گفته بود برجام را پاره می‌کند، اما با حمایت دیگر امضا‌کنندگان برنامه جامع اقدام مشترک از ایران، حرف از مذاکره مجدد را پیش کشید. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جدید ایالات متحده که در دوران مبارزات انتخاباتی مواضع ضد‌ایرانی روشنی اتخاذ کرده بود، بلافاصله بعد از راه‌یافتن به کاخ سفید، زهر خود را ریخت.
روزنامه شرق در گفت و گو با کارشناسان نوشت: گفته بود برجام را پاره می‌کند، اما با حمایت دیگر امضا‌کنندگان برنامه جامع اقدام مشترک از ایران، حرف از مذاکره مجدد را پیش کشید. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جدید ایالات متحده که در دوران مبارزات انتخاباتی مواضع ضد‌ایرانی روشنی اتخاذ کرده بود، بلافاصله بعد از راه‌یافتن به کاخ سفید، زهر خود را ریخت.
در این گفت و گو آمده است: با دستور او تا ٩٠ روز آینده برای اتباع ایران، عراق، سوریه، سودان، لیبی، سومالی و یمن ویزا صادر نمی‌شود. صدور روادید دیپلماتیک مستثنا است، اما همین ممانعت سه‌ماهه زندگی بسیاری را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ بیش از همه ایرانیان که فقط در سال ٢٠١٥، ٥٠ درصد از ویزاهای صادرشده از سوی آمریکا را در میان این هفت کشور به خود اختصاص داده بودند. دانشجویان ایرانی بیش از همه نگران و بلاتکلیف شده‌اند. آن‌طور که «تریتا پارسی»، رئیس شورای ملی ایرانیان آمریکا در توییتر خود نوشته حتی مسئله حضور اصغر فرهادی در مراسم اسکار هم تحت‌تأثیر این تصمیم ترامپ قرار گرفته است. نکته اینجاست که تصمیم ترامپ به آمریکا محدود نمانده و اتریش نیز در همین راستا ویزای ٣٠٠ ایرانی را که قصد دارند بعد از اقامت موقت در این کشور، راهی آمریکا شوند لغو کرده است.
براساس طرحی که 27 سال پیش در کنگره آمریکا تصویب شد، اتریش تا به امروز به‌عنوان مسیری برای عبور یهودیان، مسیحیان و بهاییان به آمریکا عمل می‌کرد، اما اکنون بعد از دستور اجرائی ترامپ، این برنامه متوقف شده و مشخص نیست دوباره چه وقت از سر گرفته می‌شود. به گفته توماس شنول، سخنگوی وزارت امور خارجه اتریش، تاکنون به حدود صد نفر از این افراد اطلاع داده شد که دیگر نمی‌توانند به اتریش بروند و تلاش برای تماس با باقی این افراد که اغلب بلیت‌ها و هتل‌هایشان را نیز رزرو کرده‌اند، ادامه دارد. برخی از تحلیلگران مسائل بین‌الملل، معتقد هستند این تصمیم آغاز فشار آمریکا بر ایران است. به اعتقاد آنان ترامپ که می‌داند به‌سادگی نمی‌تواند مقابل برجام ایستاده و هزینه نقض آن را متحمل شود، قصد دارد با اعمال فشار بر ایران در حوزه‌های دیگر، مثل حقوق بشر و حمایت از تروریسم و... مقامات جمهوری اسلامی را تحریک کند تا با برخوردهای احساسی، ناقض برجام شوند.
** ترامپ و چالش افکار عمومی
مهدی محتشمی، تحلیلگر مسائل آمریکا، یکی از این افراد است که تأکید می‌کند، ایران باید از این پس هر یک از اقدامات آمریکا را به‌درستی بررسی کرده و با توجه به آن نقشه راه خود را ترسیم کند. او با اشاره به اینکه «ترامپ با عنوان مبارزه با تروریسم، از ورود اتباع هفت کشور ممانعت کرده است» به «شرق» گفت: «آمریکا به صورت مستقیم و غیرمستقیم در چهار کشور از این کشورها دخالت نظامی داشته است. به اضافه اینکه هفت کشور مورد نظر تاکنون در اتفاقات تروریستی‌ای که در آمریکا افتاده، نقشی نداشته‌اند و از قضا کشورهای دیگری که در این فهرست نیستند، مسبب اتفاقات تروریستی در آمریکا بوده‌اند».
مدیرکل سابق آمریکای وزارت خارجه با تأکید بر اینکه تصمیم ترامپ یک تصمیم سیاسی است، گفت: «این فرمان تحت‌تأثیر سرخوردگی‌های پیشین جمهوری‌خواهان و مشاوران ترامپ است».
او با اشاره به اینکه جامعه ایرانی مقیم آمریکا در حوزه‌های مختلف، از جمله اقتصادی، آموزشی، فرهنگی و... نقش مهمی در شکوفایی آمریکا داشته‌اند، فرمان ترامپ را مایه تأسف دانست و گفت: «این قانون برای ٩٠ روز تصویب شده است و حتما تبعات منفی بسیاری در افکار عمومی آمریکا و جهان خواهد داشت».
این تحلیلگر مسائل آمریکا با تأکید بر اینکه آمریکا اساسا بر پایه مهاجرت شکل گرفته است، گفت: «ترامپ که خود یک اسکاتلندی‌زاده است، می‌خواهد مانع مهاجرت به آمریکا شود و این تصمیم برخلاف دموکراسی و اصول قانون اساسی این کشور است و به همین خاطر در بلندمدت نمی‌تواند ادامه پیدا کند. این رویه برای ادامه پیداکردن باید جریاناتی را که نقش و جایگاه اساسی در آمریکا دارند هدف قرار بدهد و این به یک چالش جدی برای دولت ترامپ تبدیل خواهد شد».
او افزود: «این اقدام ترامپ به مبارزه با تروریسم نیز کمکی نخواهد کرد و تنها نتیجه‌ای که دارد، دشمن‌کردن افکار عمومی با ترامپ است».
محتشمی در پاسخ به این سؤال که با توجه به این تصمیم ترامپ و تلاش برخی از سناتورها برای تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران، چشم‌انداز سیاست خارجی آمریکا درباره ایران چیست؟ گفت: «روشن است که ایران یکی از اهداف سیاست خارجی ترامپ است و با توجه به رویکردی که پیش‌تر درباره برجام داشت می‌دانیم به کدام سو خواهد رفت. اگر آمریکا و ترامپ نتوانند با برجام آن‌طور که مایل‌اند مقابله کنند حتما از روش‌های دیگری استفاده می‌کنند تا مانع افزایش فعالیت‌های اقتصادی ایران شوند. تلاش برخی از سناتورهای آمریکایی برای وضع تحریم‌های غیرهسته‌ای جدید نیز در همین راستاست». او با تأکید بر اینکه ایران باید همه سیاست‌های خود درباره آمریکا را مجددا بررسی کند، گفت: «باید با توجه به شرایط جدید برای هر تصمیم تازه آمریکایی‌ها یک نقشه راه ترسیم کنیم».
مدیرکل سابق آمریکای وزارت خارجه همچنین گفت: «تصویری که از کنار هم قراردادن این‌گونه رفتارها در آمریکا ترسیم می‌شود، بسیار زشت است و حتما علاوه بر ایران، همه دنیا را به چالش می‌کشد و حتی متحدان آمریکا را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد».
** خطر فوری‌تر
ترامپ در این یک هفته رئیس‌جمهوری خود، اقدام مشخصی در ارتباط با ایران انجام نداده است، او آن‌طور که گفته بود درباره توافق هسته‌ای تصمیم تازه‌ای نگرفت و در این فرمان اخیر برای تأمین امنیت آمریکا در قبال تروریست‌ها به طور مشخص و با قید نام، ایران را هدف گرفته است. امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا، با اشاره به این مسئله، به «شرق» گفت: «این تصمیم ترامپ یک اقدام بی‌سابقه است که براساس آن، شهروندان کشورهای اشاره‌شده بدون چک‌شدن سوابق‌شان، اجازه ورود به آمریکا را پیدا نمی‌کنند. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شد که ترامپ مواضع روشنی درباره برجام اتخاذ کرده و حتی آن را بدترین توافق ممکن، خوانده بود. کابینه مدنظر او نیز بارها از همین حرف‌ها زده‌اند».
او با اشاره به اینکه دولت ترامپ دو، سه ماهی درباره برجام تصمیم‌گیری یا موضع‌گیری نخواهد کرد، گفت: «ازآنجایی‌که اوباما در آخرین روزهای کاری خود در فرمان‌های اجرائی تعلیق تحریم‌های هسته‌ای را علیه ایران تأیید کرد؛ تا چند ماه آینده نیازی به بررسی رئیس‌جمهور آمریکا دراین‌باره نیست. از طرفی مسلم است که تلاش‌ها برای اعمال فشار بر ایران در خارج از حوزه هسته‌ای ادامه دارد».
این تحلیلگر مسائل آمریکا ادامه داد: «آنها امیدوارند مقامات جمهوری اسلامی یا مردم ایران از رفتار آمریکایی‌ها خسته، سرخورده و خشمگین شوند و اقداماتی انجام دهند که مسئولیت نقض برجام بر دوش ایرانی‌ها گذاشته شود».
ابوالفتح با اشاره به تلاش‌های برخی جمهوری‌خواهان برای وضع تحریم‌های جدید علیه ایران، گفت: «این‌گونه اقدامات را می‌شد پیش‌بینی کرد و اکنون نیز هنوز مشخص نیست موفق به تصویب تحریم‌های جدید بشوند یا خیر».
او درباره فرمان تازه ترامپ، توضیح داد: «براساس این فرمان، تنها کسانی ویزا دریافت می‌کنند که دولت‌های متبوع آنها، اطلاعات مدنظر دستگاه‌های امنیتی آمریکا را ارائه کنند. به اضافه اینکه براساس این مصوبه، رئیس‌جمهور درباره کشورهایی که از ارائه این اطلاعات خودداری کنند، تصمیم‌گیری خواهد کرد. به عبارتی، کشورهایی که با آمریکا در این زمینه همکاری نکنند، مشمول مجازات‌هایی می‌شوند که هنوز مشخص نیست». به گفته این تحلیلگر مسائل آمریکا، مسلم است جمهوری اسلامی ایران در این راستا با آمریکا همکاری نخواهد داشت؛ بنابراین محدودیت‌‌های صدور ویزا بیش از دیگران مشمول اتباع ایرانی خواهد شد.
ابوالفتح با اشاره به اینکه خروج رسمی و نقض برجام تبعات زیادی برای آمریکایی‌ها دارد، گفت: «به همین‌خاطر بر مسائل غیرهسته‌ای مانند حقوق بشر، تروریسم، برنامه موشکی و... تمرکز کرده و امیدوار هستند ایران دست به اقدامات متقابل بزند». او با تأکید بر اینکه ایران باید واکنشی مناسب به هر اقدامی از سوی آمریکایی‌ها داشته باشد، گفت: «باید دقت کنیم این واکنش‌ها، خارج از کنترل نهادهای مسئول نباشد و آمریکا موفق نشود فرایند را به سمت نقض برجام از طرف ایران سوق دهند».
او افزود: «اینکه پاسخ مناسب از سوی ایران چیست نیاز به بررسی‌های حقوقی دقیق دارد؛ اما مسئله مهم این است که واکنش احساسی نشان ندهیم و نهادهای عالی نظام دراین‌باره با بررسی دقیق تصمیم‌گیری کنند».
ابوالفتح با تأکید بر اینکه «باید مراقب باشیم تا در دام آمریکایی‌ها نیفتیم»، گفت: «خطر فوری‌تر از نقض برجام از سوی آمریکا، این است که موفق شوند ما را تحریک کرده و به سوی نقض برجام ببرند».
آن‌طور که کارشناسان و تحلیلگران مسائل بین‌الملل می‌گویند، دونالد ترامپ و همکارانش در دولت جدید آمریکا، تلاش‌های خود را برای اعمال فشار بر ایران آغاز کرده‌اند؛ اما ازآنجاکه می‌دانند ورود به مسئله برجام به‌عنوان یک پیمان بین‌المللی چند‌جانبه، برایشان هزینه گزافی خواهد داشت، راه میان‌بری انتخاب کرده و تلاش می‌کنند هم از برجام خلاص شوند و هم هزینه این کار را به ایران تحمیل کنند.
** واکنش توییتری به دستور ترامپ
حمید ابوطالبی، رئیس دفتر سیاسی رئیس‌جمهور، در واکنش به امضای دستور اجرائی ضد مهاجرت ترامپ در صفحه توییتر خود نوشت: «جناب آقای رئیس‌جمهور آمریکا، ملت ایران نماد هویت و تاریخ آریایی، انسانیت اسلامی، آزادی، آزادگی و انسان‌دوستی است؛ حتما منشور کورش را دیده‌اید؟ ملت ایران ملت کهن و بسیار متمدنی است؛ خشونت و ترور را برنمی‌تابد و با آن می‌ستیزد؛ حتما انوار مشعشع تمدن و فرهنگ چند‌هزارساله آن را رؤیت کرده‌اید؟ ملت ایران ملت دینداری است و به زرتشتیت، یهودیت، مسیحیت و اسلام افتخار می‌کند؛ حتما افتخارآفرینی‌های آنها را در تاریخ شنیده‌اید؟ ملت ایران ملت پرغرور و پرافتخاری است که نقش او را در تاریخ‌سازی کسی نمی‌تواند انکارکند؛ حتما تاریخ را خوانده‌اید؟ آقای رئیس‌جمهور! به یاد داشته باشید ملت ایران بیش از سه‌هزار سال استوار و سربلند ایستاده است؛ ایرانی را در طول تاریخش هیچ‌کس نتوانسته تحقیر کند». گفتنی است، حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان، نیز با انتشار پیامی در توییتر به تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، مبنی بر ساخت دیوار در مرز آمریکا و مکزیک واکنش نشان داد و نوشت: «بیایید به فرهنگ همسایگی کمک کنیم نه اینکه بین ملت‌ها دیوار بکشیم. بیایید فراموش نکنیم برای دیوار برلین چه اتفاقی افتاد».
ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا، روز گذشته و بلافاصله پس از دیدار با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جدید ایالات‌متحده، راهی آنکارا شد تا با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه و بن علی ییلدریم، نخست‌وزیر این کشور، درباره تجارت و امنیت گفت‌و‌گو کند. بااین‌همه به نظر می‌رسد انگیزه بلندپروازانه‌تر نخست‌وزیر بریتانیا، تقویت ارتباط این کشور با گروهی از سران جهان، از جمله آمریکا، ترکیه و لهستان است؛ آن هم زمانی که رابطه لندن با متحدان کلیدی‌اش در اتحادیه اروپا به‌ویژه فرانسه و آلمان تیره‌و‌تار شده است. خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و پیروزی پوپولیستی ترامپ، نظم جدیدی به اتحادهای ژئوپلیتیک دیرین داده است و در‌این‌میان منافع بریتانیا و ترکیه در چندین جبهه، به یکدیگر نزدیک‌تر شده است.
این نزدیکی منافع با تغییر دیدگاه دولت ترامپ، درباره مسائلی مانند بحران سوریه، فلسطین و روسیه هم‌زمان شده است. به باور تحلیلگران، درحال‌حاضر اردوغان و ترزا می، هر دو با اروپا مشکل دارند؛ ترکیه چندین دهه برای عضویت در اتحادیه اروپا تلاش کرده و موفق نشده است و از آن سو ترزا می و بسیاری از رأی‌دهندگان بریتانیایی هم بر این باورند خروج از اتحادیه اروپا به نفع آنهاست. گرچه اردوغان خود را ناجی دموکراسی می‌خواند، نه دشمن آن، در ماه‌های اخیر و به‌ویژه پس از کودتای نظامی ناکام جولای سال گذشته در ترکیه، اتحادیه اروپا از اردوغان به خاطر نقض حقوق بشر و فشار بر رسانه‌ها و دستگیری روزنامه‌نگاران و طیف وسیعی از مردم ترکیه، انتقاد کرد و راه پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا هم اگر نگوییم بن‌بست، دست‌کم دشوارتر از هر زمان دیگری شد.
حالا و با سفر ترزا می به ترکیه به نظر می‌رسد این انتقادها اندکی بی‌اهمیت جلوه می‌کند و اردوغان هم احترام موردنیاز خود را به دست می‌آورد. بسیاری بر این باورند دیدار ترزا می با رئیس‌جمهوری ترکیه باید فرصتی برای انتقاد رو‌در‌رو از اردوغان باشد، اما به گزارش تلگراف، منبعی نزدیک به دفتر نخست‌وزیر بریتانیا «رویکرد نخست‌وزیر کاملا روشن است. به باور او مشارکت با ترکیه در مجموعه‌ای از مسائل، از همکاری دفاعی و امنیتی تا سرمایه‌گذاری در فرصت‌های تجاری برای بریتانیا و منافع ملی ما مهم است». به گفته این منبع، ترزا می می‌خواهد در پی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، روابط تجاری خود با ترکیه را افزایش دهد.
علاوه بر اهداف تجاری، بریتانیا می‌خواهد در آستانه خروج از اتحادیه اروپا نشان دهد گزینه‌هایی فراتر از اروپا دارد و با توجه به عضویت ترکیه در ناتو، موضع ضدداعش و اقتصاد تشنه تجارت این کشور، اردوغان می‌تواند یکی از این گزینه‌ها باشد. بی‌شک دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جدید ایالات متحده، یکی دیگر از گزینه‌هاست که در مقایسه با اردوغان بسیار تأثیرگذارتر است. ترزا می، روز جمعه و یک روز پیش از سفر خود به آنکارا، با دونالد ترامپ در واشنگتن دیدار کرد و درباره طیف وسیعی از مسائل، از جمله روابط ویژه دو کشور، روسیه، سوریه، معاهده‌های تجاری آزاد، خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، پیمان ناتو و مبارزه با داعش گفت‌و‌گو کرد. دو طرف سپس در کنفرانس خبری مشترک شرکت کردند و ترزا می، گفت دو کشور بر «تعهد محکم» خود به پیمان ناتو تأکید کرده‌اند. این در حالی است که ترامپ پیش از این در سخنانی انتقادی گفته بود ناتو «کهنه و بی‌خاصیت» است. دونالد ترامپ هم خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را «اقدامی عالی برای بریتانیا» توصیف کرد.
رهبران هر دو کشور در این کنفرانس خبری مشترک تأکید کردند برای تقویت روابط تجاری میان ایالات متحده و بریتانیا همکاری خواهند کرد. هرچند بریتانیا تا زمان ترک کامل اتحادیه اروپا نمی‌تواند مذاکره‌های تجاری خود را آغاز کند، اما ترامپ گفته او علاقه‌مند است سریع این معامله را انجام بدهد. به گفته نخست‌وزیر بریتانیا، «توافق تجاری میان دو کشور بخشی از منافع ملی بریتانیا و آمریکا» است.
ترامپ در این کنفرانس خبری تأکید کرد اعتقاد دارم روابط بسیار فوق‌العاده‌ای با ترزا می‌خواهیم داشت و با اشاره به پیچیدگی روابط بین بریتانیا و ایالات متحده، گفت روزهای بهتری در پیش روی مردم دو کشور است. رابطه با روسیه هم یکی دیگر از مسائل مورد بحث رئیس‌جمهوری ایالات متحده و نخست‌وزیر بریتانیا بود. اگرچه بسیاری از تحلیلگران بر پایه شواهد، بهبود روابط روسیه و آمریکا را پیش‌بینی می‌کنند و ترامپ هم پیش‌تر گفته بود بعضی از تحریم‌ها علیه روسیه را لغو می‌کند، اما رئیس‌جمهوری ایالات متحده در کنفرانس مطبوعاتی خود با ترزا می، گفت هنوز زود است که درباره این موضوع صحبت شود.
با این‌همه او گفت داشتن رابطه خوب با کشورهایی مثل روسیه و چین نه یک نکته منفی که موضوعی مثبت است. ترزا می، اما بر تحریم روسیه از سوی اتحادیه اروپا تأکید کرد و گفت: «ما در این مورد بسیار صریح گفته‌ایم می‌خواهیم همه مواد قرارداد مینسک اجرا شود» و تا زمان اجرای کامل این قرارداد این تحریم‌ها ادامه خواهند داشت. این شاید تنها مورد جدی بود که دو طرف تا حدودی درباره آن اختلاف نظر داشتند.
*منبع: روزنامه شرق 1395.11.10
نظر شما
