگیجه، تاری دید، طپش قلب، خستگی زودرس،تنگی نفس شبانه و یا به هنگام فعالیت، درد قفسه سینه و ادرار کردن بیش از یک ‌بار در طول شب همراه است. فشارخون بالا معمولاً علامتی ایجاد نمی‌کند و یکی از بزرگترین مشکلات‌اش این است که به ندرت باعث بروز علائم می‌شود. تا زمانی که یکی از عوارض آن مانند سکته قلبی یا مغزی بروز نکند، فرد از بیماری خود اطلاع پیدا نمی‌کند، با وجود این خون دماغ و قرمزی صورت می‌تواند نشانه‌ای از فشار خون بالا باشد.

یک دسته از علایم همراه فشار خون ممکن است به علت بیماری‌های زمینه‌ای و تشدیدکننده فشار خون به وجود آید که به این موارد می‌توان اشاره کرد: پر ادراری و پرنوشی و ضعف عضلانی بر اثر بیماری پرکاری غده فوق کلیوی، افزایش وزن و عدم ثبات روانی ـ احساسی در مبتلایان به بیماری کوشینگ (که به علت افزایش هورمون کورتیزول در بدن به‌وجود می‌آید)، حملات سردرد، تپش قلب عرق ریزش و سرگیجه در مبتلایان به تومور، سابقه عفونت‌های مکرر ادراری، شب ادراری و پرنوشی در بیماری کلیوی. برای تشخیص برخی بیماری‌های زمینه‌ای و کنترل تمامی شرایطی که ممکن است باعث فشار خون در فرد شود، یک سری آزمایش‌های تکمیلی برای بررسی ادرار و خون فرد از نظر قند، چربی و برخی مواد معدنی و مواد شیمیایی ضروری است.‏

** عوارض فشار خون بالا

دکتر مؤمنی با اشاره به این مطلب که کنترل نکردن فشار خون بالا باعث بروز عوارضی در بدن می‌شود، می‌افزاید: این بیماری‌ها عبارتند از حمله یا سکته قلبی (فشار خون بالا باعث سختی و افزایش ضخامت سرخرگ‌های خونی یا «آترواسکلروز» می‌شود و حمله قلبی، سکته قلبی و سکته مغزی را به همراه می آورد)، آنوریسم (آنوریسم‌ عبارت است از اتساع (باد کردن) یا بیرون‌زدگی دیواره یک سرخرگ بر اثر ضعف دیواره سرخرگ‌.

پمپ کردن خون در رگ‌ها علی‌رغم داشتن فشار خون بالا، باعث ضخیم شدن عضله قلب می‌شود و در نتیجه قلب به سختی خون را پمپ می‌کند و دچار نارسایی می‌شود)، تنگ و ضعیف شدن رگ‌های خونی در کلیه‌ها (در این حالت کلیه‌ها نمی‌توانند به درستی کار خود را انجام دهند)، ضخیم شدن، تنگی و یا پارگی رگ‌های خونی در چشم‌ها (در این حالت بینایی فرد کم می شود)، سندرم متابولیک (سندرم متابولیک یکی از اختلالات مربوط به متابولیسم بدن است که شامل افزایش اندازه دور کمر، تری گلسیرید خون بالا، کاهش کلسترول خوب یا ‏HDL‏ ، فشار خون بالا و افزایش هورمون انسولین است).

اگر فشار خون فرد بالا باشد، احتمال ابتلا به سایر اجزای این سندرم زیاداست. هر چقدر اجزای بیشتری از این سندرم را داشته باشید، بیشتر ممکن است دچار دیابت، بیماری قلبی و سکته ‌شوید. اگر احساس می‌کنید فشار خون شما بالا است، حتما به پزشک مراجعه کنید. ممکن است لازم باشد به صورت منظم دارو مصرف کنید. به هیچ عنوان به صورت خودسرانه داروهای فشار خون را مصرف نکنید، زیرا فشار خون بالا اگر درمان نشود، می‌تواند به عوارض جدی و خطرناکی بیانجامد.

** راه‌های پیشگیری از ابتلا به فشارخون بالا

ـ با تغییرات ساده در روش زندگی مانند داشتن رژیم غذایی مناسب و فعالیت‌های بدنی منظم، می‌توان از افزایش فشار خون پیشگیری کرد.

ـ کاهش مصرف چربی و نمک در رژیم غذایی، نه فقط به کاهش فشار خون کمک می‏‌کند، بلکه باعث کاهش احتمال بروز بسیاری از بیماری ها از جمله دیابت و بیماری عروق کرونر قلب می‌شود.

ـ از ابتدا ذائقه کودک خود را به غذاهای کم نمک عادت دهید.

ـ افزایش وزن، سبب افزایش کار قلب می‌شود و همچنین فشارخون بر اثر وزن اضافی، بالا می‌رود.

ـ کاهش وزن (درصورت بالا بودن وزن)، کاهش مصرف نمک و چربی در رژیم غذایی و شروع فعالیت‌های بدنی منظم که مورد تأیید پزشک‏‌تان باشد، به کاهش فشار خون شما کمک می‌کند.

- ورزش و فعالیت‌های بدنی منظم نه فقط به کاهش فشارخون کمک می کند، بلکه باعث کاهش سطح چربی (کلسترول) در خون هم می‌شود.

*منبع: روزنامه اطلاعات