شتاب تولید علم در ایران چشمگیر بوده است

در این گفت و گو که در شماره یکشنبه دوم آبان 1395 خورشیدی با رئیس بخش علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز و چهره ماندگار علمی کشور منتشر شد، آمده است: در واقع یکی از شاخص هایی که براساس آن رتبه علمی یک کشور در سطح بین المللی تعیین می شود، میزان تولید علم آن کشور است. براساس سند چشم انداز و افق آن، جمهوری اسلامی ایران تا سال 1404 شمسی (2025 میلادی) جایگاه اول اقتصادی و تولید علم و فناوری در سطح منطقه آسیای غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) را داشته و دارد. 

از سوی دیگر کشور ما درحال حاضر از منظر تولید علم، از یک جایگاه رفیع بین المللی برخوردار بوده و دومین قدرت علمی بین کشورهای عضو جنبش عدم تعهد محسوب می شود. همچنین طی سال های متمادی برترین کشور علمی بین کشورهای عضو اوپک بوده است. 

ایران با کسب رتبه اول تولید علم بین کشورهای منطقه خاورمیانه و همچنین رتبه نخست بین 57 کشور اسلامی سرآمد منطقه و جهان اسلام است. جعفر مهراد، رئیس بخش علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شیراز و چهره ماندگار علمی کشور است که سابقا ریاست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام را به عهده داشته است. او در گفت وگو با «فرهیختگان» ضمن ارائه اطلاعاتی که از رشد تولید علم در سال های مختلف ارائه می دهد، تاکید می کند که ثبت اختراعات ایران در جهان به نسبت چاپ مقالات بسیار پایین است.

**چه ارتباطی میان میزان چاپ مقالات و تولید علم می توان قائل شد؟

بین رشد تولید علم و چاپ مقالات در مجله ها رابطه مستقیمی برقرار است. به این معنی که بخشی از فعالیت های علمی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی داخل و خارج کشور را انتشار نتایج تحقیقات علمی در قالب مقاله تشکیل می دهد. در سال های اخیر به ویژه در دو دهه گذشته، ایران به همراه سایر کشورهای نوظهور علمی و اقتصادی بر تعداد دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و نیز افزایش دوره های تحصیلات تکمیلی افزوده است. دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته های مختلف در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی به تحصیل و تحقیق مشغولند و به موازات این مولفه تعداد قابل توجهی مجله هم در سطح علمی و هم در سطح جهانی منتشر می شود. از بین این مجلات بخش قابل توجهی به زبان فارسی و بخشی نیز به زبان های دیگر به ویژه زبان انگلیسی است. علاوه بر این شاخصه ها تعدادی از کشورهای جهان سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی را افزایش داده اند و در نتیجه تحقیقاتی که امروز صورت می گیرد، نسبت به سال های قبل افزایش چشمگیری داشته ایم که نتایج حاصل از این تحقیقات مجددا به شکل مقالات علمی چاپ می شود.

**میزان نگارش مقالات پژوهشی در کشور چه تغییراتی داشته است؟

کل تولیدات علمی ایران در سال پیروزی انقلاب اسلامی یعنی سال 1979 در پایگاه اسکوپوس تنها 417 مقاله بود. بعد از پایان جنگ و آغاز دوره سازندگی این تعداد در سال 1997 به 1064 مقاله و در سال 2001 به 2114 مقاله افزایش پیدا کرد. با پشتیبانی های جدی وزارت علوم و ایجاد فضای رقابتی میان دانشگاه ها برای تولید علم این ارقام به یک باره در سال 2007 به 15023 مقاله افزایش پیدا کرد. آن گاه در سال 2008 تعداد 19513 مقاله و در سال 2009 تعداد 24075 و در سال 2010 تعداد 29712 مقاله توسط پژوهشگران، استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی تولید و در پایگاه استنادی اسکوپوس ثبت و نمایه سازی شد. به طوری که ملاحظه می کنید شتاب تولید علم در سال های مورد اشاره بسیار چشمگیر و درخور توجه است. 

درحالی که می توان از این شتاب تحت عنوان افزایش تولید علم نیز نام برد اما به اعتقاد من علاوه بر این که تولید علم در ایران رشد داشته است در آن چند سالی که ذکر شد، از شتاب بسیاری هم برخوردار بود. در سال 2011 آمار تولید علم در ایران به 39395 مدرک رسید که تقریبا 15هزار مدرک به سال 2010 افزوده شده است. در این افزایش تعداد، شتاب زیاد به وضوح مشهود است. در سال 2012 میزان تولید علم ایران 40637 مدرک، در 2013 تعداد 41492، در 2014 تعداد 43838 و در 2015 تعداد 41932 مدرک بوده است. فاصله سال های 2012 تا 2015 نشان دهنده افزایش تولید علم در ایران است و البته در این سال ها شتابی را شاهد نبودیم. همین طور آمار تولید علم در ایران در 2016 تعداد 33676 مدرک است و حدود دو ماه مانده با سال 2017 تعداد مقالات چاپ شده در مجلاتی که برای این سال چاپ شده اند، 241 مدرک است.

**در کنار تولید مقالات پژوهشی در ایران، چقدر برای رشد فناوری اهمیت قائلیم؟ آیا در زمینه اختراعات هم رشدی را شاهد بوده ایم؟

دولت جمهوری اسلامی ایران درصدد است از تولید علم به تولید فناوری و از فناوری به رفاه و ثروت برسد و این آرمانی است که می کوشد فعالیت های علمی و تحقیقاتی دانشگاه ها درنهایت به رفاه ملت ایران منجر شود. تعداد اختراعات ایران بسیار اندک است. به طوری که کل اختراعات ثبت شده در جهان به نام ایران از ابتدا تا دسامبر سال 2015 تنها 199 اختراع است. از کل 199 اختراعی که به نام ایران ثبت شده تعداد 31 اختراع در سال 2015 ثبت شده است.

*منبع: روزنامه فرهیختگان