تاسیس بانک مشترک میان دو کشور یکی از استراتژی‌‌‌های شناخته شده برای تسهیل روابط مالی دو کشور به شمارمی‌رود که کمتر به آن پرداخته شده است. ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده و در سال‌های اخیر زمزمه‌‌‌های زیادی درباره این نهاد مالی به گوش رسیده است و در برخی موارد شکل عملیاتی نیز یافته است.
به گزارش بانکداری ایرانی، اما ماهیت بانک‌های مشترک میان کشورها چیست؟ چه وظیفه‌‌‌ای برعهده این نهادها قرار خواهد گرفت و چه تفاوتی با بانک‌های عادی دارند؟ کارنامه و عملکرد بانک‌های مشترکی که در تاریخ بانکداری ایران تشکیل شده‌‌‌اند چگونه بوده است؟ پاسخ به این سوالات نیازمند بررسی دقیق‌‌‌تر ماهیت بانک‌های مشترک و کارکرد آنهاست. در حال حاضر بانک ایران و ونزوئلا تنها بانک مشترک ایران با دیگر کشورهاست که همچنان مشغول به فعالیت است. بررسی قابلیت‌‌‌ها و عملکرد این بانک از بدو تاسیس می‌تواند در روشن شدن پاسخ سوالات مطرح شده کمک کند. در شرایطی که اقتصاد ایران درگیر تحریم‌های بانکی بین‌المللی است به نظر می‌رسد این گونه نهادها قابلیت این را دارند که بخشی از نقل و انتقالات مالی کشور با شرکای خارجی را برعهده بگیرند.
چیستی بانک مشترک
بانک به عنوان یک نهاد واسطه مالی که وظیفه جمع‌‌‌آوری سپرده‌‌‌های مردم و پرداخت تسهیلات را برعهده دارد می‌تواند بسته به نحوه تامین سرمایه و تعریف مالکیت آن اشکال متفاوتی به خود بگیرد. یکی از انواع شناخته شده بانک‌ها آنهایی هستند که به طور مشترک از سوی دو کشور متفاوت و با سرمایه مشترک تاسیس میشوند. این گونه از بانک‌ها معمولا با اهداف مشخصی مانند گسترش روابط مالی و تجاری و بهبود تسویه مبادلات تاسیس میشوند و خدمات متنوع ارزی و اعتباری را با شرایط ویژه‌‌‌‌‌‌ای ارائه می‌دهند.
اظهارات رئیس کل
پیش از این علی صالح‌‌‌آبادی، رئیس فعلی بانک مرکزی، در دوران مدیریت خود در بانک توسعه صادرات بر اهمیت تاسیس بانک‌های مشترک تاکید کرده بود. این مقام پولی در این مورد اظهار کرده بود: «ایجاد بانک‌های مشترک با کشورهایی که در مجموع تبادلات تجاری زیادی با آنها وجود دارد بسیار موثر است و می‌تواند موجب تسهیل فرآیند صادرات و واردات به این کشورها شود و توسعه مراودات را سبب شود.» این مقام مسوول، عراق، چین و ترکیه را سه کشوری معرفی کرد که به دلیل حجم بالای مبادلات تجاری با آنها، مزایای زیادی در تاسیس بانک مشترک با این کشورها وجود دارد. مدیرعامل سابق بانک توسعه صادرات در این باره گفته بود: «نگاه‌‌‌ها به ایجاد بانک مشترک با تمامی کشورهایی که با آنها مبادلات تجاری داریم مثبت است منوط به اینکه با ایجاد محدودیت‌های تحریمی عملکرد آنها دچار وقفه و مشکل نشود.»
تجربه بانک ایران و ونزوئلا
در زمینه بانک‌های مشترک نیز کشور ما تجربه‌‌‌های عملیاتی در کارنامه خود دارد. بانک «ایران و ونزوئلا» شاهد این مساله است. این بانک مشترک میان ایران و ونزوئلا در سال ۱۳۸۸ و با هدف تسهیل روابط اقتصادی ایران و ونزوئلا تاسیس شد. بانک ایران و ونزوئلا با سرمایه ۲۰۰میلیون دلار، به عنوان تنها بانک مشترک در کشور فعالیت خود را آغاز کرد که از این مبلغ، ۱۰۰میلیون دلار از طرف بانک توسعه صادرات ایران و ۱۰۰میلیون دلار نیز از طرف ونزوئلا تامین شده است. این بانک پیرو تفاهم‌‌‌نامه‌‌‌هایی که در سال ۱۳۸۳ بین دو دولت جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بولیواری ونزوئلا امضا شد و بعدها تحت عنوان «قانون قرارداد جامع همکاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری بولیواری ونزوئلا» قرار گرفت آغاز به کار کرد.
هدف تاسیس بانک مشترک ایران و ونزوئلا پیشبرد توسعه اقتصادی در دو کشور ایران و ونزوئلا و در چارچوب قوانین و مقررات داخلی و استانداردهای بین‌المللی اعلام شده است. این بانک دارای مجوز ارائه کلیه خدمات بانکی و بازار پول اعم از ریالی و ارزی و همچنین صرافی است. ارزیابی و اجرای طرح‌‌‌ها و برنامه‌‌‌های سرمایه‌گذاری، پرداخت تسهیلات و اعطای اعتبار به اشخاص حقیقی و حقوقی، افتتاح حساب و نگهداری حساب جاری، پس‌‌‌انداز، سرمایه‌گذاری و سایر حساب‌‌‌های مشابه، فعالیت‌های تامین مالی، صدور اوراق بهادار، خرید اوراق و اسناد از قبیل سفته و بروات بخشی از مهم‌ترین فعالیت این بانک به‌‌‌شمار می‌‌‌آید.
همچنین انجام معاملات ارزی، افتتاح اعتبارنامه و ابلاغ آن، قبول نمایندگی و انجام خدمات برای وزارتخانه‌‌‌ها، موسسات و بانک‌های داخلی و خارجی در زمینه پرداخت وام و اعطای اعتبار و وصول مطالبات و مشارکت در زمینه‌‌‌های مختلف اقتصادی و بازرگانی و سرمایه‌‌‌ای از دیگر خدمات بانک ایران ونزوئلاست. این نهاد مالی با ماهیت بین‌المللی، فراتر از مرزهای کشور جمهوری بولیواری ونزوئلا، منطقه آمریکای جنوبی را به عنوان منطقه استراتژیک همسو با برنامه‌‌‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مورد هدف‌‌‌گذاری قرار داده تا زمینه حضور سرمایه‌گذاران، صادرکنندگان، تجار و نیروی انسانی متخصص کشور در این منطقه فراهم شود.این بانک تلاش دارد از طریق شناسایی نیازهای مشتریان، جذب و تجهیز منابع مالی از بازارهای پول و سرمایه داخلی و خارجی، تامین مالی طرح‌‌‌های سرمایه‌گذاری و توسعه تجارت، و ارائه سایر خدمات بانکی و مشاوره‌‌‌ای به مشتریان خود در سراسر جهان، ضمن حداکثرسازی منافع اقتصادی بانک، زمینه لازم برای حضور و توسعه فعالیت‌های تجار، سرمایه‌گذاران و فعالان سایر بخش‌‌‌های تولیدی و خدماتی دو کشور را در سطح بین‌المللی فراهم کند.
عملکرد بانک ایران و ونزوئلا در سال ۱۴۰۰
بررسی صورت‌های مالی منتشر شده از بانک ایران و ونزوئلا از عملکرد قابل این بانک در سال ۱۴۰۰ حکایت دارد. آمارهای منتشر شده از عملکرد این نهاد نشان می‌دهد که این بانک در سال ۱۴۰۰ موفق به کسب ۴۲۰میلیارد تومان سود خالص شده است. نسبت‌های مالی این بانک حاکی از آن است که بازده سرمایه این شرکت به سطح ۷۴درصد رسیده است؛ این به آن معناست که این شرکت توانسته معادل ۷۴درصد سرمایه ۵۶۸میلیارد تومانی خود سود خالص به دست بیاورد. از سوی دیگر شاخص بازده حقوق صاحبان سهام نیز حاکی از عملکرد ۲۰درصدی بانک ایران و ونزوئلا در سال ۱۴۰۰ است.
بر این اساس در سال ۱۴۰۰ این بانک با داشتن حقوق صاحبان سهام ۲۳۱۰میلیارد تومانی موفق شده ۴۲۰میلیارد تومان سود بسازد. این شاخص‌ها این بانک را در میان بانک‌های کشور متمایز کرده است. جزئیات تسهیلات اعطا شده از سوی بانک ایران و ونزوئلا نشان می‌دهد که ۳۷درصد این تسهیلات به صنایع پتروشیمی، شیمیایی و فرآورده‌‌‌های نفتی پرداخت شده است؛ از سوی دیگر ۲۹درصد این تسهیلات راهی صنایع غذایی و دارویی شده و سهم صنایع معدنی و فلزی از تسهیلات این بانک ۹درصد بوده است. لوازم خانگی با ۷درصد، صنعت کاغذ، مقوا و بسته‌‌‌بندی با ۶درصد، نساجی با ۵درصد و صنعت مخابرات، رایانه و صنایع وابسته با ۴درصد به ترتیب مقاصد بعدی تسهیلات پرداخت شده از سوی بانک ایران و ونزوئلا بوده است.
دیگر تجارب بانکداری مشترک
اگرچه بانک ایران و ونزوئلا در سال‌های بعد از انقلاب نخستین تجربه بانک مشترک با کشورهای خارجی به حساب می‌‌‌آید اما تجربه تاسیس بانک‌های مشترک پیش از انقلاب وجود دارد. بر این اساس می‌توان به تجربه بانک «تجارتی ایران و هلند» و بانک «بین‌المللی ایران و ژاپن» اشاره کرد. بانک تجارتی ایران و هلند در سال ۱۳۳۷ تاسیس شد. این بانک بر اساس مصوبه شورای پول و اعتبار از ۱۳۵۳ به صورت شرکت سهامی عام اداره میشد. این بانک تابعیت ایرانی داشت و سهام آن به دو طبقه الف و ب تقسیم میشد. سهام الف صد‌درصد متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی و سهام طبقه ب با موافقت شورای پول و اعتبار به اتباع خارجی واگذار شده بود.بانک بین‌المللی ایران و ژاپن در سال ۱۳۳۸ تاسیس شد. این بانک طبق اساسنامه مصوب شورای پول و اعتبار به صورت شرکت سهامی عام اداره میشد و هدف از موضوع بانک انجام عملیات مجاز بانکی و عملیات مالی و تجاری بود. سهام این بانک نیز به دو طبقه الف و ب تقسیم میشد. سهام الف به اتباع ایرانی تعلق داشت و طبقه ب متعلق به خارجی‌‌‌ها بود.
