شاخص سهام که بیش از یک‌سال بود در مسیر صعودی می‌تاخت، سرانجام پس از عبور از سوپرکانال ۲میلیون واحد و رسیدن به قله تاریخی در ۱۹ مردادماه، روندی نزولی در پیش گرفت و در این مسیر افت بیش از ۶/ ۲۲ درصدی را تنها در ۱۱ روز معاملاتی ثبت کرد. در این فضای معاملاتی منفی به واسطه محدودیت‌های موجود معاملاتی همچون دامنه نوسان شاهد افزایش هیجان منفی معامله‌گران و سنگین شدن صفوف فروش بودیم. ماحصل ۱۱ روز قرمز بازار سهام اما خروج بیش از ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان پول حقیقی از گردونه معاملات سهام بود. در این میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز شرایط مساعدی نداشتند و با فرار سرمایه مواجه شدند.
بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد از ۱۶ مرداد تا ۴ شهریورماه ماه، ۱۶۰ صندوق مورد رصد در گروه‌های سهامی، مختلط و درآمد ثابت شاهد ابطال بیش از ۲۵ هزار میلیارد تومانی واحدهای خود بودند. در مقابل نیز ۱۹ هزار و ۴۵۰ میلیارد تومان نقدینگی جذب صندوق‌های مذکور شد تا در ۱۶ روز کاری مورد بررسی، در مجموع شاهد فرار ۶/ ۵ هزار میلیارد تومان پول از صندوق‌های سرمایه‌گذاری باشیم. در این میان وضعیت صندوق‌ها با یکدیگر متفاوت بود به‌طوری‌که صندوق‌های سهامی که بیشترین حجم از سرمایه خود را در بازار سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند با بیشترین خروج نقدینگی در روزهای منفی بورس تهران مواجه شدند. درصد ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مختلط نیز از آمار صدور بالاتر بوده است. در مقابل اما صندوق‌های با درآمد ثابت که از کمترین ریسک برخوردارند، با اقبال صاحبان نقدینگی همراه شدند و خالص صدور مثبتی را تجربه کردند.
فرار پول از صندوق‌های سهامی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهامی همانطور که از نامشان پیداست بیشترین درصد سرمایه را روانه بازار سهام می‌کنند. بر اساس قوانین موجود این نوع از صندوق‌ها حداقل ۷۰ درصد از دارایی‌های خود را در سهام سرمایه‌گذاری می‌کنند و ۳۰ درصد باقیمانده نیز به اختیار مدیر صندوق در سهام، اوراق مشارکت، سپرده بانکی یا سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌شود. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد در ۱۶ روز کاری از اوج شاخص کل بورس تهران تا چهارمین روز شهریورماه، صندوق‌های سهامی بیشترین خروج نقدینگی را ثبت کردند. به این ترتیب در مجموع ۶۱ صندوق سهامی مورد بررسی، شاهد ابطال ۷ هزار و ۸۱۹ میلیارد تومانی واحد (یونیت)های سرمایه‌گذاری خود بودند. در مقابل اما تنها ۲ هزار میلیارد تومان واحد جدید در صندوق‌های سهامی صادر شد تا برآیند نهایی بازه زمانی مورد بررسی، خروج ۵ هزار و ۷۷۸ میلیارد تومان نقدینگی از ۶۱ صندوق سرمایه‌گذاری سهامی باشد.
در این میان بیشترین آمار ابطال در صندوق‌های سهامی در ۲۱ مردادماه یعنی درست پس از دو روز افت شاخص سهام پس از یک صعود ۳۰۵ درصدی از ابتدای سال ۹۹ رقم خورد. روزی که نماگر اصلی بورس تهران در دومین افت متوالی خود با کاهش ۲/ ۳ درصدی مواجه شد. در این روز صندوق‌های سهامی در مقابل صدور ۱۱۱ میلیارد تومانی در ۶۸۶ واحد سرمایه‌گذاری مجبور به ابطال ۵ میلیون و ۷۱۰ هزار واحد صندوق با ارزشی بالغ بر یک هزار و ۳۵۱ میلیارد تومان شدند تا در مجموع شاهد فرار یک هزار و ۲۴۰ میلیارد تومان نقدینگی از صندوق‌های سهامی در دومین روز منفی بورس تهران در بازه زمانی مورد بررسی باشیم.
ورود ریسک‌گریزها به صندوق‌های بادرآمد ثابت
یکی از انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق با درآمد ثابت است. صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت وجوه دریافت‌شده از سرمایه‌گذاران را در اوراق با درآمد ثابت، مثل اوراق بدهی یا سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌کنند و همواره جریان نقدینگی ثابتی را برای سرمایه گذاران خود فراهم می‌کنند. بر اساس آخرین ویرایش قوانین، این نوع صندوق‌ها حداقل بین ۷۰ درصد تا ۸۵ درصد از دارایی‌های خود را در اوراق مشارکت، سپرده بانکی، گواهی سپرده بانکی و سایر اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌کنند. باقیمانده دارایی‌های صندوق نیز به اختیار مدیر صندوق (تا سقف ۱۵درصد) در بورس سرمایه‌گذاری می‌شود. این صندوق‌ها مناسب افرادی است که ریسک‌پذیری پایینی دارند، چون علاوه بر ریسک کم از یک حداقل سود تضمین‌شده هم برخوردار هستند. این صندوق‌ها در دوره‌های از قبل تعیین شده (مثلا ماهانه یا ۳ ماه یکبار) به سرمایه‌گذاران خود سود پرداخت می‌کنند. یافته‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد به سبب افزایش نوسانات منفی قیمت سهام و تشدید ریسک‌گریزی صاحبان نقدینگی شاهد افزایش اقبال به صندوق‌های با درآمد ثابت بودیم؛ به‌طوری‌که در ۱۶ روز کاری بررسی شده، ارزش واحدهای صادر شده در ۷۷ صندوق با درآمد ثابت رصد شده، حدود ۱۷ هزار میلیارد تومان برآورد شد. هر چند آمار خروجی نیز بالا بود و رقم ۱۶ هزار و ۵۶۰ میلیارد تومان را ثبت کرد، اما در مجموع خالص ورود پول به این صندوق‌ها بالغ بر ۴۱۰میلیارد تومان بود.
نکته قابل توجه آنکه بیشترین ورود نقدینگی به صندوق‌های بادرآمد ثابت در آخرین روز اصلاح شاخص سهام یعنی سومین روز شهریورماه رقم خورد. به‌طوری که در این روز ۷۷ صندوق با درآمد ثابت مورد بررسی، در برابر ابطال یک هزار میلیارد تومانی واحدهای خود، شاهد صدور بیش از ۲ هزار میلیارد تومانی واحدهای جدید بودند.
رصد ورود و خروج پول به صندوق‌های مختلط
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط را می‌توان حد میانی صندوق‌های با درآمد ثابت و صندوق‌های سهامی و یکی از سه دسته‌بندی اصلی انواع صندوق سرمایه‌گذاری دانست. به این معنی که نیمی از سرمایه این صندوق‌ها در سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار و نیم دیگر را در اوراق بهادار با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری می‌شود. بنابراین نسبت به صندوق‌های سهامی دارای ریسک کمتر و نسبت به صندوق‌های با درآمد ثابت ریسک بیشتری دارند و از لحاظ ریسک و بازده بین صندوق‌های با درآمد ثابت و صندوق‌های سهامی قرار می‌گیرند. از ۲۰ مرداد تا ۴ تیرماه اما صندوق‌های مختلط شاهد صدور ۴۳۹ میلیارد تومان واحد جدید در مقابل ابطال ۶۳۰ میلیارد تومانی بودند تا وزنه خروج پول سنگین‌تر عمل کند و شاهد فرار ۱۹۱ میلیارد تومانی نقدینگی از صندوق‌های مزبور باشیم.
