یکی از معضلات همکاری‌های اقتصادی دو کشور، تأمین منابع مالی برای اجرای طرح‌های مورد توافق بود که با مذاکرات انجام شده، وام دولتی پنج میلیارد دلاری و وام دو میلیارد دلاری «ونش اکونوم بانک» مصوب شد.
فیر ایران در روسیه گفت: یکی از معضلات همکاری‌های اقتصادی دو کشور، تأمین منابع مالی برای اجرای طرح‌های مورد توافق بود که با مذاکرات انجام شده، وام دولتی پنج میلیارد دلاری و وام دو میلیارد دلاری «ونش اکونوم بانک» مصوب شد.
به گزارش حوزه سیاست خارجی خبرگزاری تسنیم، مهدی سنایی سفیر ایران در روسیه در گفت‌وگو با موسسه مطالعات ایران اوراسیا (ایراس) به روابط ایران و روسیه طی سال گذشته پرداخت که مشروح آن از نظر خوانندگان می‌گذرد.
ایراس: روابط سیاسی بین ایران و روسیه با توجه به نتایج حاصل از سال 1394 و ماه‌های ابتدایی سال 1395 را چطور ارزیابی می‌کنید؟
سنایی: سال 1394، سال مهمی در روابط دو جانبه جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه بوده است. در این سال سران دو کشور سه بار با یکدیگر دیدار داشتند: در تیر ماه شاهد سفر آقای روحانی به شهر اوفا برای حضور در نشست مشترک سران بریکس و شانگهای بودیم. در مهر ماه، دیدار دو رئیس جمهور در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک انجام شد و در آذر ماه، سفر آقای پوتین به تهران برای شرکت در اجلاس سران مجمع کشورهای صادر کننده گاز و دیدار وی با مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری اسلامی ایران انجام شد. به علاوه مکالمات متعدد تلفنی بین رؤسای جمهور دو کشور برقرار شده است.
وزرای خارجه ایران و روسیه نیز در سال 1394 و چهار ماه ابتدایی سال 1395 در مسکو و تهران و نیز در فرصتهای بین‌المللی و چند جانبه بارها با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو داشته‌اند. یادداشت تفاهم همکاری در جهت تسهیل صدور روادید نیز به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید و اجرایی شد.
به علاوه در سال 1394 همکاری‌های منطقه‌ای ایران و روسیه به ویژه در زمینه مبارزه با تروریسم در سوریه و همکاری‌های دو کشور در سازمان‌های بین‌المللی تقویت شد. روسیه علاوه بر تلاش‌هایی که برای به سرانجام رسیدن توافق هسته‌ای داشته است، برای اجرای برجام نیز گفت‌وگوهای فشرده‌ای از جمله در زمینه تبادل اورانیوم با طرف ایرانی داشته است و آمادگی خود را برای بازطراحی سایت فردو و تولید ایزوتوپ های پایدار اعلام کرده است.
طی یک سال و نیم گذشته، دو دور گفت‌وگوهای حقوق بشری و دو دور گفت‌وگوی‌های کنترل تسلیحات بین ایران و روسیه در مسکو و تهران با ابتکار بخش‌های مرتبط وزارت خارجه برگزار شد. یکی از اهداف این گفت‌وگوها، تقویت همکاری‌های طرفین در سطح بین‌المللی بوده است. به علاوه با توجه به تحولات افغانستان، به منظور همکاری‌های نزدیکتر دو کشور در زمینه حفظ صلح و ثبات و مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر در این کشور، برنامه ریزی‌هایی انجام گرفته است.
از دیگر جنبه‌های مهم روابط دو جانبه، همکاری‌های دفاعی و نظامی است. مقامات ارشد نظامی کشور در سال 1394 و چهار ماه ابتدایی سال 1395 دیدارها و گفت‌وگوهای مفصلی در تهران و مسکو داشتند و تحولات مهمی برای گسترش همکاری‌های دفاعی دو کشور از جمله در زمینه تحویل سامانه اس 300 آغاز شد.
این ارتباطات تنها محدود به قوه مجریه نبوده است. شهردار تهران و تعدادی از اعضای شورای شهر تهران به مسکو و سن پترزبورگ سفر کرده‌اند و در خصوص تبادل تجربیات گفت‌وگوهایی انجام شده است. مقامات پارلمانی دو کشور هم سفرهای حایز اهمیتی داشته‌اند. به ویژه سفر مهر ماه 1394 آقای لاریجانی، به شهر سوچی روسیه و سخنرانی وی در کنفرانس باشگاه مباحثه والدای و دیدار وی با رئیس جمهور روسیه و همچنین سفر اردیبهشت ماه 1395 وی به مسکو و شرکت در اجلاس رؤسای پارلمان کشورهای اوراسیا حایز اهمیت بسیار بود.
قوه قضائیه و وزارت خانه‌های دادگستری ایران و روسیه نیز همکاری‌های گسترده‌ای داشته‌اند و تماس بین آنها در سطوح مختلف تداوم دارد. از جمله آخرین تحولات بخش قضایی دو کشور، سفر مقامات وزارت دادگستری روسیه به تهران و تلاش برای نهایی کردن موافقت نامه انتقال محکومین و یادداشت تفاهم همکاری دادستانی‌های کل کشور را می‌توان نام برد. همچنین طی سال 1394، وزیر دادگستری، دادستان کل کشور، رئیس سازمان بازرسی کل کشور و معاون ستاد حقوق بشر قوه قضائیه با سفر به روسیه علاوه بر حضور در همایش‌های حقوقی و قضایی بین‌المللی، با همتایان روس دیدار و گفت‌وگو کردند. در سفر وزیر دادگستری کشورمان به روسیه در سال 1394 سند همکاری بین وزارتخانه‌های دادگستری دو کشور امضاء شد.
ایراس: روسیه مشارکت خود را در خاورمیانه افزایش داده است. به نظر شما جایگاه و نقش روسیه در این منطقه چیست؟
سنایی: روسیه یک کشور اوراسیایی است و تقویت سیاست نگاه به شرق در شرایط جدید سیاست خارجی روسیه طبیعی است. در این چارچوب تقویت رویکرد روسیه به خاورمیانه می‌تواند با توجه به نارضایتی‌ها از سیاست‌های برخی کشورهای غربی در خاورمیانه قابل توجه است. جمهوری اسلامی ایران از مشارکت روسیه در تحولات منطقه‌ای خاورمیانه استقبال می‌کند و نقش روسیه را در راستای مبارزه با تروریسم و برقراری صلح و ثبات در منطقه حائز اهمیت می‌داند. چنین نقشی به تقویت ارتباطات روسیه با دیگر بازیگران بین‌المللی نیز کمک می‌کند. به ویژه تقویت مشارکت روسیه در تحولات سوریه از نظر جمهوری اسلامی ایران اهمیت بسیاری داشته است.
ایراس: با وجود ظرفیت اقتصادی عظیم همکاری بین ایران و روسیه، سطح روابط اقتصادی آنها در مقابل تعاملات سیاسی کم است. روابط تجاری اقتصادی ایران و روسیه را چطور ارزیابی می کنید؟
سنایی: حجم مبادلات اقتصادی ایران و روسیه رضایت بخش نیست و این حجم باید افزایش یابد. طی سالهای اخیر مسائلی از جمله مسأله تحریم‌ها مانعی در روابط ایران با روسیه هم بوده‌اند. به علاوه برخی موانع ساختاری و قانونی در روابط تجاری بین دو کشور وجود داشته است.
در سال 1394 و چهار ماه ابتدایی سال 1395 ایران و روسیه بسیاری از موانع توسعه روابط دو جانبه که در گذشته وجود داشت را برطرف کرده‌اند و سندهای متعددی امضا شده که تسهیل کننده و حامی روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور هستند.
یکی از مشکلات همکاری‌های اقتصادی، تعرفه‌های بالای گمرکی بوده است. خوشبختانه اقداماتی چون کاهش عوارض گمرکی از جمله در زمینه آبزیان از حدود 30 درصد تا حدود کمتر از 5 درصد به سرانجام رسید. در حال حاضر مسأله استفاده محصولات ایران از کریدور سبز گمرکی مطرح است و باید الزامات مرتبط با آن را تحقق ببخشیم. در زمینه کاهش تعرفه‌ها هم چنین به دنبال استفاده از مزایای اتحادیه اقتصادی اوراسیا هستیم. براساس مصوبه اخیر شورای کمیسیون اقتصادی اوراسیا، نرخ عوارض گمرکی واردات 8 محصول گل کلم، کلم بروکلی، پسته، مغز پسته، خرما، کشمش سیاه بی‌هسته، کشمش سلطانی و انواع دیگر کشمش به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا صفر شده است. مشکل ارتباطات بانکی هم با رفع تحریم‌ها تا حد زیادی تسهیل شده است. به علاوه روسیه آمادگی خود را برای تأمین اعتبار چند پروژه صنعتی اعلام کرد.
مقامات اقتصادی دو کشور نیز سفرهای پرباری داشته‌اند و این سفرها در چندین مورد با همراهی هیأت‌های بزرگ تجاری از بخش‌های دولتی و خصوصی انجام شده است. به ویژه سفر شوالوف معاون اول نخست وزیر روسیه، مانتوروف وزیر صنعت و تجارت روسیه، تکاچوف وزیر کشاورزی روسیه و نوواک وزیر انرژی و رئیس طرف روسی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه به تهران حایز اهمیت بوده است. هم چنین سفر آقای واعظی وزیر ارتباطات و فن آوری اطلاعات و رئیس طرف ایرانی کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه و سفر آقای نعمت زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت مهم بوده‌اند. در زمان سفر آقای واعظی به مسکو، دوازدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه در مسکو برگزار شد که سکوی مناسبی برای بحث در مورد مسائل مهم در روابط تجاری و اقتصادی دو کشور، و بررسی مشکلات و راهکارها در این روابط است.
به علاوه با اقداماتی از جمله برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌های تجاری اختصاصی دو کشور و همچنین مشارکت تجار ایرانی و روس در همایش‌ها و نمایشگاه‌های تجاری بین‌المللی، زمینه آشنایی هر چه بیشتر طرفین با ظرفیتهای کار تجاری با یکدیگر فراهم شده است.
ایراس: روابط اقتصادی ایران و روسیه به سطح مطلوب نرسیده است. علت آن چیست؟ تعاملات اقتصادی طرفین با توجه به توافقات ایران و روسیه و لغو تحریم‌ها تا چه حدی افزایش خواهد یافت؟
سنایی: طی سالهای اخیر چندین مشکل اساسی در مسیر همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور وجود داشته. یکی از دلایل مهم بالا نبودن حجم روابط تجاری دو کشور، تشابه اقتصاد دو کشور به عنوان صادر کنندگان منابع انرژی است. در صورتی که طرفین اگر نیازهای متقابل همدیگر را تکمیل کنند، می‌توان امید بیش تری به ارتقای همکاری‌های تجاری آنها داشت.
به علاوه، برای داشتن روابط اقتصادی قوی، طرفین باید شناخت گسترده‌تر و عمیق‌تری از ظرفیتهای تجاری یکدیگر و چگونگی انجام کار تجاری در کشور مقابل داشته باشند. مسأله یادگیری زبان طرف مقابل مانعی در توسعه ارتباطات تجاری بین طرفین بوده است. برای کار در روسیه باید برنامه دراز مدت داشت و با قواعد روسیه کار کرد. کار با سرمایه خرد و اقدام با شتاب در بازار روسیه موفقیتی نخواهد داشت.
در شرایط نوین لغو تحریم‌ها به ویژه گشایشی که در زمینه تبادلات مالی و بانکی ایجاد شد و رهایی از ترس تحریم نزد برخی شرکتهای روس، زمینه ساز گسترش تعاملات تجاری و اقتصادی ایران و روسیه را فراهم کرده است. سفرهای متعدد مدیران و نمایندگان شرکتهای بزرگ تجاری روسیه، نشانه آشکاری از زمینه سازی برای یک جهش در روابط اقتصادی دو کشور است.
در نتیجه زمینه سازی‌هایی که به ویژه طی دو سال گذشته انجام شده است، وزیر انرژی روسیه در همایش اقتصادی سن پترزبورگ اعلام کرد ارزش مبادلات اقتصادی بین ٢ کشور در ٦ ماه نخست 2016 نسبت به مدت مشابه پارسال حدود ٦٩ درصد افزایش یافت. این در حالی است که به دلیل مسائل مرتبط با تحریم‌های روسیه، کاهش قیمت انرژی و کاهش ارزش روبل روسیه، حجم تجارت این کشور با بسیاری از شرکای اصلی آسیایی و اروپایی‌اش طی دو سال گذشته کاهش داشته است.
ایراس: چه رشته‌های همکاری اقتصادی بین دو کشور به نظر شما بیشتر امیدوار کننده است؟
سنایی: حوزه‌های حمل و نقل به ویژه راه آهن، صنایع نفت و گاز، نیروگاه‌های حرارتی و هسته‌ای، معادن، صنایع هوا – فضا، کشاورزی و شیلات زمینه‌های مساعدی برای ارتقای همکاری‌های اقتصادی طرفین هستند. امید و تلاش ما بر این است که برای اجرایی کردن اسناد همکاری که در این زمینه ها منعقد شده‌اند، گام‌های مهمی برداریم.
ایراس: روسیه آمادگی را برای ارائه وام به مبلغ 7 میلیارد دلار برای ایران ابراز کرده است. آیا می‌شود انتظار داشت که ایران این وجوه را به عنوان سرمایه گذاری پروژه‌های شرکتهای روس در ایران استفاده کند؟
سنایی:یکی از معضلات همکاری‌های اقتصادی دو کشور، مشکل تأمین منابع مالی برای اجرای طرح‌های مورد توافق بوده است. با مذاکراتی که با طرف روس انجام شده، برای اعطای وام دولتی 5 میلیارد دلاری و وام 2 میلیارد دلاری «ونش اکونوم بانک» توافق شده است. این وام‌ها برای حمایت از پروژه‌های مهم در همکاری های اقتصادی بین دو کشور اختصاص می یابند. به عنوان مثال پروژه برقی کردن راه آهن گرمسار – اینچه برون و پروژه نیروگاه حرارتی بندرعباس که هر دو با مشارکت شرکت های روسیه انجام خواهند شد، با این وام ها تأمین اعتبار می شوند. با نهایی شدن برخی از این پروژه ها، در اولین مرحله از اعطای وام دولتی، مبلغ 2.2 میلیارد دلار از این مبلغ به ایران پرداخت خواهد شد.
ایراس: آیا همکاری بین ایران و روسیه در زمینه نفت و گاز مطرح است؟
سنایی: مقامات وزارت نفت کشورمان بارها آمادگی خود را برای پذیرش شرکتهای بزرگ خارجی از جمله شرکت های بزرگ روسیه در پروژه‌های نفتی و گازی ایران اعلام کرده‌اند. تا مدتها ترس از تحریم مانع انجام همکاری‌های جدی در این زمینه بوده است. با رفع تحریم‌ها، این مانع برداشته شد. شرکتهای بزرگ نفتی و گازی روسیه طی ماه‌های اخیر ارتباطات خود را با طرفهای ایرانی تقویت کرده‌اند. وزیر انرژی روسیه و مدیران شرکتهای نفتی و گازی این کشور به تهران سفرهایی داشته‌اند و مذاکره برای مشارکت این شرکتها در پروژه‌های مهم نفتی و گازی ایران در حال انجام است.
ایراس: برای همکاری فعالتر و متقابلاً سودمند بین ایران و روسیه در حوزه فن آوری چه اقداماتی انجام گرفته است؟
سنایی: برای تقویت همکاری‌ها در زمینه فن آوری نیز اقدامات قابل توجهی انجام گرفت. آقای سورنا ستاری، معاون علمی و فن آوری ریاست جمهوری ایران چندین نوبت به روسیه سفر کرد و با ظرفیتهای علمی و فن آوری روسیه آشنا شد. هم چنین سفر آقای فورسنکو، دستیار علمی و فن آوری رئیس جمهور روسیه و سفر آقای راگوزین، معاون نخست وزیر روسیه به تهران انجام گرفت و برنامه‌هایی برای آشنایی متقابل طرفهای روس با ظرفیتهای علمی و فن آوری ایران تنظیم شد.
در حال حاضر کمیته عالی علمی و فن آوری دو کشور شکل گرفته است و در این چارچوب، ارتباطات علمی و فن آوری دو کشور بیش از گذشته تقویت شده است.
به علاوه با برگزاری اولین همایش دانشگاه‌های بزرگ و برتر ایران و روسیه که در آبان 1394 به میزبانی دانشگاه دولتی مسکو برگزار شد، اتحادیه دانشگاه‌های دو کشور شکل گرفت. این چارچوب نیز زمینه دیگری برای تقویت ارتباطات علمی دو کشور شد و در حال حاضر برای برگزاری دومین همایش دانشگاه‌های بزرگ و برتر ایران و روسیه به میزبانی دانشگاه تهران در مهر 1395 توافق شده است.
ارتباطات دو جانبه دانشگاه‌ها و مراکز علمی دو کشور نیز دنبال شده است و در این چارچوب نیز همکاری‌های علمی و فن آوری طرفین تحقق یافته است.
ایراس: همکاری‌های بین استانی ایران و روسیه در چه وضعیتی است؟
سنایی: یکی از لوازم تعاملات گسترده‌تر اقتصادی دو کشور، تقویت همکاری‌های استانی است. روسیه فقط مسکو و سن پترزبورگ نیست. مناطق روسیه هم دارای ظرفیتهای بالای اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و علمی هستند و رقابت در این مناطق بسیار کمتر است. اینجانب سفرهای متعددی به استانها و مناطق روسیه از جمله به استانهای سن پترزبورگ، سوردلوفسک، چلیابینسک، آستراخان، جمهوری باشغیرستان و جمهوری تاتارستان داشته‌ام.
به علاوه سعی کرده‌ایم تا ارتباطات تجاری مناطق علاقمند روسیه را با استانهای ایرانی را برقرار کنیم. سفرهای استانداران و مقامات اتاق بازرگانی از ایران به روسیه و از روسیه به ایران را تشویق کرده‌ایم. سفرهای متقابل استانداران ایرانی و استانداران روسیه در همراهی با هیأت‌های اقتصادی و علمی و فرهنگی انجام شده و زمینه ساز همکاری‌های متعددی شده است.
سرکنسولگری‌های جمهوری اسلامی ایران در قازان و آستراخان و سرکنسولگری‌های فدراسیون روسیه در اصفهان و رشت هم برای تقویت این ارتباطات تلاش زیادی می‌کنند، اما در این زمینه هم چنان نیاز به کار بیشتر و تعاملات گسترده‌تر و عمیق‌تر است. با در نظر داشتن شرایط لجستیکی، کالاهای ایرانی در مناطق جنوبی روسیه می‌توانند با قیمت تمام شده کمتری وارد بازار روسیه شوند.
ایراس: آیا چشم اندازی برای انعقاد اسناد همکاری در زمینه سرمایه گذاری‌های مشترک وجود دارد؟
سنایی: با توجه به اهمیت حمایت از سرمایه گذاری در جهت ارتقا و تحکیم همکاری‌های اقتصادی و تأمین منافع هر دو دولت، موافقت نامه تشویق و حمایت متقابل از سرمایه گذاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت فدراسیون روسیه نیز در اوایل دی 1394 و در زمان سفر ایگور شوالوف، معاون اول نخست وزیر روسیه به تهران به امضا رسید. این سند زمینه را برای بهبود وضعیت فعلی در انجام سرمایه گذاری‌ها فراهم می‌کند. در مورد سرمایه گذاری‌های مشترک نیز بخش‌های تجاری دو کشور تجربیاتی از گذشته دارند و با رفع برخی نگرانی‌ها امکان گسترش این حوزه کاری نیز فراهم می‌شود.
ایراس: نظر شما در مورد همکاری‌های فرهنگی بین ایران و روسیه چیست؟
سنایی: من سالها قبل، رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان و فدراسیون روسیه بوده‌ام. به علاوه زمانی که در تهران بودم، سمتهای فرهنگی از جمله معاونت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی را بر عهده داشتم. به همین دلیل تمایلی قوی برای افزایش و تعمیق تبادلات فرهنگی بین دو کشور دارم. به ویژه روی موضوع حمایت از زبان فارسی و ایران شناسی در روسیه تأکید می‌کنم. دانشگاه‌های ایرانی نیز از روسیه انتظار حمایت از زبان روسی دارند. به علاوه جنبه‌های مختلف برای ارتباطات فرهنگی دو کشور در زمینه‌های حضور در رویدادهای فرهنگی، چاپ و انتشار کتاب، بررسی‌های آرشیوی، برنامه‌های موسیقی، فیلم و سینما، و تبادل اطلاعات و اقلام بین موزه ها و ... وجود دارد.
یک رویداد مهم سال 1394 در روابط فرهنگی دو کشور، حضور جمهوری اسلامی ایران به عنوان میهمان ویژه نمایشگاه بین‌المللی کتاب مسکو بود. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران هم برای شرکت در این نمایشگاه و هم در فرصتی دیگر برای شرکت در یکی از اجلاس‌های یونسکو به روسیه سفر کرد. در بهار 1395 نیز فدراسیون روسیه به عنوان میهمان ویژه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور یافت و نماینده ویژه رئیس جمهور روسیه در امور همکاری‌های فرهنگی بین‌المللی برای شرکت در این نمایشگاه به کشورمان سفر کرد.
ایراس: شما که در فعالیت‌های دانشگاهی و علمی تجربه زیادی دارید، چگونه به جنبه‌های دانشگاهی و انسانی همکاری روسیه و ایران می‌پردازید؟
سنایی: به دلیل عضویت در هیأت علمی دانشگاه تهران و تمایل شخصی خود به همکاری‌های دانشگاهی و انسانی، به گسترش و تعمیق این زمینه از همکاری‌ها در روابط دو جانبه علاقمند هستم. با توجه به شناختی که دانشگاهیان هم در ایران و هم در روسیه از من دارند، انتظارات هم از من برای تقویت تعاملات دانشگاهی و انسانی بالا است. شکل گیری اتحادیه دانشگاه‌های ایران و روسیه در سال 1394، تداوم همکاری تعدادی از دانشگاه‌های ایران و روسیه در قالب اتحادیه دانشگاه‌های خزر و همچنین اسناد یادداشت تفاهم همکاری دو جانبه تعدادی از دانشگاه‌های ایران و روسیه، زمینه‌های مهمی برای تقویت این ارتباطات هستند. همچنین تلاش می‌کنم تا بخشی از وقت خود را برای ارائه سخنرانی در دانشگاه‌های روسیه باز نگه دارم.
نظر شما
