نرخ تسعیر ارز بانک‌ها که معمولا به صورت فصلی یا سالانه توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود در چند ماه اخیر محل مناقشه بوده است. آخرین نرخ اعلامی حدود ۱۱ هزار تومان به ازای هر دلار بود که به واسطه ملاحظات خاص، بانک مرکزی در مقابل اعلام نرخ بالاتر مقاومت می‌کرد. پس از درخواست فعالان بازار و پس از هماهنگی‌هایی که ظاهرا در خصوص مالیات سود تسعیر ارز انجام شده است بانک مرکزی نرخ ۱۵۹۰۰ تومان را به عنوان مبنای تسعیر دارایی‌های ارزی بانک‌ها اعلام کرد. از جمله نگرانی‌های بانک مرکزی کیفیت دارایی‌های ارزی بانک‌ها و مهم‌تر از آن مبحث مالیاتی بود.
نگرانی مالیاتی نگرانی بجایی بود چرا که به طور مثال بانک ملت در سال‌های گذشته سود تسعیر ارز را به صورت حسابداری (که مشخص نیست چه بخشی از آن تبدیل به جریانات نقد شده است) شناسایی کرده، اما سازمان امور مالیاتی سهم خود را به‌صورت نقدی دریافت کرده است. اکنون به طور تلویحی اعلام شده است که بانک‌ها به شرط افزایش سرمایه از محل سودهای شناسایی شده معافیت مالیاتی خواهند یافت. همچنین ظاهرا سازمان امور مالیاتی نسبت به سود تسعیر سال‌های گذشته بانک‌ها نیز ادعا دارد که باید دید مشمول معافیت فعلی می‌شود یا خیر.
در خصوص کیفیت دارایی ارزی که برخی کارشناسان آن را مورد نقد می‌دهند باید از بانک‌ها و بانک مرکزی درخواست کرد که این موضوع در ترازنامه بانک‌ها شفاف شود و اگر کسری ذخیره وجود دارد اقدام به گرفتن ذخیره کافی شود. چرا که نفس عدم تسعیر خود موجب ابهام بیشتر و غیر واقعی شدن صورت‌های مالی بانک‌ها خواهد شد. دارایی‌های ارزی بانک‌ها انواع مختلفی دارند که یک نوع آن مربوط به واحد مستقل خارجی (شعب خارجی) می‌شود. براساس استاندارد حسابداری تسعیر دارایی‌ها و بدهی‌های واحد مستقل خارجی به طور مستقیم به حساب حقوق صاحبان سهام برده می‌شود و اثر سود و زیانی در شرکت اصلی ندارد. از این رو این قلم از دارایی‌ها چندان مورد توجه سهامداران بانک‌ها نبوده است. انواع دیگر دارایی‌های ارزی شامل منابع بلوکه شده در خارج، وام‌های ارزی داخلی و... هستند که کیفیت هر کدام ازجنبه ریسک وصول یا توان ایجاد جریانات نقدی متفاوت است. بنابراین یکی از اقدامات می‌تواند تمایز در نرخ تسعیر هر سر فصل باشد و تمام بانک‌ها با کیفیت‌های متفاوت با یک چوب رانده نشوند.
وضعیت بانک‌ها در بازار سرمایه
بانک‌ها از جمله شرکت‌هایی هستند که در سقوط اخیر بورس افت‌های قیمتی شدیدی را پشت سر گذاشته‌اند و به‌رغم اینکه گشایش‌های سیاسی می‌تواند روزنه‌های امید بیشتری برای صنعت ایجاد کند اما معاملات سهام نشان می‌دهد بازار امید چندانی به تغییر مثبت در وضعیت بانک‌ها ندارد. البته شاید تجربه برجام در این دیدگاه موثر بوده باشد اما باید توجه کرد که پس از برجام نظام بانکی یک جراحی جدی را تجربه کرد که عملا اندازه‌گیری اثر گشایش‌های سیاسی را ناممکن کرد. همچنین اقدامات و دست‌اندازی‌های دولت به منابع آزاد بانک‌ها خود تردید نسبت به بهبود عملکرد را تقویت کرده است. دریافت مالیات‌های سنگین، فروش سهام به بانک‌ها و شاید مهم‌تر از همه فروش اوراق دولتی با نرخ‌های پایین به سیستم بانکی در یک سال گذشته اعتماد سهامداران را به سهام بانکی به حاشیه برده است.
اما به‌نظر می‌رسد با کاهش محدودیت‌های بودجه‌ای، دولت فشار خود بر سیستم بانکی را کمتر خواهد کرد و این مساله اگر با کاهش تورم همزمان شود می‌توان انتظار کاهش نرخ سود را نیز داشت. چرا که در حال حاضر دولت خود مشتری اصلی تسهیلات بانکی است و این فشار تقاضا کاهش نرخ‌ها را دشوار خواهد کرد.
تجربه نشان داده بانک‌ها در دورانی که تورم کمتر و نرخ سود بانکی کمتر را تجربه می‌کنند اسپردهای بهتری دارند. چنانچه بخواهیم با چند سال قبل مقایسه کنیم باید حذف موسسات غیرمجاز را نیز به معنای باز شدن زنجیر از پای بانک‌ها بدانیم. دیگر اتفاق مثبت برای نظام بانکی افزایش قابل توجه درآمد کارمزد در سال 1400 است که یک منبع درآمدی پایدار و پرقدرت را خلق کرده است. اما مانند همیشه ریسک‌ها نیز بر سر سیستم بانکی سایه افکنده‌اند. بررسی صورت‌های مالی نشان می‌دهد رشد هزینه‌های پرسنلی بار هزینه‌ای سنگینی را به بانک‌ها تحمیل کرده و در سال جاری نیز احتمالا ارقام به شکلی هستند که فشار زیادی بر سودآوری بانک‌ها وارد خواهند کرد. اما شاید ریسک بزرگ‌تر در حال حاضر تسهیلات تکلیفی بودجه است که باید دید با چه کیفیتی به بانک‌ها تحمیل می‌شود. عدد 360 هزار میلیارد تومانی در بودجه دیده می‌شود که با هدف رونق مسکن در نظر گرفته شده و بار آن بر دوش تسهیلات بانکی است. باید امیدوار باشیم که این تسهیلات با نرخ اقتصادی و دریافت وثایق کافی و نقد‌شونده به مشتریان اعطا شوند.
سود تسعیر ارز چقدر است؟
سود تسعیر ارز با توجه به تراز ارزی، برای بانک‌های مختلف متفاوت است. بیشترین تراز مثبت ارزی در بین بانک‌ها در اختیار بانک ملت قرار دارد که بالغ بر 7 میلیارد دلار است. اما بانک مرکزی در سنوات گذشته اجازه تسعیر درصدی از این مبلغ را به بانک داده است. هر چند به دلیل همان ملاحظات مالیاتی ظاهرا بانک نیز تمایلی به تسعیر ارز نداشته است. اما اگر فرض کنیم حدود 5 میلیارد دلار مورد تسعیر قرار بگیرد عدد سود به ازای هر سهم حدود 140-120 تومان خواهد بود که معادل 20 تا 30 درصد قیمت سهم است.
محاسبات اولیه برای بانک تجارت عدد 25-20 تومان به ازای هر سهم را نشان می‌دهد که تقریبا نزدیک به 10 درصد قیمت تابلوی سهم است. در بانک اقتصاد نوین این رقم به 35-30 تومان می‌رسد که با توجه به وضعیت مناسب سود عملیاتی و قیمت 440 تومانی سهم، عدد تاثیرگذاری می‌تواند باشد. این رقم برای بانک پاسارگاد حدود 50 تومان به ازای هرسهم، برای بانک خاورمیانه حدود 17 تومان به ازای هر سهم است و برای بانک‌هایی نظر بانک سامان، کارآفرین و... نیز عددهای نسبتا خوبی برای سود تسعیر ارز قابل محاسبه است که امید می‌رود اثر مثبتی بر قیمت سهام در آینده‌ای نزدیک داشته باشد.
