طب زیرسطحی و هایپربار در خدمت بیماران صعب‌العلاج

درمان با اکسیژن هایپربار(اکسیژن پر فشار) یکی از روش‌های جدید، غیرتهاجمی و سودمند برای برخی بیماری‌ها است که بعضاً صعب‌العلاج و یا حتی لاعلاج هستند که البته این روش درمانی به تأیید اف دی ای آمریکا هم رسیده است.

در این روش درمانی بیمار وارد اطاقک‌هایی از جنس فولاد و یا آلیاژ پلکسی‌گلاس شده و به‌وسیله کپسول‌هایی که با کمپرسور پرقدرت پر می‌شوند هوای فشرده با سرعت و حجم تحت کنترل وارد اطاقک می‌شود و به‌تدریج فشار داخل اطاقک افزایش می‌یابد تا به فشار مورد نظر به‌عنوان مثال فشار معادل ١٤ متر زیر آب یا (١/٤ )اتمسفر برسد.

سپس از طریق ماسک و یا هود که مانند کلاه، سر و صورت را می‌پوشاند گاز اکسیژن که در کپسول‌هایی ذخیره شده برای تنفس وارد سیستم تنفسی بیمار می‌شود با توجه به بالا بودن فشار، به‌راحتی اکسیژن از طریق آلوئول‌ها(بخش‌های انتهایی ریه) وارد سیستم گردش خون شده و در پلاسما حل می‌شود. و به بافت‌هایی با کمبود اکسیژن نظیر بافت‌های عفونی و یا نکروزه رسیده و ضمن کنترل عفونت فرآیند ترمیم بافت را تسریع و تسهیل می‌کند.

معمولاً به‌فاصله هر بیست دقیقه تنفس اکسیژن ٥ دقیقه تنفس هوا برنامه‌ریزی می‌شود تا بیمار دچار علائم مسمومیت با اکسیژن نشود. جلسات درمانی بین ٤٥ تا ٩٠ دقیقه بطول می‌انجامد

هم‌زمان با دهه فجر نخستین مرکز تحقیقاتی و آموزشی و درمانی هایپربار مولتی چامبر(با ظرفیت چند نفر) دانشگاهی کشور در بیمارستان گلستان نیروی دریایی واقع در اتوبان شهید صیاد شیرازی شهر تهران به بهره‌برداری رسید.

به بهانه راه‌اندازی این مرکز پیشرفته تحقیقاتی، آموزشی و درمانی پزشکی هایپربار مولتی چامبر دانشگاهی و بیمارستانی کشور با ناخدایکم دکتر «شهرام اولیائی» محقق و پزشک این مرکز فوق تخصصی درباره کاربردهای این روش درمانی و جایگاه آن در ایران و جهان به گفت‌وگو نشستیم.

ناخدایکم دکتر «شهرام اولیائی» در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: با توجه به فرمان ابلاغی از سوی فرماندهی معظم کل قوا(مدظله العالی) مبنی بر لزوم مرجعیت علمی نیروی دریایی راهبردی در کشور و در سطح منطقه در حوزه طب زیرسطحی و هایپربار، پیگیری برای تأمین زیرساخت‌ها و تجهیزات مورد نیاز با جدیت آغاز شد و در ایام‌ دهه فجر موفق به بهره‌برداری و راه‌اندازی نخستین مرکز تحقیقاتی و آموزشی و درمانی هایپربار مولتی چمبر کشورشدیم.

وی راه‌اندازی این مرکز را تحولی بزرگ در حوزه دانشی پزشکی هایپربار در کشور برشمرد و افزود: بطوری‌که دستیاران فوق تخصصی رشته‌های مرتبط پزشکی و دستیاران پزشکی هوا فضا و زیرسطحی و دانشجویان پزشکی و پرستاری دانشگاه علوم پزشکی آجا از این به بعد دارای فیلد عملی کاملاً پیشرفته برای تکمیل حلقه آموزشی در این حوزه دانشی خواهند بود.

این پزشک مرکز تحقیقاتی آموزشی و درمانی پزشکی هایپربار مولتی چامبر نداجا ادامه داد: محققین رشته‌های مختلف پزشکی و نخبگان کشور با تعریف پروژه‌های تحقیقاتی در مرکز تحقیقات طب زیرسطحی و هایپربار نداجا با استفاده از امکانات پیشرفتره و منحص بفرد این مرکز قادر به اجرای عملی پروژه‌های تحقیقاتی خود در این حوزه جدید دانشی خواهند بود.

دکتر اولیائی با بیان این‌که نیازمندان درمان با این تجهیزات پیشرفته امکان درمان در داخل کشور را دارند، یادآور شد: تا پیش از دهه ۱۹۶۰میلادی کاربردهای اطاق‌های فشار عملیاتی محدود به تست و درمان بیماری‌های غواصی بود اما از آن به بعد اندیکاسیون‌های(کاربردهای) پزشکی جدیدی برای آن شناخته شد از جمله درمان عفونت‌های هوازی و بی‌هوازی مقاوم به درمان از جمله استئومیلیت(التهاب استخوان) مقاوم به درمان و درمان آبسه‌های ناحیه پوستریور فوسا مغز، سوختگی‌های شدید، درمان زخم پای دیابتیک و جلوگیری از قطع پا، درمان عوارض لیزر مانند سوختگی پس از لیزرتراپی که در کشور ما شایع شده و در تروماها و آسیب‌های ورزشی جهت ترمیم سریع و بازتوانی ورزشکاران و بازگشت به میادین ورزشی در زمانی بسیار کوتاه، درمان آسیب‌های ناشی از گلوله و جراحت‌های جنگی، مسمومیت با منوکسیدکربن که هر سال در فصل زمستان سبب مرگ خاموش هموطنان می‌شود.

وی افزود: از کاربردهای مهم دیگر اکسیژن هایپربار افزایش پنج برابری تأثیر رادیوتراپی در کانسرهای اکسیژن سنسیتیو (سرطان‌های حساس به اکسیژن) است بشرطی که پیش و در جریان رادیوتراپی درمان با اکسیژن هایپربار تداوم یابد.

این پزشک مرکز تحقیقاتی آموزشی و درمانی پزشکی هایپربار مولتی چامبر نداجا گفت: تحقیقات جدید در محیط آزمایشگاهی و مطالعات حیوانی حاکی از تأثیر اکسیژن هایپربار بر روی مهار رشد و پیشرفت سلول‌های سرطانی در گلیومای مغزی و کانسر پستان است.

دکتر اولیایی خاطرنشان کرد: اختلال عملکرد دیاستولیک قلب، تنیتوس (وزوزگوش) و رتینا پیگمنتوزا چشم، مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس از دیگر بیماری‌هایی است که به‌وسیله اکسیژن هایپربار بهبود می‌یابند.

وی یادآور شد: مکانیزم عمل اکسیژن هایپربار بطور خلاصه افزایش چند برابری اکسیژن بافتی از مسیری متفاوت با انتقال به‌وسیله هموگلوبین و از طریق حل شدن اکسیژن در پلاسمای خون که براحتی به بافت‌های فقیر از اکسیژن با مکانیزم افزایش تون انقباض عضلات جدار عروق، افزایش فشار اکسیژن بافتی، افزایش فعالیت سیستم ایمنی سلولی و ماکروفاژها و افزایش فعالیت فیبروبلاست‌ها که به کنترل و مهار عفونت و افزایش پروسه ترمیم بافتی و جلوگیری از خفگی و نکروز بافت صدمه‌دیده منجر خواهد شد.

این پزشک مرکز تحقیقاتی آموزشی و درمانی پزشکی هایپربار مولتی چامبر نداجا یادآور شد: دستگاه هایپربار مولتی چامبر مرکز یکی از پیشرفته‌ترین دستگاه‌های پزشکی روز دنیا بوده و بیشترین استانداردهای بین‌المللی را دارد ظرفیت این دستگاه ٦ بیمار در محفظه اصلی و دو نفر در محفظه فرعی و در مجموع ٨ نفر است.

دکتر اولیایی افزود: دکوماتور، سامانه اتوماتیک راهبری، سامانه مانوآل، سنسورهای گاز و دکتورهای پیشرفته، سامانه تهویه در فشار بالا، سیستم ارتباطی پیشرفته، قابلیت رویت بیمار در مانیتور از خارج اطاق فشار به وسیله دوربین‌های داخلی، سیستم صوتی، تجهیزات پزشکی تله‌مدیسین(پزشکی از راه دور) از جمله قابلیت مشاهده علائم حیاتی بیمار و نوار قلب و اندازه‌گیری فشار اکسیژن بافتی در فشار زیاد، سامانه اطفای حریق در فشار زیاد پیشرفته از ویژگی‌های منحصر بفرد این دستگاه است.

وی با بیان این‌که پزشکان این مرکز در معتبرترین مراکز جهان دوره‌های پیشرفته را با موفقیت طی کرده‌اند، یادآور شد: راه‌اندازی مراکز هایپربار مشابه در سایر استان‌هایی که نیروی دریایی راهبردی امکانات بیمارستانی دارد از اولویت‌های نداجا بوده و به یاری پروردگار متعال در آینده نزدیک شاهد افتتاح دومین مرکز تحقیقاتی، آموزشی و درمانی در بیمارستان جدید و رو به اتمام منطقه یکم دریایی در شهر بندرعباس خواهیم بود.

این پزشک مرکز تحقیقاتی آموزشی و درمانی پزشکی هایپربار مولتی چامبر نداجا اظهار امیدواری کرد با راه‌اندازی این مرکز گام موثری در جهت ارتقاء توان رزم و حرکت در مرز دانش و کاهش آلام و رنج بیماران نیازمند این روش نوین و موثر درمانی برداشته و آمادگی خود را برای همکاری و انجام پروژه‌های تحقیقاتی مشترک با مراکز پژوهشی و دانشگاهی و نخبگان پزشکی کشور و پذیرش بیماران و ارائه خدمات تخصصی درمانی و مشاوره در حوزه پزشکی هایپربار به جامعه پزشکی و مردم اعلام می‌کنم.

دکتر اولیایی در ادامه در خصوص جایگاه این شیوه درمانی در دنیا گفت: سابقه استفاده از این روش درمانی(پزشکی هایپربار) در جهان به دهه١٩٦٠ باز می‌گردد که در این زمان درمان بیماری‌های غیرغواصی به‌وسیله اطاق‌های فشار آغاز و روز به روز بر کاربردهای آن افزوده شده بطوری‌که در ایالات متحده همه بیمارستان‌هایی که در آن عمل جراحی توراکس و قلب باز انجام می‌شود برای درمان اورژانس آمبولی هوا دارای حداقل یک دستگاه اطاق فشار پزشکی هستند.

وی افزود: بیش از ٦٠ درصد موارد ارجاع به اطاق‌های فشار پزشکی در ایالات متحده امریکا به‌علت آمبولی ناشی از اعمال جراحی توراکس و قلب باز و سایر اعمال جراحی است. در چین هم بیش از 4000 دستگاه هایپربار برای درمان بیماران فعال هستند و این روش درمانی عادی شده است.

این پزشک مرکز تحقیقاتی آموزشی و درمانی پزشکی هایپربار مولتی چامبر نداجا یادآور شد: در آلمان هم مراکز هایپربار در شهرهای مختلف بیماران را درمان می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به مرکز هایپربار «هایدلبرگ» و مرکز هایپربار «کارلسروهه» اشاره کرد.

دکتر اولیایی با بیان این‌که در سطح منطقه نیز کشورهای همسایه از جمله برخی کشورهای حوزه ‌خلیج‌فارس و ترکیه دارای اطاق فشار پزشکی هستند، یادآور شد: در ایران هم سابقه اطاق‌های فشار عملیاتی برای درمان بیماری‌های غواصی در نیروی دریایی ارتش به دهه ١٣٤٠ هجری شمسی بر می‌گردد.