جزيره كيش، پايتخت مناطق آزاد ايراني

جزيره كيش، پايتخت مناطق آزاد ايراني این جزیره از لحاظ تاریخی دارای سوابق بازرگانی می‌باشد به طوری که مرکز ارتباطات بازرگانی بین هندوستان، ایران و بین‌النهرین به شمار می آمده است. عمده تجارت جزیره کیش در گذشته، مروارید بوده است که هنوز هم صید آن ادامه دارد. کیش از سال ۱۳72 تاکنون خارج از قلمرو معمولی گمرک کشور شناخته شده و منطقه آزاد تلقی می شود. 

کیش نامی باستانی و بسیار کهن است، زیرا شهری به همین نام در شرق بابل وجود داشته و به تاریخ 4500 قبل از میلاد دودمانی نیرومند در آنجا فرمانروایی می کرد. ظاهرا هیچ نوع ارتباطی بین شهر سومری کیش، واقع در بین النهرین میانی و جزیره کیش وجود ندارد ولی می توان گفت این هم نامی بی ارتباط نبوده و به نظر می رسد که در دورانی کهن، به دلیل مهاجرت اقوامی از ساکنان اولیه یا بعدی شهر باستانی کیش از بین النهرین به خلیج فارس، نام این شهر بر جزیره ای گذاشته شد که امروزه کیش خوانده می شود. برعکس، مهاجرت مردمانی از جزیره کیش در خلیج فارس به شهری در میان رودان (بین النهرین) و نامگذاری آن شهر به نام کیش نیز امکان دارد.

موقعیت جزیره ای کیش با منظره طبیعی آن چشم انداز خاصی بدان بخشیده و تلفیقی از آمیزش رنگ های طبیعی دریا و خشکی و طبیعت را می توان در آن دید. از این رو جزیره کیش به دلیل موقعیت جغرافیایی خود از یک سو و وضع جزیره ای آن از سوی دیگر دارای توان بالقوه طبیعی با ارزش برای فعالیت های گردشگری است.

این جزیره دارای دریایی آرام با سواحلی زیباست. سواحل شمال غرب و غرب و جنوبی آن صخره ای و به خاطر جهت بادهای دریایی، دارای امواج است. 

گرم ترین ماه های سال جزیره تیر و مرداد و خنک ترین ماه ها دی و بهمن است. اقلیم جزیره کیش گرم و مرطوب است و میزان رطوبت هوا نسبتا زیاد است. در خرداد و تیر، رطوبت هوا بنا به شرایط جوی به حد اشباع می رسد. میزان بارندگی در جزیره، مانند سایر نقاط خلیج فارس، کم و متغیر است. زمان بارندگی در این ناحیه از آبان تا اردیبهشت است.

جزیره کیش خشکی کوچکی چون کشتی نشسته در آب های گرم و کم عمق خلیج فارس است. خرده اقلیم های کیش به شدت در سلطه پدیده های ناشی از بستر بزرگ آبی است که دامنه نوسان تغییرات دمای شبانه روزی آن در ایام سال بسیار کم است. فشار بخار آب جزیره در بیشتر ایام سال غالبا در حدی بسیار بالاست (رطوبت نسبی 50-60 درصد). اختلاف دمای متوسط روزانه جزیره در طول سال کمتر از 9 تا 10 درجه است.

با آنکه کیش روی گنبد نمکی قرار دارد، بر خلاف جزایر دیگر خلیج فارس مانند قشم، هنوز رأس گنبدهای نمکی زیرین آن زیاد بالا نیامده است و بنا بر این خوشبختانه وضع زمین شناختی جزیره به نحوی است که نفوذ آنها به زیر زمین باعث بالا آمدن شوری نمی شود. ضمن اینکه با تمهیداتی می توان نزولات آسمانی را مدت ها پس از هر بارندگی در آب بندها یا سدهای احداثی کوچک و بزرگ نگهداری کرد و حداکثر استفاده را از آنها به عمل آورد. زمین هاي شور جزیره در مقایسه با کل مساحت آن بسیار کم است.

درباره وضعیت منابع آبی جزیره کیش باید اذعان داشت که این جزیره از دیرباز به داشتن آب آشامیدنی شیرین شهرت داشته است. منابع سنتی تأمین آب جزیره عبارت است از آب های سطحی ذخیره شده در برکه ها که بیشتر در گذشته معمول بوده و آب های زیرزمینی مانند چشمه، قنات و چاه. گفته می شود تاکنون 274 چاه در کیش حفر شده است. در حال حاضر استفاده از برکه و قنات نیز، به دلیل وجود دستگاه های آب شیرین کن، کاملا منسوخ شده است.

جزیره کیش به خاطر طبیعت بکر و زیبایش و همچنین سوددهی اقتصادی اش همیشه مورد توجه ایرانیان بوده و حتی گرمی هوای کیش با میانگین 27 درجه سانتیگراد باعث کم رونقی آن نشده است.

بيشتر ديدني هاي كيش شگفتي هايي است كه طبيعت به طرز بي نظيري طي سال هاي متمادي به وجود آورده و با دست بشر تغييراتي در آنها ايجاد شده است.سواحل ماسه اي، اسكله تفريحي و جاده كرانه كه دور تا دور جزيره كشيده شده جذابيتي خاص به اين جزيره بخشيده است. 

كيش از سرسبز ترين جزاير خليج فارس است. در دو دهه خير، بيش از ده هزار هكتار از زمين هاي جزيره جنگل كاري شده است. گونه هاي عمده درختي كيش شامل لور، كنار، كهور ايراني و پاكستاني، آكاسيا، كرت، اكاليپتوس و نخل است. درختان محلي جزيره گنجينه هاي طبيعي جذاب و زيبايي هستند. درخت لور يا انجير معابد معروف ترين درخت جزيره است كه در نواحي جنوبي ايران رشد مي كند و مي توان آن را "درخت نجابت ثمر" ناميد. پوست كهنسال درخت لور و برگ ها و ريشه هايش كه از بدنه اصلي آن آويزان است آن را از ساير انواع درختان متمايز مي كند.

محيط زيست خشكي جزيره كيش، به دليل بسته بودن آن، داراي جامعه زيستي محدود است و با اين حال گونه هايي از پستانداران در اين جزيره زندگي مي كنند كه مهم ترين آنها آهوي ايراني است. به علاوه، پرندگان كيش و آبزيان پيرامون جزيره نيز از تنوع بسيار خوبي برخوردارند. انواع ماهي هاي خوراكي و ماهي هاي تزييني زيبا و رنگارنگ، مرجان ها، صدف ها، دلفين ها و لاك پشت در اين آب ها يافت مي شوند.

زمين در ساحل ماسه اي كيش از جنس مرجان است و به همين جهت خاك آن سفيد جلوه مي كند و در زير نور خورشيد، درخششي نقره فام دارد؛ پديده اي كه در سطح جهان بي همتاست. كيش درياي آبي رنگ شفاف و روشني دارد كه باعث مي شود كف آن از سطح دريا هم پيدا باشد. كارشناسان محيط زيست اين خاصيت را ناشي از وجود مرجان های پيرامون جزيره مي دانند و بر اين باورند كه مرجان ها عامل تصفيه آب و شفافيت و زيبايي سواحل جزيره هستند. كيش به نسبت وسعت خود داراي يكي از وسيع ترين ساحل هاست و در دنيا كمتر ساحلي را مي توان يافت كه در وسعت سواحل كيش قابل استفاده باشد و گردشگران بتوانند با آرامش و دور از غوغاي سواحل معروف در آن استراحت كنند.

در ضمن علاقه مندان به ماهيگيري مي توانند در سواحل جنوبي و غربي جزيره به صيد انواع گوناگون ماهي بپردازند. تركيب اينها با يكديگر سواحل كيش را به يكي از جذاب ترين سواحل جهان تبديل كرده است.

مديريت رويدادها در جزيره كيش مي تواند، علاوه بر جاذبه هاي گردشگري طبيعي و مصنوعي، عامل مهمي براي جذب گردشگر باشد. برگزاري رويدادهاي خاص را در جزيره كيش مي توان در قالب موارد زير مديريت كرد: 

1- جذب مردم به منطقه آزاد و رونق سرمايه گذاري

2- جذب گردشگران به منطقه در ايام غير اوج سفر

3- جلب توجه رسانه ها به منطقه و اعتبار دهي و مطرح كردن آن در سطح منطقه و جهان

4- ايجاد تحرك اقتصادي و اجتماعي و روحيه بخشي به مردم در منطقه آزاد

5- تشويق گردشگران به تكرار بازديد از منطقه آزاد

6- جلب منافع براي تجديد حيات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي منطقه براي رونق گردشگري جزيره با قابليت اوج گيري بيشتر. 

قابل توجه است كه رشد سريع تعداد و تنوع رويدادهاي گردشگري در جزيره كيش حاصل رقابت ميان مقاصد گوناگون از جمله جشنواره هاي هنري، مسابقات ورزشي، نمايشگاه هاي بين المللي و داخلي، يادمان هاي تاريخي، مراسم آييني و مذهبي و ساير وقايع مهم براي رونق گردشگري بوده است. 

پیشنهادهای زیر می تواند فرصت های مانای کیش را جهانی سازد: 

1- استفاده از هواپيماهايي با ظرفيت بالا كه با توجه به گسترش تقاضاي سفر، مي تواند تحولي جدي در زمينه پاسخگويي به تقاضاي مسافران با ظرفيت حمل و نقل هوايي بيشتر از وضع موجود به وجود آورد. 

2- با توجه به تمهيداتي كه دولت براي كارمندان قائل شده تا آنها بتوانند در سال تا سقف تعيين شده به سفر بروند، مي توان با تجهيز تورهاي جمعي به كيش، به رونق گردشگري در آنجا بيش از پيش كمك كرد. هرچند گفته مي شود جزيره؛ به استثناي ماه هاي اول پاييز، در ديگر ماه هاي سال از حداكثر تقاضا براي سفر مسافران به كيش برخوردار است. ولي بايد دانست كه امكان فرصت سازي در كيش بيش از آن چيزي است كه هم اكنون وجود دارد.

3- راه اندازي هتل هاي زنجيره اي با مركزيت در شهرهاي بزرگ منطقه يا داخل كشور و محوريت استقرار شعبه هاي آنها در جزيره كيش و تأسيس هتل هاي بين المللي.

4- راه اندازي اتوبوس هاي گردشگري با نام "كيش گشت" در منطقه آزاد كيش تا گردشگران بتوانند در اندك زماني كه در جزيره اقامت دارند، از جاذبه هاي طبيعي، اقتصادي و بازارها و اماكن تجاري و گردشگري و تاريخي ديدن كنند.

5- راه اندازي بخش گردشگري مجازي در سايت اينترنتي منطقه براي رد و بدل كردن تصاوير و خاطرات گردشگران از جزيره كيش و خريد مستقيم صنایع دستی و محصولات گردشگري آن.

6- فعال كردن بنگاه هاي گردشگري در سمت عرضه به كمك فناوري هاي روزآمد اطلاعات به منظور بخش بندي بازارهاي منطقه آزاد كيش متناسب با نياز مشتريان، به ويژه آنكه امروزه هر دو سوي بازار، يعني عرضه و تقاضا، به پيشرفت فناوري اطلاعات پيوند خورده است.

7- با توجه به محوري بودن حوزه گردشگري در جزيره كيش، 5 قلم كالاي حجيم مسافري كه ورود آن به مناطق آزاد كيش، قشم و چابهار طي بخشنامه اي در 1382 از سوي شوراي عالي مناطق آزاد تجاري- صنعتي لغو شده است، مجددا اعاده و جانشين ميزان اندك واردات كالاي تجاري به كيش شود. زيرا اين اقلام مي توانند جاذبه هاي گردشگري را افزايش دهند.

8- ارتقاي ظرفيت ها با توجه به وسعت جزيره و وجود جزاير فارور كوچك، فارور بزرگ و هندورابي و پرهيز از ايجاد تمدن موزاييكي در جزيره كيش، به ويژه آنكه از تمام وسعت جزيره بهره برداري نشده است.

9- ايجاد رشته هاي گردشگري در دانشگاه هاي مستقر در كيش با توجه به محوري شدن كاربري گردشگري در منطقه آزاد. با داير كردن هنرستان ها و آموزشكده هاي تخصصي در صنعت گردشگري، سالانه مي توان هزاران دانشجو را جذب منطقه كرد.

10- فراهم كردن بستر لازم براي برقراري پرواز مستقيم از مقصد اروپا و آمريكا به كيش. براي اين منظور بايد با مشاركت شركت هاي خارجي و يا سرمايه گذاران داخلي نسبت به تأمين و برقراري پروازهاي مستقيم هواپيماهاي پهن پيكر به صورت اجاره، چارتر يا اجاره به شرط تمليك اقدام كرد تا بتوان حجم انبوه تقاضاي گردشگري خارجي و ايرانيان خارج از كشور را پاسخگو بود.

در حال حاضر با توجه به وجود 3 ميليون ايراني در آمريكاي شمالي و كانادا، كه ورود آنها از طريق شركت هاي هوايي لوفت هانزا، كي ال ام يا ايشيا ويژن است، مي توان با ايجاد هاب منطقه اي كيش به حمل گردشگر با مبدأ خارج اقدام كرد. به ويژه آنكه انجام برنامه هايي از اين دست مي تواند بر عمده ترين فعاليت هاي اقتصادي، كه حول محور صنعت گردشگري در منطقه انجام مي گيرد تأثير گذار باشد.

11- بر اساس رهيافت خوشه اي، صنعت گردشگري در جزيره كيش را مي توان صنعتي چتري خواند كه طيف گسترده اي از فعاليت هاي اقتصادي گوناگون را كه با يكديگر ارتباطي مشخص در حوزه مشتري دارند، در اين صنعت گرد هم آورد. تورگردانان، هتل داران و ارائه كنندگان ساير اقامتگاه ها، رستوران داران، راهنمايان تور، دفاتر خدمات مسافرتي و جهانگردي، بازاريان و غرفه داران، طراحان و فعالان صنعت نشر، توليدكنندگان صنايع دستي و انواع كالاهاي وارداتي مسافرتي و تجاري، مديران و فعالان جاذبه هاي گوناگون گردشگري، مديران محلي، فعالان صنعت حمل و نقل همگي يك نقطه مشترك دارند و آن تأمين رضايت مشتري اي است كه او را گردشگر مي خوانيم.

حال اگر در هر يك از اين فعاليت ها نتوانند به هر دليل محصول خود را چنان كه شايسته آن است و به مشتري معرفي شده، به او عرضه كنند. نه تنها بر كسب و كار خود تأثير نامطلوب مي گذارند بلكه نا خواسته ساير فعالان و بخش هاي گوناگون مرتبط با صنعت گردشگري را نيز متضرر مي كنند. چتري كه گوشه اي از آن سوراخ شده باشد در روزي باراني به چه كار آيد.

در قالب شكل گيري خوشه هاي صنعت گردشگري در جزيره كيش، اتخاذ سياست هاي لازم در محورهاي زير پيشنهاد مي شود:  

الف) كمك به ايجاد م‍‍ؤسسات پشتيبان غير دولتي

ب ) كمك به ارتقاي شبكه هاي مديريت كيفيت

پ ) جهت گيري حمايت ها به سمت حمايت از خوشه هاي صنعتي گردشگري و پيمانكاري به جاي حمايت از صنايع منفرد‌

ت) اطلاع رساني و آگاه كردن بنگاه هاي اقتصادي از مزاياي خوشه هاي صنعت گردشگري كيش

ث ) كمك به معرفي شركت ها به يكديگر و اطلاع رساني مناسب در باره شرايط بازار كيش 

بر اساس آمار سازمان گردشگري جهاني، نسبت گردشگران خارجي به داخلي ده به يك است. حال آنكه آمار موجود در منطقه آزاد كيش اين نسبت را نشان نمي دهد. اين از جمله مواردي است كه با توجه به محوريت كاربري غالب در منطقه آزاد كيش براي جذب گردشگر خارجي، بايد مورد توجه قرار گيرد. در همين زمينه، آثار مستقيم حاصل از صنعت گردشگري، با احتساب 6 درصد از توليد ناخالص داخلي جهان در اين صنعت، نمايانگر تخصيص يك شغل از هر 15 شغل است و در صورتي كه آثار و منابع غير مستقيم نيز مد نظر قرار گيرد، حدود 10 درصد از توليد ناخالص داخلي جهان و يك شغل از هر 9 شغل در صنعت گردشگري نشو و نما خواهد كرد. 

12- تغيير مسير گسترش گردشگري از شبكه رزرواسيون كامپيوتري (CRS) به شبكه جهاني توزيع (GDS) كه اقدام مهمي در زمينه بازاريابي الكترونيكي در صنعت گردشگري جزيره كيش به شمار مي رود.

از آنجا كه شبكه رزرواسيون كامپيوتري امكان انتخاب قيمت و برنامه سفر متناسب با تقاضا را در اختيار شركت هاي حمل و نقل هوايي قرار مي دهد، قدرت رقابتي آنها را افزون مي كند. اين امر از طريق هماهنگي با شبكه پيچيده Hube and Spoke ميسر مي شود كه شبكه پيچيده قيمت گذاري را به نحوي كنترل مي كند كه سود بنگاه را به حد بهينه خود مي رساند.

همچنين با اتصال از طريق اينترنت به شبكه جهاني توزيع، هتل هاي جزيره كيش نيز در سراسر جهان به طور متعارف از شبكه ذخيره جاي اختصاصي خود استفاده مي كنند.

اين موارد همه در حالي است كه بدانيم، بر مبناي آمار بانك جهاني، به ازاي هر گردشگر 650 دلار و بر مبناي آمار سازمان گردشگري جهاني، به ازاي هر گردشگر 890 دلار در آمد اقتصادي مستقيم و قابل محاسبه وجود دارد. درآمد هاي غير مستقيم از چرخش سرمايه گذاري در امر گردشگري به ازاي هر نفر 2500 دلار اعلام شده است.

13- تجارت الكترونيكي، كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در فعاليت هاي تجاري و بازاريابي منطقه آزاد كيش است. به كارگيري ابزارهاي الكترونيكي براي مؤسسات و شركت هايي كه در زمينه گردشگري و تجارت فعاليت مي كنند از جمله مزيت هاي رقابتي در منطقه آزاد كيش است كه مي تواند حوزه فعاليت هاي غالب اين منطقه را در تعامل و هم پيوندي با مناطق آزاد پيشرفته جهان قرار دهد.

استفاده از شيوه تجارت الكترونيكي، چنان كه در سياست هاي كلي ابلاغي و قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادي ، اجتماعي وفرهنگي كشور آمده است، بايد بتواند به بهبود فضاي كسب و كار با تأكيد بر فراهم آوردن زيرساخت هاي ارتباطي، و فناوري مورد نياز، و تسريع در تجارت منطقه آزاد كيش براي برقراري ارتباط سريع تر با تجارت جهاني منجر شود. بديهي است برگزاري كارگاه هاي آموزشي در جزيره كيش به رونق بازار الكترونيكي گردشگري كمك خواهد كرد. بازاريابي الكترونيكي از ديگر مزاياي تجارت الكترونيكي براي حذب گردشگر در منطقه آزاد كيش است که باید کاملاً مورد توجه مسئولین کشور قرار گیرد.

** دکتر عبدالرسول خلیلی