انتقاد از نرخ‌گذاری خیابانی ارز

یک کارشناس بازار سرمایه در یادداشتی ضمن بررسی تهدیدها و فرصتهای بورس آتی ارز، معتقد است که با توجه به وابستگی سیاست های ارزی ایران و در عین حال وجود بازار غیر رسمی ارز طبیعی است نوسانات زیادی در نرخ ارز داشته باشیم.

نوسان نرخ ارز به مثابه سم مهلکی است که بخش‌های واقعی اقتصادی را دچار مشکلات عدیده می‌کند و در عوض سود کلانی را عاید سفته بازها و دلال های ارزی می‌نماید. این فرآیند رشد بخش واقعی اقتصاد ایران را کاهش داده و به تورم، رکود، بیکاری و غیره دامن می زند.

از سوی دیگر اگر نوسان نرخ ارز غیرقابل پیش بینی باشد، می تواند بر تصمیمات سرمایه گذاری و یا توجیه اقتصادی طرح ها اثر بگذارد و فعالیت فعالان اقتصادی را تحت شعاع قرار دهد.

نوسان نرخ ارز در اصل ریسک سرمایه گذاری را بالا می برد، در این وضعیت بدیهی است، بالا رفتن ریسک سرمایه گذاری به معنی پایین آمدن سرمایه گذاری خارجی در ایران است.

برای حل این مشکل  ایده‌هایی مثل بیمه ارزی ارائه شده است، ولی جنس ریسک نوسان ارز با ریسک های دیگر که شرکت‌های بیمه پوشش می‌دهند، یکی نیست.

اگر بخواهیم به طور ساده تر به این مسئله اشاره کنیم، باید گفت بیمه ارزی می توانست بزرگترین شرکت های بیمه ای ایران را در اولین نوسان ارزی به ورشکستگی بکشاند.

از این رو عملا بیمه ارزی اثر بخش نبود، ولی در دنیا بر خلاف ایران که واقعا کار اساسی برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز انجام نشده، روش های بسیاری ارائه شده که تا حد زیادی هم اثرگذار بوده است.

یکی از این ابزارها استفاده از ابزار مشتقه است، شامل:

1-معامله سلف ( FORWARD )

2-معامله سوآپ یا تعویضی ( SWAP )

3- معاملات آتی (FUTURE )

4- معاملات اختیاری (OPTION)

حال دلیل اینکه این ابزار مشتقه قرار است در قالب بورس آتی ارز ارائه شود، این است که براساس تئوری بورس ها در واقع بورس اوراق بهادار دو وظیفه تعیین شده و دو مأموریت اساسی دارد.

مأموریت اصلی، تأمین مالی بنگاه اقتصادی است و ماموریت  دوم، مدیریت ریسک است که ازطریق ابزارهایی مانند ابزار های مذکور به پوشش ریسک سرمایه گذاری در کشور کمک می کند.

در سی و چند سال گذشته صد در صد برای همه روشن شده است که قیمت گذاری دلار در خیابان فردوسی به نفع هیچ کس جز سفته بازهای همان خیابان نیست.

از سوی دیگر بورس آتی ارز علاوه بر کاهش دخالت صرافها و بانک مرکزی در قیمت گذاری، می تواند یک سیستم شفاف قیمت گذاری بر اساس شاخص های واقعی اقتصاد بدون ایجاد سفته بازی و حباب قیمت ایجاد کند.

موضوعی که پیشتر روی آن کارکرده اند و قرار است در قالب بورس آتی ارز راه اندازی شود ، قرار داد آتی ارز (Futures ) قرارداد دوطرفه ای بین خریدار و فروشنده است.

در تعریف این قرار داد بر اساس تعریف پژوهشکده پولی و مالی قراردادهای معاملات آتی مشابه قراردادهای سلف هستند، به جز اینکه آنها بر اساس نرخ ارز آتی مبادله نشده و سود و زیان آنها به روز پرداخت می‌شود.

مانند قرارداد سلف، قرارداد معاملات آتی ارز توافقی برای واگذاری آتی میزان استانداردی از ارز در یک زمان، مکان و قیمت ثابت می‌باشد.حال نکته اساسی این است که برای موفقیت  بورس آتی ارز، نیاز به یک سری اصلاحات در نظام پولی و مالی داریم، اولین مسئله ایجاد یک بازار معاملات نقد (SPOT) که جدای از نوسان غیر منطقی، یک قیمت مبنای واقعی برای نرخ ارز تعیین کند که مبنای معاملات بازار های مشتقه شود و مسئله دوم تک نرخی شدن ارز است که رییس سازمان بورس هم به این مسئله به عنوان مانع اصلی در راه اندازی  بورس آتی ارز اشاره کرده اند.

از طرف دیگر اگر عمق بازار کم باشد، خود می توانند بهترین مکان برای سفته بازها باشد. به طوری که با انجام معاملات صوری و ایجاد حباب قیمت، نوسانات شدید در نرخ ازر ایجاد کنند که وضع از قبل هم بدتر شود که این مسئله خود یک تهدید اساسی برای کارایی بازار آتی ارز است.

علاوه بر این اگر ریسک بسته شدن ذخایر ارزی ایران (مانند تحریم بانکها) را به این موارد اضافه کنیم، مسئله پیجیده تر هم می شود.

در مجموع باید گفت، باتوجه به اینکه سیاست های ارزی ما که به نوعی به سیاست های مالی دولت وابستگی دارد و همچنین وجود بازار غیر رسمی ارز (صرافی های خیابان فردوسی) طبیعی است نوسانات زیادی در نرخ ارز داشته باشیم، همان طور که در سال های آخر دولت دهم دیدیم، چگونه این نوسانات، اقتصاد ایران را فلج کرده و به یک رکود عمیق که تا الان هم گریبان گیر آن هستیم دچارمان کرد.

بنابراین استفاده از ابزاری که نوسان را پوشش دهد و بتواند ریسک سرمایه گذاران را نیز پوشش دهد،ضروری است. امید است با توجه مسئولان به فرصتها و تهدیدهای بورس آتی ارز و با ایجاد زیرساختها و قوانین و مقرارت تسهیل کننده و استاندار،  بازار مناسبی جهت داد و ستد ارز فراهم شود و توجه شود که این نوع ابزار ها همان قدر که کارا هستند، اگر بر اساس واقعیت های اقتصاد کشور ما درست طراحی و بومی سازی نشوند می توانند اثرات مخربی هم در اقتصاد کشور داشته باشند.

مالک رحمتی مدیر عامل شرکت سرمایه گذاری سبحان (سهامی عام)