فصل جدید رابطه ایران و امریکای لاتین

کشورهای این حوزه که از دیر زمان حیاط خلوت امریکا نامیده می شدند، در حالی به مقصد مهم ایران در دوره پسابرجام تبدیل شده اند که دست دوستی و اتحاد به قدرت هایی داده اند که واشنگتن پیش از این حضور آنها در مجاورت مرزهایش را خطری جدی برای خود دانسته است. ایران، روسیه و چین سه کشوری بودند که زمانی هیلاری کلینتون، وزیر خارجه وقت امریکا حضور آنها در کشورهای امریکای لاتین را برای امریکا آزاردهنده توصیف کرده بود.

اگرچه بازار این رقابت طی سال های گذشته میان قدرت های بزرگ آسیا برای عمق بخشیدن به ابعاد رابطه با کشورهای این قاره گرم تر شد اما نام کشورهای امریکای لاتین برای ایران به واسطه گستره تنش بر سر پرونده هسته ای و تحریم های فشرده، با همراهی برای تسهیل دور زدن تحریم های اقتصادی معنادار شد. رویکردی که به ایجاد زنجیره ای از اقدام های پیدا و پنهان برای کاستن از فشار تحریم های اقتصادی غرب، سرمایه گذاری های کم بازده برای ایران در حوزه های نفتی و برقراری روابطی پیچیده از سوی کشورمان با قریب به اکثریت این کشورها انجامید. یعنی در حالی که امریکای لاتین به عنوان یکی از مهم ترین اولویت های سیاست خارجی دولت های نهم و دهم بر سر زبان ها افتاد اما به گواه صاحبنظران بین الملل، روابط با کشورهای این حوزه دستاوردهای اقتصادی و حتی سیاسی چشمگیری برای ایران به دنبال نداشت. سفرهای پی در پی رئیس جمهوری دولت های نهم و دهم به کشورهای مختلف این قاره و فشردن دست دوستی با مقام های این کشورها، بیش از آنکه پایه ریز یک سیاست اصولی و درازمدت برای بهره مندی متقابل طرفین بویژه در زمینه اقتصادی باشد، به اتحادی مقطعی با بسیاری از این کشورها و صرف هزینه های مادی انجامید که عمدتاً متکی بر انگاره های ذهنی در مقابله با استکبار بود.

این سیاست های کج دار و مریز در حالی بود که دولت روحانی برخلاف احمدی نژاد درصدد برقراری مناسبات تنگاتنگ با کشورهای چپگرای امریکای جنوبی برنیامد و کمتر هم تلاش کرد تا در حیاط خلوت دشمن یعنی امریکا جای پا باز کند. وزیر خارجه روحانی پیرو نگاه جدید دولت به حوزه امریکای لاتین به جای اتکای صرف بر مصلحت های سیاسی، گروه های کارشناسی وزارت خارجه را فعال کرد تا طرح ها و راهکارهای گسترش روابط با کشورهای امریکای لاتین را مورد مطالعه قرار داده و زمینه را برای گسترش هدفمند و نه مقطعی و هیجانی مهیا کنند.

** مراودات هدفمند اقتصادی

سیاست دولت روحانی در پایه ریزی رابطه ایران با کشورهای امریکای لاتین علاوه بر پیگیری معقول و قابل اجرای اهداف سیاسی، مهیا کردن زمینه مراودات جدی اقتصادی با این دسته از کشورها بود. خاصه آنکه دیپلماسی ایران در این دوره به سمت بهره برداری اقتصادی از طریق افزایش همکاری های تجاری با همه کشورها در پنج قاره جهان سوق پیدا کرد. 

به گفته مجید تخت روانچی، معاون وزیر امور خارجه ایران حوزه وسیع امریکای لاتین با بیش از 600 میلیون نفر جمعیت، فرصتی بالقوه را برای کارآفرینان و شرکت های ایرانی فراهم کرده است تا از حداکثر ظرفیت های فنی، مهندسی، مالی، تجاری و تولیدی خود در خارج کشور استفاده کنند. همراهی بیش از ده ها شرکت ایرانی و فعال بخش اقتصادی ایران در سفر وزیر امور خارجه با هدف به ثمر رساندن همکاری در حوزه نفت و گاز، صدور خدمات فنی - مهندسی و ترویج صادرات غیر نفتی به عنوان اهداف اقتصاد مقاومتی صورت گرفته است. 

این در حالی است که مراودات سه کشور از این کشورها از جمله کوبا، نیکاراگوئه و اکوادور که ظریف قرار است به آنها سفر کند، طی سال های ٩٠ تا ٩٣ در پایین ترین سطح خود قرار گرفته و در سال ٩٤ تراز های صادراتی و وارداتی کمی با ایران داشتند. 

همین مسأله باعث شده تا ضرورت برقراری مناسبات سیاسی به منظور گشودن درهای تجارت با این کشورها مورد توجه دولت یازدهم قرار گیرد. این در حالی است که مسئولان دولت یازدهم از اهمیت قرابت سیاسی و فرهنگی و بهره گیری از همسویی این کشورها در سازمان ها و نهادهای بین المللی نیز غافل نشده و تلاش می کنند تا دوستان سیاسی و شرکای تجاری خود را بر مبنای سود و زیان دو طرفه در زمین سیاست و اقتصاد برگزینند.

**کوبا؛ نخستین مقصد ظریف

کوبا نخستین مقصد سفر دوره ای وزیر امور خارجه ایران به امریکای لاتین است. کشوری که سال گذشته با از سرگیری رابطه با واشنگتن، به دوره 54 ساله از خصومت های دوجانبه پایان داد تا این گزاره که حل و فصل اختلافاتش با امریکا می تواند الگویی برای حل مشکلات تهران- واشنگتن باشد به سرفصل تحلیل های صاحبنظران بین المللی تبدیل شود. سفر ظریف به کوبا در حالی انجام می شود که روحانی سه سال پیش در پاسخ به پیام تبریک رئیس جمهوری کوبا برای ریاست جمهوری اش بر اهمیت این کشور در سیاست خارجی ایران تأکید کرده و گفته بود که روابط ایران با کوبا در بین کشورهای امریکای لاتین پیشتاز است. 

بیشترین تبادلات سیاسی ایران و کوبا طی سال های گذشته بر پایه تبادل هیأت هایی در سطوح مختلف پارلمانی، سیاسی، اقتصادی، هنری و فرهنگی و رایزنی وزرای خارجه در مجامع مختلف از جمله سازمان ملل بوده است. تهران و هاوانا از اشتراکات زیادی از جمله مقاومت در برابر تحریم های ناعادلانه در تاریخ انقلاب خود بهره مندند. لغو تحریم های هر دو کشور که یادآورد لزوم بهره گیری از مدل های اقتصادی مشابه در دوران پساتحریم می باشد، زمینه مناسبی را برای همکاری متقابل فراهم کرده است.

از این رو مشارکت اقتصادی بخش مهمی از دستور کار سفر ظریف به کوباست. اولین نشست تجاری بین فعالان اقتصادی ایران و کوبا نیز در جریان همین سفر در هاوانا برگزار خواهد شد و همچنین قرار است در این سفر توافقنامه همکاری اتاق های بازرگانی ایران و کوبا به امضا برسد که زمینه همکاری فعالان اقتصادی دو طرف را هموارتر می کند. 

اینها در حالی است که تحولات ماه های اخیر در هر دو کشور یعنی خروج از زیر بار تحریم های خارجی، چشم انداز روشنی را برای همکاری های بیشتر ترسیم کرده و طرفین برای بهره گیری از این فرصت ها آمادگی خود را اعلام کرده اند.