خوب، بد، زشت نظام توصیفی

روزنامه خراسان در صفحه پرونده روز، نظام ارزشیابی توصیفی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان در این نظام را مورد بررسی قرار داد.

در این گزارش که در شماره چهارشنبه 28 بهمن 1394 خورشیدی به قلم علیرضا کافی منتشر شد، آمده است: پایان رقابت نفس گیر برای 20گرفتن. اتفاقی که سال هاست برای دانش آموزان مقطع ابتدایی رقم خورده و با تغییر رویکرد نظام آموزشی کشور در ارزشیابی عملکرد تحصیلی دانش آموزان، ارزشیابی نمره محور جای خود را به ارزشیابی توصیفی داده است تا دانش آموزان به ویژه در مقطع ابتدایی دیگر تنها برای نمره 20و موفقیت در امتحانات درس نخوانند و رقابت های نفس گیر دوران کودکی بر سر نمره 20و اضطراب های ناشی ازآن از فضای دبستان ها رخت بربست.

سال 77بود که شورای عالی آموزش و پرورش بر اساس مصوبه شماره 637 خود رای به اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی داد و البته در سال 81با مصوبه 679 اجازه داد تا این طرح در 200مدرسه به صورت آزمایشی اجرا شود.طرحی که امروز در مقطع ابتدایی در حال اجراست و عملکرد دانش آموزان ابتدایی دیگر نه بر مبنای آزمون های سنتی و نمره ،بلکه بر مبنای عملکردشان در طول سال تحصیلی و به صورت توصیفی ارزشیابی می شود.

اما این که اجرای چنین طرحی چه مقدار مفید بوده و معلمان و والدین دانش آموزان از اجرای آن رضایت دارند موضوعی است که باید در فضای واقعی جامعه آن را بررسی کرد. برای بررسی بهتر موضوع به سراغ برخی معلمان مقطع ابتدایی و والدین دانش آموزان این مقطع رفتیم تا به بررسی بیشتر نقاط ضعف و قوت طرح ارزشیابی توصیفی در مدارس بپردازیم.

**تفاوت در نحوه اجرای ارزشیابی توصیفی در مدارس مختلف

مادر یکی از دانش آموزان پسر که در سال سوم ابتدایی تحصیل می کند درباره نحوه اجرای این طرح در مدارس ابتدایی و نقاط ضعف و قوت آن می گوید: درمجموع تغییر رویکرد در سنجش عملکرد دانش آموزان به ویژه در مقطع ابتدایی از نمره محوری به عملکرد محوری کاری شایسته است. با این کار اضطراب دانش آموزان کم می شود واعتماد به نفس دانش آموز تقویت می شود. اما نکته ای که برای من جالب بود نحوه اجرای این طرح در دو مدرسه مختلف در تهران است.

پسر من سال گذشته در مدرسه ای در منطقه سه درس می خواند و در آن مدرسه تمام ارزشیابی ها به صورت توصیفی صورت می گرفت.

یعنی پوشه کار داشتند و امتحان به شیوه ای که در زمان تحصیل ما وجود داشت از آن ها گرفته نمی شد. اما امسال که به دلیل تغییر منزل مجبور به تغییر مدرسه اش شدم می بینم که معلمشان با همان شیوه های سنتی از دانش آموزان امتحان می گیرد ولی به جای نمره دادن از کلمات توصیفی استفاده می کند.در عمل بازهم دانش آموزان امتحان می دهند و استرس امتحان برایشان وجود دارد.

پدر دانش آموز دیگری این طرح را مثبت ارزیابی می کند و می گوید: من چهار فرزند دارم که فرزند آخرم با این شیوه ارزشیابی وارد مقطع ابتدایی شد.وقتی رفتار بچه ها را مقایسه می کنم می بینم فرزند آخرم علاقه بیشتری به محیط مدرسه ،کلاس و معلم اش دارد و از اعتماد به نفس بیشتری هم برخوردار است.

اما نکته ای که هست ما فقط با یک جمله در خصوص وضعیت تحصیلی فرزندمان مواجه ایم ،مثلا معلم می نویسد نزدیک به حد انتظار. در این وضعیت پدر و مادر نمی دانند کجای کار فرزندشان مشکل داشته یا معلم به صورت کامل توضیح نمی دهد که دانش آموز در کدام بخش ها نیاز به تمرین بیشتر دارد. 

درصورتی که فکر می کنم اگر این موارد را به نحوه ارزشیابی اضافه کنند پدر و مادر ها می توانند کمک بیشتری به رشد تحصیلی فرزندشان کنند.

**وقتی نمره حذف می شود اقتدار معلم کاهش پیدا می کند

خانم رضایی یکی از معلمان مقطع ابتدایی خیلی کوتاه درباره نقاط ضعف و قوت این طرح می گوید: نمره برای معلم یک ابزار است. متاسفانه وقتی نمره حذف می شود اقتدار معلم در کلاس کاهش پیدا می کند.

از وقتی نمره حذف شده دانش آموزان رقابت کمتری باهم دارند و شاید تلاش کمتری برای پیشی گرفتن از یکدیگر می کنند. البته این درست است که با کم شدن رقابت استرس دانش آموزان کاهش می یابد و اعتماد به نفس دانش آموزان افزایش می یابد اما نقش و اقتدار معلم هم زیر سوال می رود.

یکی دیگر از معلم ها که نمی خواهد نامی از او برده شود می گوید: یکی از نقاط ضعف این سیستم واگذارنشدن پوشه کار دانش آموز به معلم سال آینده او است. این کار باعث می شود معلم سال آینده اطلاعات چندانی درباره وضعیت تحصیلی و رفتار دانش آموز در اختیار نداشته باشد.

در کل به نظر من این طرح اگرچه می تواند اعتماد به نفس کودک را بالا ببرد و از استرس او کم کند اما درنهایت دانش آموزانی که با این شیوه آموزش می بینند احاطه کمتری به دانش و اطلاعات دارند و از سطح آگاهی و دانش کمتری برخوردارند.وقتی از نحوه اجرای این طرح توسط معلمان از وی می پرسم می گوید: متاسفانه خیلی از معلم ها آموزش لازم برای اجرای صحیح این مدل را ندیده اند و به دلیل رویکرد سنتی خود با شیوه های سنتی از دانش آموزان آزمون می گیرند و تنها شیوه توصیف وضعیت تحصیلی را جایگزین سیستم نمره دهی کرده اند. 

به همین دلیل بهتر است پیش از هرچیز فکری برای به روز رسانی اطلاعات و آموزه های معلمان مقطع ابتدایی شود تا این طرح با اجرای صحیح خود به اهداف از پیش تعیین شده دست یابد.

در مجموع اگرچه تغییر رویه ارزشیابی از دانش آموزان در مقطع ابتدایی و حذف نمره به عنوان یک عامل استرس زا می تواند انعطاف پذیری بیشتری را به همراه داشته باشد و باعث کاهش مردودی ها تکرار پایه های تحصیلی شود اما اجرای غلط آن از سوی برخی معلمان می تواند مشکلاتی را برای این دانش آموزان به وجود آورد.مشکلی که می توان با آموزش بیشتر معلمان بر آن فائق آمد. 

**کاهش 6درصدی مردودی در پایه اول ابتدایی با ارزشیابی توصیفی

اما رئیس گروه ارزشیابی کیفی توصیفی معاونت ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در این زمینه به خراسان گفت:اجرای طرح ارزشیابی کیفی توصیفی علاوه بر کاهش چشمگیر افت تحصیلی در بین دانش آموزان مقطع ابتدایی میزان مردودی ها در پایه اول ابتدایی را بیش از 6 درصد کاهش داده است. 

البته با تمام این تفاسیر برخی اولیا و مربیان از اجرای این طرح انتقاداتی دارند که در پاسخ به تمامی این نگرانی ها باید گفت آن چه از سوی برخی معلمان و یا اولیای دانش آموزان مطرح می شود ناشی از آموزش های ناکافی و رسوبات نظام ارزشیابی کمی است که سابقه ای صد ساله در نظام آموزشی ما دارد.

بهمن قره داغی میزان مردودی ها در پایه اول ابتدایی پیش از اجرای طرح ارزشیابی کیفی توصیفی را 9.8درصد اعلام کرد و گفت: با اجرای طرح ارزشیابی توصیفی میزان مردودی ها از 9.8درصد به 3.6درصد کاهش یافت.به گفته این مقام مسئول در آموزش و پرورش تحقیقات صورت گرفته در مقطع ابتدایی حکایت از این دارد که علاوه بر کاهش چشمگیر مردودی ها و افت تحصیلی در بین دانش آموزان، تعداد دانش آموزانی که با این شیوه آموزش دیده اند بخت بیشتری برای ورود به مدارس استعدادهای درخشان داشته اند.

به گفته قره داغی بارها دیده شده است که برخی معلمان به دلیل تفکرات قدیمی، با رویکرد ارزشیابی کمی عمل می کنند و نتیجه کار را به صورت کیفی توصیفی بیرون می دهند و معتقدند این روش جواب گوی نیازها نیست.

در این جا باید گفت مشتری ما در سیستم ارزشیابی کیفی توصیفی گروه سنی کودکانی است که 12 سال و کمتر از آن سن دارند و در این سن کودک به فراشناخت نرسیده و درک مفاهیم انتزاعی در او شکل نگرفته است. پس برای این گروه سنی این معلم است که وظیفه دارد در کنار دانش آموز حضوری فعال داشته و نقاط ضعف و قوت او را به او یادآوری کند. درست برخلاف ارزشیابی کمی که می توان آن را فاقد قابلیت ارتباط گیری نامید چراکه دانش آموز قادر به درک آن نیست. درشیوه ارزشیابی کیفی توصیفی اولیای دانش آموزان نیز نگاه بهتری به وضعیت دانش آموز خود خواهند داشت و راحت تر از شیوه کمی می توانند به او کمک کنند. 

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه نقاط ضعف موجود درنظام آموزشی به حساب نظام ارزشیابی کیفی توصیفی گذاشته می شود. به عنوان مثال به کارگیری برخی نیروهای ناکارآمد و آموزش ندیده در مقطع ابتدایی، تغییر ناگهانی کتاب های درسی، ایجاد پایه ششم ابتدایی و نبود بودجه کافی برای آموزش اولیا و معلمان باعث شده تا مشکلاتی در این حوزه دیده شود و متاسفانه تمامی این مشکلات به حساب تغییر نظام ارزشیابی گذاشته شود.این درحالی است که با اجرای این طرح به دلیل پرداختن به تفاوت های فردی دانش آموزان و مشارکت دادن آن ها در فرایندهای آموزشی، نگرش دانش آموزان به مدرسه بهبود یافته و دانش آموزان یادگیری بهتری از دروس داشته اند. علاوه بر این افزایش اعتماد به نفس در بین دانش آموزان، کاهش استرس و اضطراب و تخلفاتی مانند تقلب نیز از دیگر دستاوردهای این نظام است که برای اجرای صحیح آن به حمایت های جدی عوامل فرادستی نظام آموزشی از جمله رسانه ها نیازمندیم. 

**مهم ترین نکات پرونده

از وقتی نمره حذف شده دانش آموزان رقابت کمتر و تلاش کمتری برای پیشی گرفتن از یکدیگر می کنند.

یکی از نقاط ضعف این سیستم واگذارنشدن پوشه کار دانش آموز به معلم سال آینده او است. 

پدر یک دانش آموز: فرزند آخرم که تحت پوشش نظام ارزشیابی توصیفی است، علاقه بیشتری به محیط مدرسه، کلاس و معلم اش دارد و از اعتماد به نفس بیشتری هم برخوردار است.

متاسفانه خیلی از معلم ها آموزش لازم برای اجرای صحیح این مدل را ندیده اند.

با اجرای طرح ارزشیابی توصیفی مردودی در پایه اول ابتدایی از 9.8 به 3.6 درصد کاهش یافته است. 

*منبع: روزنامه خراسان