توسعه کشت گیاهان دارویی در استان زنجان؛ راهکاری پایدار در مواجهه با کم‌آبی
بانکداری ایرانی- ایسنا/زنجان استان زنجان با برخورداری از شرایط اقلیمی مناسب از جمله بارندگی کافی، تنوع آب و هوایی، ارتفاع مناسب از سطح دریا و خاک حاصلخیز، به یکی از مناطق مستعد کشور برای توسعه کشت گیاهان دارویی تبدیل شده است. این استان در سال‌های اخیر با بهره‌گیری از منابع طبیعی، ظرفیت‌های اقلیمی و دانش بومی توانسته به قطب مهم تولید گیاهان دارویی در کشور بدل شود.
تنوع بالای گونه‌های گیاهی مانند گل‌گاوزبان، آویشن، نعناع فلفلی، بابونه، رازیانه، کاسنی، زوفا، اسطوخودوس و زیره، فرصتی ارزشمند برای اشتغال‌زایی در مناطق روستایی و توسعه گردشگری کشاورزی و طب سنتی فراهم آورده است. این تنوع اقلیمی و گونه‌ای علاوه بر ایجاد اشتغال پایدار، می‌تواند به کاهش مصرف منابع آبی نیز کمک کند، زیرا بسیاری از گیاهان دارویی در مقایسه با محصولات پرمصرف و پرآب مانند برنج و ذرت، نیاز آبی کمتری دارند و مقاومت بالاتری در برابر شرایط کم‌آبی از خود نشان می‌دهند.
با توجه به بحران کم‌آبی که کشور با آن مواجه است و وضعیت بحرانی منابع آب در بسیاری از مناطق، تغییر الگوی کشت به سمت گیاهان کم‌آب‌بر و مقاوم، به عنوان یک راهکار ضروری مطرح شده است. کشاورزی محصولات پرآب باعث تخریب ذخایر آبی و ایجاد مشکلات جدی در تأمین آب شرب و کشاورزی روستاها شده است.
اقتصادی بودن کشت گیاهان دارویی نیز یکی دیگر از مزایای مهم این تغییر رویکرد است. به عنوان مثال، درآمدزایی از یک هکتار کشت گل‌گاوزبان یا زعفران به مراتب بیشتر از محصولات پرآب است. این امر باعث ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم برای صدها نفر در هر هکتار شده و به بهبود شرایط اقتصادی روستاییان کمک می‌کند. همچنین فرآوری این محصولات در قالب داروهای گیاهی و محصولات جانبی می‌تواند ارزش افزوده قابل توجهی به همراه داشته باشد و زمینه صادرات را نیز فراهم آورد.
با توجه به اهمیت موضوع، برنامه‌های متعددی در استان زنجان برای توسعه کشت گیاهان دارویی در حال اجرا است که شامل آموزش کشاورزان، تأمین بذر مناسب، حمایت‌های فنی و مالی و ایجاد زنجیره ارزش برای فرآوری محصولات می‌شود. این اقدامات می‌توانند موجب رشد پایدار و رقابت‌پذیری در بازارهای داخلی و خارجی شوند.
از سوی دیگر با توجه به توان بالای کشور در تولید انواع گیاهان دارویی و سابقه دیرینه در طب سنتی، ظرفیت بالایی برای توسعه این حوزه وجود دارد. تنوع گونه‌های گیاهی بومی، دانش تخصصی و امکانات بالقوه، زمینه‌ساز تبدیل ایران به یکی از کشورهای پیشرو در تولید و صادرات داروهای گیاهی است.
در نهایت، توسعه کشت گیاهان دارویی نه تنها راهکاری برای مقابله با بحران کم‌آبی و اشتغال‌زایی در مناطق روستایی است، بلکه می‌تواند به حفظ منابع طبیعی، ارتقای سلامت جامعه و رونق اقتصادی کشور منجر شود و جایگاه ایران را در بازارهای جهانی تقویت کند.
گیاهان دارویی کم آب بر بکاریم
در این رابطه مهدی رضاپور کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: کشت گیاهان دارویی به عنوان یک راهکار مؤثر در مقابله با چالش‌های ناشی از خشکسالی و کمبود آب است.
وی ادامه می‌دهد: بسیاری از گیاهان دارویی مانند آویشن، زعفران، نعناع فلفلی، گل گاوزبان و بابونه، نیاز آبی پایینی دارند و می‌توانند در شرایط خشک و نیمه‌خشک به خوبی رشد کنند. به طور مثال، آویشن سالانه حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌متر آب نیاز دارد که در مقایسه با محصولاتی مانند برنج با مصرف آب ۱۲۰۰ تا ۱۶۰۰ میلی‌متر یا ذرت با مصرف حدود ۷۰۰ تا ۱۱۰۰ میلی‌متر، به مراتب کمتر است. البته این اعداد در برخی مناطق بیشتر و برخی مناطق همین حدود است؛مسئله دیگر این است که کاشت برنج یا هر محصول پر آبی را نمی‌شود حذف یا کم کرد؛ موضوع بهره‌وری و اصلاح الگوی کشت یا به عبارت ساده‌تر استفاده آب به روش درست‌تر مهم‌ترین راه مقابله با کم آبی است نه حذف یک محصول بخصوص در شرایط جنگی که برنج و واردات اصولی آن مورد تاکید است.
او در ادامه سخنان خود می‌افزاید: زعفران یکی از کم‌آب‌ترین گیاهان دارویی است که حتی در خاک‌های نسبتاً خشک هم عملکرد مطلوبی دارد و مصرف آب آن بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلی‌متر در سال است. همین ویژگی‌ها باعث می‌شود کشت این گیاهان دارویی کم‌آب‌بر، به‌ویژه در مناطق با محدودیت منابع آبی، بسیار مقرون‌به‌صرفه و پایدار باشد.
به گفته کارشناسان با توجه به بحران کم‌آبی کشور و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، توسعه کشت این گونه گیاهان می‌تواند به حفظ منابع آبی، کاهش هزینه‌های آبیاری کشاورزان و ایجاد درآمد پایدار در بخش کشاورزی کمک کند.
کارشناسان بخش کشاورزی بر این باورند که توسعه کشت گیاهان دارویی در استان زنجان، نه‌تنها نقش مهمی در ایجاد اشتغال پایدار و افزایش درآمد کشاورزان دارد، بلکه به کاهش مصرف آب نیز کمک می‌کند. در سه‌ماهه نخست سال جاری، سطح زیر کشت این گیاهان در استان به بیش از یک هزار هکتار رسیده است؛ افزایشی که نشان‌دهنده استقبال قابل توجه کشاورزان و توجه برنامه‌ریزان به ظرفیت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی این حوزه است.
مجری طرح گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی زنجان و کارشناس باغبانی در این رابطه به خبرنگار ایسنا می‌گوید: زنجان به دلیل اقلیم متنوع، بارندگی مناسب، خاک حاصلخیز و ارتفاع مطلوب، یکی از مناطق مستعد کشور برای پرورش گیاهان دارویی محسوب می‌شود. در این استان، گونه‌هایی همچون گل‌گاوزبان، آویشن، نعناع فلفلی، بابونه، رازیانه، کاسنی، زوفا، اسطوخودوس و زیره، به‌صورت طبیعی یا کشت‌شده رشد می‌کنند.
شهلا پارسه ادامه می‌دهد: توسعه این بخش می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آبی، رونق طب سنتی، ایجاد زنجیره ارزش و در نهایت گسترش صادرات منجر شود.
به گفته کارشناسان، جهاد کشاورزی زنجان نیز با حمایت‌های آموزشی، فنی و مالی در این مسیر گام برمی‌دارد و هدف‌گذاری کرده تا این استان را به یکی از قطب‌های تولید و صادرات گیاهان دارویی کشور تبدیل کند.
وضعیت کشت زعفران در استان زنجان چگونه است؟
سرپرست مدیریت امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در رابطه با کشت محصولاتی همچون زعفران که نیاز آب کمتری دارد به خبرنگار ایسنا می‌گوید: سطح زیرکشت زعفران در زنجان حدود ۱۱۵ هکتار تخمین زده می‌شود و سالانه شاهد افزایش سطح زیر کشت هستیم.
منوچهر کریمی با اشاره به روند افزایشی سطح زیرکشت زعفران در استان زنجان که در سال گذشته به ۶ هکتار رسیده، می‌افزاید: استقبال کشاورزان از این محصول ارزشمند و سودآور، در کنار برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده و آغاز فصل مناسب کشت در اواخر تابستان، نویدبخش توسعه قابل توجهی در کشت زعفران در ماه‌های پیشرو است.
در مجموع، توسعه کشت زعفران و سایر گیاهان دارویی کم‌نیاز به آب در استان زنجان، نه تنها پاسخی به بحران کم‌آبی است، بلکه فرصتی برای ایجاد اشتغال، افزایش درآمد کشاورزان و حفظ تنوع زیستی به شمار می‌رود؛ روندی امیدبخش که با برنامه‌ریزی اصولی می‌تواند آینده‌ای روشن برای کشاورزی پایدار استان رقم بزند.
توسعه گیاهان دارویی در شرایط اقلیمی خشک و کم‌آب، پاسخی مناسب به چالش‌های منابع آبی است و فرصتی اقتصادی مهم برای بسیاری از مناطق کشور به‌ویژه در نواحی روستایی و کم‌برخوردار به شمار می‌رود و با توجه به سودآوری بالا و بازار رو به رشد گیاهان دارویی، زمینه مناسبی برای ورود بخش خصوصی به زنجیره تولید، فرآوری، بسته‌بندی و صادرات فراهم است؛ این موضوع می‌تواند به رونق اقتصاد محلی و ایجاد صنایع پایین‌دستی کمک کند.
