کنگره امریکا روز جمعه لایحه ای را به تصویب رساند که به خانواده های قربانیان حملات ١١ سپتامبر اجازه می دهد از عربستان به اتهام ارتباط با تروریسم شکایت کنند. حالا این لایحه که منتظر امضای باراک اوباما، رییس جمهور امریکاست سروصداهای بسیاری را در کشورهای عربی به راه انداخته است.
روزنامه اعتماد در گفت و گو با سیدمهدی ذاکریان به بررسی چرایی به تصویب رسیدن طرح کنگره امریکا دربارهر حادثه ١١ سپتامبر پس از ١٥ سال و مناسبات میان واشنگتن با کشورهای عربی به ویژه عربستان پرداخت.
در این گفت و گو که در شماره چهارشنبه 24 شهریور 1395 خورشیدی با استاد روابط بین الملل دانشگاه منتشر شد، می خوانیم: کنگره امریکا روز جمعه لایحه ای را به تصویب رساند که به خانواده های قربانیان حملات ١١ سپتامبر اجازه می دهد از عربستان به اتهام ارتباط با تروریسم شکایت کنند. حالا این لایحه که منتظر امضای باراک اوباما، رییس جمهور امریکاست سروصداهای بسیاری را در کشورهای عربی به راه انداخته است.
ریاض که از زمان مطرح شدن این طرح، واشنگتن را تهدید کرده بود دارایی هایش را از این کشور خارج می کند، اکنون می بیند که رایزنی ها و لابی گری هایش به نتیجه ای نرسیده است و تنها امید باقیمانده اش، باراک اوباما است؛ کسی که نخستین شکاف ها در مناسبات دوجانبه در دوره او رقم خورد و آنقدر دل ها از عملکرد او در عربستان چرکین بود که باعث شد از اوباما در ریاض استقبال مناسبی نشود.
در همین راستا هم جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید در آخرین نشست مطبوعاتی اش گفت: باراک اوباما، رییس جمهور امریکا مصوبه کنگره که اجازه شکایت از عربستان سعودی به دلیل نقش این کشور در حوادث ١١ سپتامبر را می دهد وتو می کند.
از سوی دیگر، همپای عربستان در اعتراض به کنگره امریکا، کشورهای عربی هم به میدان آمده اند تا برادر بزرگ تر خود را در این کارزار تنها نگذارند. امارات نخستین کشوری بود که به میدان وارد شد و بعد از او کویت هم به میدان آمده است. از سوی دیگر، شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب، دو سازمان منطقه ای که عربستان در آنها نقش جدی و تاثیرگذاری دارد، از مصوبه کنگره امریکا ابراز نگرانی کرده اند و آن را اقدامی جدی در تخریب مناسبات ریاض و واشنگتن قلمداد کرده اند.
در خصوص چرایی به تصویب رسیدن طرح کنگره امریکا درباره حادثه ١١ سپتامبر پس از ١٥ سال و مناسبات میان واشنگتن با کشورهای عربی به ویژه عربستان، گفت وگویی با سیدمهدی ذاکریان، استاد روابط بین الملل دانشگاه داشته ایم که مشروح آن در ادامه می آید.
در ایام نزدیک به ١١ سپتامبر شاهد بودیم که کنگره امریکا قانون اجازه شکایت به خانواده های قربانیان حادثه ١١ سپتامبر از عربستان را تصویب کرد. چه مسائلی منجر شده است تا ١٥ سال پس از آن حادثه کنگره امریکا چنین طرحی را مورد تصویب قرار دهد؟
نزدیک به ١٨ سال پیش، من از یکی از همکارانم که در حوزه امریکا تحقیقاتی را انجام می داد، درخواست کردم تا پژوهشی را در خصوص نقش کنگره امریکا در سیاست خارجی این کشور انجام دهد. نتیجه به دست آمده از آن تحقیق نشان می داد که حرف اول و آخر در سیاست خارجی امریکا را قوه مجریه می زند. به عبارت دیگر، این دولت امریکا است که سیاست خارجی کشورش را تعریف کرده و مورد اجرا قرار می دهد.
نقشی که کنگره امریکا در سیاست خارجی این کشور ایفا می کند، همانند نقش نهادهای مدنی همچون رسانه ها، NGOها، لابی ها و... است. به عبارت دیگر، کنگره در سیاست خارجی، بیشتر نقش اصلاح کننده دارد و مانند گروه های فشار عمل می کند. سوال شما من را به یاد آن پژوهش انداخت. از زمان رخ دادن حادثه ١١ سپتامبر تا به امروز، بسیاری از خانواده های قربانی به دنبال روشن شدن ابعاد این مساله بوده اند. رسیدگی به این مساله و مشخص شدن نقش کشورهای خارجی در این رابطه همواره یکی از مطالبات اصلی این قربانیان بوده است و آنها در این مدت توانسته اند آن موضوع را به یکی از سوژه ها و مسائل مورد رسیدگی برای رسانه ها و افکار عمومی امریکا تبدیل کنند.
یکی از نهادهایی که خانواده قربانیان حادثه ١١ سپتامبر می توانستند به آن رجوع کنند، کنگره است. به همین خاطر، طبیعی است که کنگره امریکا بر اثر فشار خانواده قربانیان یا رسانه ها این مساله را در دستورکار خویش برای رسیدگی قرار دهد. باید دانست که کنگره امریکا و نمایندگان بیش از آنکه پاسخگوی دولت عربستان یا حتی دولت خودشان باشند، پاسخگوی موکلان شان یعنی مردم امریکا هستند. در این مورد نیز رسیدگی و فشار قربانیان در به سرانجام رسیدن این مساله بیش از هر چیز موثر بوده است.
**در ماه های پیش شاهد بودیم که دولتمردان امریکایی و لابی های حامی سعودی رایزنی ها و فشارهای بسیاری را در خصوص طرح کنگره انجام دادند تا این طرح تصویب نشود. چرا این لابی ها تاثیر چندانی نداشتند؟
موضوع حادثه ١١ سپتامبر با گذشت ١٥ سال از آن، از موضوعات بسیار مهم برای مردم امریکا است. در این باره نیز نتیجه روشن و مشخصی از نقش کشورهای مداخله گر در این باره منتشر نشده بود. این مساله فشار قدرتمندی در سطح افکار عمومی امریکا ایجاد کرده بود که کمتر فرد یا گروهی می تواند در برابر آن ایستادگی کند. از سوی دیگر، با آنکه لابی های سعودی در واشنگتن بسیار فعال هستند و میلیون ها دلار در سال برای تاثیرگذاری خرج می کنند اما از محبوبیت مردمی در امریکا برخوردار نیستند و این برخلاف لابی های یهودی است.
یهودیان امریکا، اقلیت قدرتمندی را در امریکا تشکیل می دهند؛ هم از نظر ثروت، هم از نظر پست ها و جایگاه های کلیدی و هم از نظر سمپاتی و حس مثبتی که مردم امریکا به آنها دارند. این حس نسبت به اعراب و به خصوص عربستان وجود ندارد و یک نوع حس عرب ستیزی در میان مردم امریکا هم وجود دارد. حادثه ١١ سپتامبر نیز به این نفرت افزوده است و همین موجب شده تا لابی های سعودی نیز در این باره نتوانند کار خاصی را بکنند.
**یکی از مسائلی که در صحنه سیاست امریکا بسیار کم رخ می دهد، این بود که بزرگان هر دو حزب بزرگ امریکا از طرح رسیدگی به نقش عربستان در حادثه ١١ سپتامبر حمایت می کردند. با توجه به نزدیک شدن به زمان انتخابات ریاست جمهوری و رقابت حزب جمهوریخواهان و دموکرات ها، استدلال موافقان در تصویب این طرح چه بوده است؟ آیا مسائل انتخاباتی در نوع رویکرد این دو حزب در تصویب این لایحه تاثیر داشته است؟
قطعا مقوله انتخابات و نزدیک شدن به زمان آن، در نوع رویکرد هر دو حزب جمهوریخواه و دموکرات به طرح مورد اشاره موثر بوده است. مساله مهمی که در مورد انتخابات امریکا در ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته، این است که در کنار انتخابات ریاست جمهوری، انتخابات نمایندگان مجلس امریکا هم برگزار می شود. همچنین یک سوم نمایندگان سنا نیز خود را برای ورود مجدد در این مجلس مورد آزمایش قرار می دهند. اصلی در امریکا وجود دارد و آن، این است که وقتی شما به فرد بدنامی نزدیک شوی، اعتبار و صداقت خودت هم زیرسوال می رود. وضعیت عربستان نیز در شرایط کنونی همین گونه است یعنی نمایندگان کنگره نمی خواهند به آنها انگ طرفداری از عربستان بچسبد.
این مقوله مختص به امریکا نیست بلکه در کشورهای اروپایی، استرالیا، ژاپن و خیلی از کشورهای دیگر هم عربستان از بدنام ترین کشورها محسوب می شود. بسیاری از دستگاه های اطلاعاتی و همچنین رسانه های آن کشورها در گزارش های خود به این نکته اشاره کرده اند که منبع فکری گروه های تروریستی مانند داعش نشات گرفته از افکار محمد بن عبدالوهاب است و این یعنی ایدئولوژی حاکم بر دولت عربستان سعودی.
به عبارت دیگر، یک نوع اجماع نظر در امریکا و بسیاری از کشورهای غربی درخصوص عربستان به وجود آمده است و آنها، عربستان را مسوول رشد و گسترش تروریسم در دنیا می دانند. این دیدگاه در هر دو حزب امریکا وجود دارد و به همین خاطر هم مشاهده می کنیم در سخنرانی های انتخاباتی، دونالد ترامپ مواضع سرسختانه ای را درباره عربستان اتخاذ می کند و هیلاری کلینتون هم عربستان را به رعایت موازین حقوق بشری و تجدیدنظر در برخی مسائل و البته مبارزه جدی تر با تروریسم دعوت می کند.
**کاخ سفید پیش از تصویب این طرح، با آن مخالفت کرده و تهدید به وتو کرده بود. استدلال کاخ سفید در مخالفت با این مساله چه بوده است؟ با توجه به تصویب این طرح در کنگره و عدم موفقیت کاح سفید در لابی هایش برای عدم تصویب طرح، آیا اوباما بر تهدید خود مبنی بر وتوی طرح کنگره اقدام خواهد کرد؟
براساس آنچه سخنگوی کاخ سفید اعلام کرده است، باراک اوباما با این مساله مخالفت می کند. این مخالف نیز به دو دلیل است؛ نخست، امریکا از رابطه با عربستان منفعت اقتصادی می برد. عربستان میلیاردها دلار در امریکا سرمایه گذاری کرده و از سویی، امریکا نیز سرمایه گذاری های هنگفتی در شرکت آرامکوی عربستان انجام داده است. عربستان سالانه خریدار میلیون ها دلار تسلیحات مختلف از امریکاست. امریکایی ها خدمات فنی، مهندسی و مستشاری بسیاری به عربستان ارایه می دهند.
هنگامی هم که بحث این لایحه یا انتشار گزارش ٢٨ صحفه ای کنگره از نقش عربستان در حادثه ١١ سپتامبر می شود، عربستان تهدید می کند دارایی هایش را از امریکا بیرون می کشد. از طرف دیگر، چه دوست داشته باشیم و چه دوست نداشته باشیم، عربستان متحد استراتژیک امریکا در منطقه خلیج فارس است و در بسیاری از موارد مجری طرح های آنها در منطقه است.
آنها به خواست امریکا در مقابل بشار اسد یا ایران انقلابی می ایستند. در کشورشان، به امریکا پایگاه های نظامی استراتژیک می دهند. این دو مساله موجب می شود تا دولت اوباما یا هر دولت دیگری نتواند به راحتی چشم هایش را در برابر عربستان ببندد و از آن عبور کند. با این حال، در صورتی که دولت باراک اوباما این طرح را وتو کند، این کار می تواند هزینه بسیاری را برای دموکرات ها و شخص خانم هیلاری کلینتون به همراه داشته باشد که این هزینه ها به نفع او نیست.
**آیا در سخنرانی های انتخاباتی هیلاری کلینتون و دونالد ترامپ بحثی از مساله ١١ سپتامبر و شکایت از عربستان شده است؟
١١ سپتامبر مساله مهمی در امریکا محسوب می شود که عربستان هم نقش مهمی در این مقوله داشته است. اما براساس پژوهشی که درخصوص امریکا شده است، سیاست خارجی امریکا براساس مبارزه با دشمن طراحی شده است. زمانی این دشمن کمونیسم و شوروی بودند. دشمنان امریکای پس از ١١ سپتامبر، تروریسم بوده و همواره یکی از بحث های انتخاباتی میان نامزدها درباره تروریسم و چگونگی مبارزه با آن بوده است. با آنکه این مساله با امنیت ملی امریکا پیونده خورده است اما هیچگاه عربستان در جبهه دشمنان امریکا نبوده است.
به عبارت دیگر، با آنکه دو حزب جمهوریخواه و دموکرات در رابطه با مساله سیاست خارجی با یکدیگر اختلافاتی داشته اند و هر کسی که رییس جمهور امریکا شود، آنها نمی خواهند روابط میان واشنگتن و ریاض بدتر از وضعیت کنونی شود بلکه می خواهند این مناسبات ادامه داشته باشند هرچند آنها فشارهایی هم می آورند درصدد تعدیل در سیاست های عربستان سعودی و همراه تر شدن آنها با امریکا هستند. این مساله هم به خاطر همان دو دلیل منافع اقتصادی و اتحاد استراتژیک است. این اتحاد بسیار مهم است که عربستان در ایجاد آن موفق بوده است.
**با تصویب طرح اجازه شکایت به قربانیان حادثه ١١ سپتامبر از عربستان در کنگره امریکا، شاهد ابراز نگرانی این مساله از سوی کشورهای عربی و شورای همکاری خلیج فارس بوده ایم. دلیل نگرانی آنها از محکوم ساختن عربستان چیست؟
اگر کشورهای عربی یا شورای همکاری خلیج فارس، حرفی می زنند؛ این حرف، حرف عربستان است. به سخن دیگر، بسیاری از کشورهای عربی و همچنین شورای همکاری خلیج فارس به تکرارکننده خواست و منویات عربستان تبدیل شده اند. اتحادیه عرب و حتی سازمان همکاری کشورهای اسلامی نیز همین گونه است و آنها نیز حرفی را می زنند که عربستان بخواهد. در رابطه با این مساله نیز عربستان برای آنکه نشان بدهد تنها نیست، از آنها می خواهد او را همراهی کنند.
**آیا این رخداد می تواند در روند جدایی و دوری کشورهای عربی که به نوعی متحد منطقه ای امریکا محسوب می شوند با واشنگتن تاثیری داشته باشد؟
عربستان هم در امریکا و هم در اتحادیه اروپایی، کشوری بدنام محسوب می شود. در پارلمان اروپا قانونی به تصویب می رسد که کشورهای اتحادیه اروپایی حق ندارند به عربستان به خاطر اقداماتش در یمن سلاح بفروشند، ولی این مساله به معنای آن است که کشورهای اروپایی به عربستان سلاح نفروشند؟ هیچ وقت این اتفاق رخ نمی دهد چون آنها از نوع رابطه با عربستان سود اقتصادی هنگفتی می برند. نوع رابطه با عربستان با این کشورها بسیار مهم است. اتفاق اخیر هم در امریکا تاثیری در نوع سیاست های امریکا و اروپا با عربستان نخواهد گذاشت.
**پیش از این شاهد بودیم که دولت امریکا فشارهای بسیاری را به کشورهای شورای همکاری برای فعال تر شدن مبارزه با تروریسم وارد کرده بود. آیا این طرح را می توان به مثابه فشاری از جانب واشنگتن به اعراب برای فعال تر شدن و همراهی بیشتر با امریکا در مسائل خاورمیانه دانست؟
حضور فعال تر در عرصه های نظامی و مبارزه با تروریسم خواست جدی امریکاست و شاید تصویب این طرح برای فعال تر شدن عربستان در این باره باشد. نمی توان این احتمال را رد کرد. امریکا صراحتا از متحدان عربی اش خواسته است تا نقش جدی تری را ایفا کنند.
با این حال، عربستان برخلاف ایران یک کار بسیار خوب بلد است و آن نمایش و نقش بازی کردن است. عربستان با FATF همکاری بسیار نزدیکی دارد در حالی که آنها بزرگ ترین حامی گروه های تروریستی هستند اما ایران با آنکه ارتباطی با تروریسم ندارد و از قضا یکی از بزرگ ترین کشورها برای مبارزه با آن است ولی این همه جار و جنجال در کشور ایجاد می شود.
*منبع: روزنامه اعتماد
نظر شما
