ثروتی که به تهدید تبدیل شده است

 روزنامه خراسان در صفحه پرونده روز، خطرهای زباله های الکترونیک و وضعیت زباله های فناورانه در ایران را مورد بررسی قرار داد.

 می خوانیم: همزمان با رشد روز افزون تولید محصولات الکترونیکی در جهان؛ اکنون موضوعی به نام پسماندهای الکترونیکی وچگونگی مدیریت وساماندهی این زباله ها به چالشی جدی بدل شده، چالشی که اگر چه در بسیاری از کشورها ی پیشرفته با مدیریت درست واصولی به یک فرصت تبدیل شده است اما در کشور های بسیاری از جمله در ایران همچنان به عنوان یک معضل شناخته می شود وهمه روزه با افزایش حجم این پسماند ها، ابعاد گسترده تری نیز پیدا می کند.

اما متاسفانه هنوز هیچ برنامه مدونی برای ساماندهی این پسماند ها در کشور وجود ندارد و در عین حال نبود متولی خاص در بحث ساماندهی این پسماند ها باعث شده است این مسئولیت مهم، همچنان بر زمین بماند.

 

**زباله های الکترونیکی چیست؟

زباله های الکترونیکی به مجموعه ای از قطعات سخت افزاری مانند اجزای رایانه، تلفن همراه و همچنین اجزای برخی وسایل ماننددستگاه های صوتی وتصویری از جمله تلویزیون، رادیو و لوازمی مانندیخچال، چاپگر، اسکنر و دستگاه های فکس تجهیزات استریو؛ پخش دی وی دی، دوربین های فیلمبرداری، تلفن های بی سیم، مایکروویو و ماشین لباسشویی، دستگاه کپی و اسباب بازی و...اطلاق می شود که به دلایلی غیرقابل استفاده شده است و امروزه به عنوان سریع ترین منبع تولید زباله جهان شناخته می شود. در واقع عمر کوتاه تجهیزات رایانه ای از یک طرف و تنوع طلبی مردم به استفاده از تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده است که رفته رفته بحث زباله های الکترونیکی به مشکل بزرگ دنیا تبدیل شود؛ مشکلی که کشورهای پیشرفته و بزرگ برای آن راه حلی یافته اند و با تصویب قانون خاص مربوط به آن و موظف کردن تولیدکنندگان به بازیافت محصولات تولید شده خود این مشکل را تا حدودی حل کرده اند.

**خطرات زباله های الکترونیک

پسماندهای الکترونیکی از آنجا که حاوی میزان قابل توجهی از فلزات و عناصر سمی مختلفی هستند، به عنوان پسماند های ویژه محسوب می شوند. این پسماند ها دارای سمیت، بیماری زایی و ماندگاری طولانی در محیط هستند. این پسماند ها عناصر مختلفی از جمله سرب، جیوه، آرسنیک، کادمیوم، مس، نیکل، روی، باریم، برلیوم، انواع پلاستیک ها، آلومینیم، طلا، نقره، پلاتین ومواد شیمیایی خطرناک را در خود جای داده اند که هر یک از این عناصر و مواد به طور جداگانه می تواند مشکلات متعددی را برای انسان ومحیط زیست ایجاد کند. به طور مثال سرب موجود در لامپ اشعه کاتدی مانیتورهای CRT و لحیم کاری های وسایل الکتریکی و الکترونیکی پس از نفوذ به آب های زیرزمینی که تامین کننده منابع آبی بسیاری از شهرها ست، می تواند باعث ایجاد عوارض جدی از جمله تاثیرگذاری روی سیستم اعصاب مرکزی، سیستم گردش خون و مشکلات استخوانی شود.

کادمیم نیز یک فلز سنگین و با پتانسیل سمیت، بیماری زایی وسرطان زایی، است که در بیشترتراشه های رایانه ای و باتری های نیکل موجود است، این فلز می تواند در بدن جایگزین روی وباعث اختلال در کار آنزیم ها شود و همچنین ایجاد فشارخون کند. گیاهان نیز توانایی جذب بالای این عنصر را دارند. همچنین لیتیم یک باتری موبایل فرسوده این قابلیت را دارد که یک حجم 600 متر مکعبی آب را طوری آلوده کندکه دیگر هیچ موجودی درآن زنده نماند. 

جیوه یکی از عناصری است که در بخش های مختلف کالاهای الکترونیکی از جمله در حسگرها، سوئیچ ها، لامپ های تخلیه و فلورسنت و باتری ها به کار رفته است و در صورت مدیریت نادرست می تواند به آب های زیرزمینی نفوذ کند و سبب مسمومیت های حادی شود که عوارض جبران ناپذیری دارد. آرسنیک نیزیک عنصرسمی است.

**زباله های خطرناکی که حکم طلا دارند

از پسماندهای الکترونیکی؛ با همه خطراتی که می تواند برای محیط زیست داشته باشد در عین حال؛ به عنوان جریانی دولبه یاد می شود از این رو به آن ها معادن سمی ارزشمند اطلاق می شود به همین دلیل در دنیا، ساز و کارها و روش های خاصی برای مدیریت آن ها در نظر گرفته شده است. 

استفاده منطقی از این پسماندها و بازیافت اصولی آن ها باعث می شود که درآمدهای فراوانی برای کشور حاصل شود؛ درآمدهایی که به مثابه معادن جدید هستند و بدون فشار آوردن بر محیط و منابع طبیعی، توسعه اقتصادی و صنعتی را ممکن می کند. بر آورد ها نشان می دهد ارزش حاصل از بازیافت این پسماندها در جهان در سال گذشته برابر با 14میلیارد دلار بوده است. براین اساس بسیاری از کشورها مانند چین و هند، تلاش ها و سرمایه گذاری های خود را بر این حوزه متمرکز کرده اند. یکی از دلایل این موضوع، سودآوری و مزایای قابل توجهی است که بازیافت پسماندها برای انسان خواهد داشت. در حال حاضر، میزان تولید پسماندهای الکترونیکی جهان حدود 20 تا 50میلیون تن است که یک تا 3درصد از تولید کل پسماندها را تشکیل می دهد. گفته می شود که این میزان در کشورهای در حال توسعه تا حدود 8درصد از کل پسماندهاست و در کشورهای توسعه یافته، نسبت آن کمتر است.

**وضعیت زباله های فناورانه در ایران

از سال1371 اولین محموله شامل تقریباً 10 هزار رایانه وارد کشور شد و طبق برآوردها طی چند سال اخیر هر ساله یک میلیون و 200هزار تا یک میلیون و 500 هزار رایانه در ایران مونتاژ شده است و اکنون پیش بینی می شود که در ایران بیش از 4 میلیون رایانه از دور خارج شده وجود داشته باشد اما متاسفانه تاکنون نه سازمان بازیافت و نه محیط زیست هنوز هیچ برنامه جدی ومدونی را برای جمع آوری و بازیافت زباله های الکترونیکی به اجرا در نیاورده اند.

هم چنین بنابه گفته وزیر ارتباطات، در حال حاضر بیش از 100 میلیون سیم کارت در دست 80 میلیون نفر جمعیت ایران است و در این میان برخی مردم موبایل جزو پرستیژشان شده است به طوری که به موازات تعویض کفش ولباس خود موبایل خود را نیز تغییر می دهند واین وضعیت در نهایت به رشد سریع زباله های فناورانه می انجامد بنابراین باید فکری برای این زباله ها بشود ویک کار اساسی را در این زمینه دنبال کرد. این اظهارات وزیر در حالی مطرح می شود که متاسفانه هنوز بر نامه جامعی برای ساماندهی پسماند های الکترونیک در کشور وجود ندارد.

**رشد انفجاری مصرف کالاهای IT در کشور

ابتکار؛ رئیس سازمان محیط زیست در گفت و گو با خراسان می گوید: در حال حاضر موضوع پسماند های الکترونیکی به یک چالش جدی در کشور بدل شده است به طوری که در سال های اخیر با یک رشد انفجاری در مصرف کالاهای IT در کشور مواجه بوده ایم اما متاسفانه هنوز برای مدیریت پسماند های الکترونیکی برنامه ای نداریم و اقدامات و زیرساخت های کافی برای مدیریت این پسماند ها در کشور فراهم نشده است تا بتوانیم ضمن ساماندهی این زباله های خطرناک؛ شاهد ارزش افزوده ناشی از آن ها نیز باشیم. اگر چه ابتکار آماری از میزان تولید پسماند های الکترونیک در کشور ارائه نمی دهد، اما براساس برآوردهای بین المللی در ایران به ازای هر نفر، 7.6کیلوگرم پسماند الکترونیکی تولید می شود.

این مقدار با توجه به جمعیت ایران به معنای تولید حدود 500تا 600هزار تن پسماند الکترونیکی در کشور است. این رقم 3 تا 5درصد پسماندهای شهری را شامل می شود که رقم کمی نیست. با این حال، متاسفانه تاکنون هیچ سازوکار علمی و اصولی برای مدیریت آن ها و بازیافت شان ایجاد نشده است و تقریبا هیچ سیستمی برای جمع آوری وبازیافت این نوع زباله ها وجود ندارد.

*منبع: روزنامه خراسان