اوایل دهه 80 ، دوران طلایی کنترل بازار ارز بود

بانکداری ایرانی - معاون ارزی اسبق بانک مرکزی می گوید : اوایل دهه 80 تنها دوره ای است که اعلام نرخ ارز موفق عمل کرد ، در این سال ها نرخ بانک مرکزی از تمامی نرخ های کاذب بالاتر و می توان گفت دوران طلایی کنترل بازار ارز بود.

به گزارش ایرنا، مینو کیانی راد در « پنل تخصصی سیاست های ارزی و تجاری: چالش های شرایط تحریم» در دومین روز کنفرانس حکمرانی و سیاست گذاری عمومی با اشاره به نوسانات ارزی چند ساله کشور، اظهار کرد: چهار تجربه تکراری در تک نرخی کردن در دولت های مختلف وجود داشته است در سال 71 اول نرخ 120 تومان در اوایل سال 80 که 750 تومان بود و سال 90 به 1226 تومان رسید و در حال حاضر 4200 تومان است.

وی با اشاره به نرخ های فوق گفت: مسئله ای که تجربه شده کشور دوباره تجربه می‌کند و آنچه که قبلا آثار منفی خود را در اقتصاد گذاشته فاصله بین بازار آزاد و رسمی در دولت های مختلف به جز در دوره ی 9 ساله دهه اوایل 80 است و در بقیه دولت ها منجر به واگرایی بازار رسمی و غیر رسمی شده است.

کیانی راد گفت: در سال 97 سه نرخ رسمی توسط بانک مرکزی اعلام شده است. نرخ نیمایی نرخ 4200 و نرخ بازار آزاد در واقع سه نرخی بود .

معاون ارزی اسبق بانک مرکزی عنوان کرد: باید مراقب نرخ ارز باشیم بعضی ها می گویند حتی اگر نرخ ارز به 20 هزار تومان هم برسد فقط 2 درصد بازار (بازار آزاد) است اما باید بگویم زمانی که مرز حیاتی و خط قرمز رد شود و قیمت و نرخ ارز به این قیمت برسد تصحیح شرایط بسیار سخت می‌شود.

کیانی راد اظهار کرد: عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی به دلیل نگاه اقتصادی که دارد بسیار صحیح عمل کرده است. اما طرح نرخ چهارهزار و 200 تومان کودکی لاغر است که چارچوب اصلی آن به درستی ایجاد شده اما جای کار دارد و باید به درستی اجرا شود.

به اعتقاد وی در باره حکمرانی اقتصاد شاخه تجارت و ارز بسیار مهم است و سیاست‌های این دو موضوع نیاز به حکمرانی دارد.

کیانی راد ادامه داد: تصمیمات کشور به خصوص در شاخه ارز به گونه ای بوده که ابتدا تصمیم گیری می شود و سپس به ابعاد تصمیم گیری فکر و نتایج تصمیم را اصلاح می کنیم. در فرآیند تصمیم‌ گیری ابتدا تمرکز روی بازیگران رسمی و غیر رسمی است و مصوبات دولت برای گروه خاصی نیست بلکه همه را شامل می شود. 

معاون ارزی اسبق بانک مرکزی گفت: توسعه پایدار جایی است که اعمال قدرت سیاسی، اقتصادی و اداری برای مدیریت امور اداری در تمام سطوح تعریف می شود. اشکالی که در نظام تصمیم گیری وجود دارد به عنوان مثال رئیس کل بانک مرکزی تغییر می کند و در اولین اقدام با مدیر عامل بانک ها جلسه گذاشته و از آنها می پرسد که چه کار کنم، در جلسه بعدی با صرافی ها جلسه می گذارد در هیچ جای دنیا بانک مرکزی این چنین رفتار نمی کند بلکه بانک مرکزی مجموعه ای از تصمیم گیری ها را در تک ‌تک بخش‌ها ابلاغ و مقررات را تدوین می‌کند. نه اینکه از بقیه برای اقدامات خود سوال کند.

وی ادامه داد: در تمامی بخش‌ها تضاد منافع وجود دارد و ممکن است در این جلسات ابلاغیه ی صادر شده صرافی منافع خود را نبیند اما منافع بانک ها در آن وجود داشته باشد. بانک مرکزی به عنوان یک رئیس و دستور دهنده بدون مشورت از هیچ ارگانی خود تصمیم بگیرد و ابلاغ کند .

کیانی راد در ادامه توضیح داد: تصمیم گیری هایی که همراه با مشورت اصناف و ارگان ها است به دلیل نبود رئیس با کفایت در بانک مرکزی است. رئیس کل بانک مرکزی باید نگاه بانکداری و حاکمیتی داشته باشد اگر رویکرد و سابقه و ذهنیت بانکداری تجاری داشته باشد، اتفاقات حال حاضر تکرار خواهد شد. در حکمرانی خوب دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی در یک مثلث هستند و حکرانی بین آنها تعامل ایجاد می کند و منجر به توسعه پایدار می شود.

وی در خصوص مشخصه های حکمرانی خوب گفت: تک تک موارد در چارچوب تعریف مشارکت پذیری، علم گرایی، قانون محوری، مسئولیت پذیری، عدالت جویی، پاسخگویی، کارایی، اثربخشی و شفافیت همه مشخصه های مبتنی بر حکمرانی خوب می شوند.

وی در ادامه اظهار کرد: اما حکمرانی باز نسخه به روز شده ی حکمرانی خوب است، مشارکت هرچه بیشتر ذینفعان و صاحب‌ نظران و تصمیماتی که مستلزم صرف وقت بیشتری است را بازگو می کند و در زمان اجرا به سرعت عملیاتی می ‌شود. بسیاری از اوقات تصمیمی که گرفته می شود به دلیل اینکه قبل از آن زمانی برای تصمیم گیری گذاشته نشده اصلاح نتایج و تبعات و حل مشکلات نیز زمان زیاد تری می خواهد و شاید اصلاح نیز نشود.

معاون ارزی اسبق بانک مرکزی با اشاره به اینکه در کشور عموما همه در مورد همه چیز بدون علم نظر می دهند، افزود: به عنوان مثال بانک مرکزی اعلام می‌کند سیاست کاری ما حمایت از صادر کننده است و همه به این طرح حمله می کنند.

کیانی راد افزود: سیاست‌های جانشینی واردات، توسعه صادرات و تلفیقی از این ها در بحث های تجاری وجود دارد اما با یکدیگر هماهنگی ندارد. منتهی بانک مرکزی وزارت صنعت، معدن و تجارت در تلاش هستند این طرح ها را به نوعی هماهنگ با هم پیش ببرند اما به دلیل نبود برنامه ریزی تضاد منافع ایجاد می شود و اعتراض بر می انگیزد.

وی با بیان اینکه حکمرانی خوب تضاد منافع را از بین می برد، گفت: انواع سیاست گذاری های تجاری و ارزی مستلزم شناخت بستر حکمرانی است تا شرایط مشخص نباشد اعمال سیاست به درست یا غلط شرایط را بدتر می کند. خیلی اوقات شرایط را نمی شناسیم یا اینکه به شرایط اعتنا نمی کنیم و تصمیم کلان می گیریم.

معاون ارزی اسبق بانک مرکزی تصریح کرد: مسائل اقتصادی به راحتی به وجود نیامده بلکه تحت تاثیر عوامل مختلف به وجود می آیند و به سختی نیز حل می‌شوند. بنابراین باید شناخت نسبت به آن وجود داشته باشد، باید در نظر گرفت سیاست‌ گذاری حاکمیتی در کشور ما در شرایطی است که تمام سیاست گذاری های مختلف ارزی و پولی، نظام بودجه ‌ریزی و بازار سرمایه در شرایط تحریم ها قرار دارند.

وی ادامه داد: در تمامی سیاست‌ها باید نگاهی به بحث تحریم‌ها وجود داشته باشد و مطابق با شرایط تصمیم ‌گیری شود. در چنین شرایطی وارد کننده و صادر کننده به سیستم حمایتی نیاز دارد. یکسان سازی نرخ ارز ایده ‌آل همه کشور است و مطلوب است بحث حمایتی در این راهبردها یا ترکیبی از نظام صادرات و واردات حمایت شده را برای برون رفت از مشکل ارزی داشته باشیم.

کیانی راد اظهار کرد: شرایط حکمرانی در شرایط جنگ اقتصادی علیه ایران است. در برنامه توسعه پنجم خدمات دولت الکترونیک به بحث شفافیت مالی کمک می کند و کاهش وابستگی به درآمد نفت یا ایران ‌کد تماما به شفافیت سازی اشاره دارد.

معاون ارزی اسبق بانک مرکزی در خصوص برنامه ششم گفت: برنامه ششم که تحقق اقتصاد مقاومتی، ارتقای شفافیت ارزی و مالی، کیفیت و رقابت پذیر ساختن کالای تولید داخلی برای صادرات جزء برنامه توسعه ششم بوده و در صورت عملیاتی شدن به شرایط ارزی حال حاضر کمک می کند.

به گفته کیانی راد ، واردارت ایران از سال 57 تا 97 طبق برنامه‌های توسعه ‌ای و آنچه که در اقتصاد وجود داشته نشان دهنده آن است که صادرات نفت و گاز و غیرنفتی رابطه معکوس دارند. صادرات غیرنفتی توانسته سطح خود را به واردات نزدیک کند بنابراین واردات مورد نیاز کشور به سمت تقاضای ارز رفته و از طریق صادرات غیرنفتی ارز جبران می شود.

معاون ارزی اسبق بانک مرکزی ادامه داد: در سیستم حکمرانی باز همه باعث ایجاد شرایط و نتیجه می شوند. هم اکنون در سامانه پورتال ارزی بانک مرکزی صادرکنندگان و واردکنندگان اسامی خود را می نویسند و اگر وارد کننده نیاز ارزی داشته باشد به یکدیگر تحویل می‌دهند و شفافیت مالی وجود دارد زیرا بانک مرکزی هویت افراد را می شناسد و باعث شفافیت می‌شود. اما مشخصات افراد به دلیل اعمال تحریم ها مشخص نمی‌شود و طرح مناسبی برای رفع نیاز ارزی صادر کنندگان و وارد کنندگان و بازگشت ارز به چرخه اقتصادی است.

** برخورد با مردم در سیاستگذاری ارزی تاثیر دارد

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه در خصوص نوسانات ارزی، گفت: کشور 12 ماه ارزی بسیار بد داشته است. نظام در یادگیری ضعیف است و تمرکز بر سیاست ندارد.

احمد توکلی در خصوص طرح بسته سیاست ارزی خود که در فروردین ماه به معاون اول رئیس جمهوری تحویل داده است، اظهار کرد: این طرح برای مستضعفین است و تاکید بر تک نرخی شدن رز و برخورد قاطع با بازار آزاد را دارد. زیرا ارز تک نرخی باعث تضمین اداری می شود.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام تصریح کرد: تخصیص اداری ارز برای طرف تقاضا و ثابت نگه داشتن نرخ (فقط یک نرخ ارز تا 3 سال با امتیازات تام کنترل ارزی به بانک مرکزی) به احیای اعتماد مردم و مبارزه با فساد از دستاوردهای این طرح است.

توکلی ادامه داد: باید یک نرخ ارزی وجود داشته باشد و اجازه معامله با نرخ ها وجود نداشته باشد و عدد تک نرخی ارز توسط کارشناسان تعیین شود.

وی در خصوص مقابله با بازار سیاه گفت: برای مقابله با بازار سیاه نیز بهترین راه قانون است که با این افراد برخورد کند. البته همه راه حل ها مشکل دارد و نیاز به نظریه های کارشناسی دارد.

توکلی با بیان اینکه مسئولین باید با مردم همسو شوند، افزود: وقتی تصمیمی گرفته می‌شود اگر مسئولین سالم بوده و مردم به آنها اعتماد داشته باشند، با طرح همسو می شوند.

وی ادامه داد: مدیر بانک مرکزی باید شخص دانا و سالم باشد تا مردم به آن اعتماد کنند. این طرح راه حل ناگزیر و خوب است و باید به این نتیجه برسیم که برای اجرایی شدن این طرح نهادها چه نقشی ایفا کنند. 

دبیر کل دیده‌بان شفافیت و عدالت گفت: اگر سیاست‌گذار صادقانه با مردم رفتار کند، مردم تمایل بیشتری برای همکاری نشان می دهند و برخورد با مردم بسیار در حکمرانی و سیاستگذاری ارزی تاثیر دارد.

** بازار سیاه بسیار قدرتمند است

مجید شاکری کارشناس دیگر این پنل تخصصی در مورد تعیین نرخ ارز گفت: سیاست گذاری های ارزی در سطح کلان نباید قیمت مشخص کند بلکه باید تعیین کند نرخ به چه شکل تولید شده و تاثیر گذاری می کند. 

این کارشناس ارزی و تجاری گفت: زمانی که فشارهای بیرونی کم است و شرایط تنش ارزی وجود ندارد فاصله ارز دولتی و بازار آزاد کم می شود اما در زمان تنش قیمت ‌گذاری از کنترل دولت ها خارج می شود و فاصله قیمت ها زیاد و نرخ ها متفاوت است اما زمانی این اتفاق می افتد که سیاست گذاری وجود ندارد و در کشور ما نیز سیاست گذاری نیست.

وی ادامه داد: در بحث ارزی ارتباط با کشورهای اروپایی مهم نیست بلکه ارتباط با کشورهایی مثل چین و امارات برای تامین ارز حائز اهمیت است. یک جلسه تجاری با کشور چین بسیار روی کاهش قیمت ارز تاثیر می گذارد.

شاکری در ادامه اظهار کرد: بحران ارزی ترکیه از کشور بیشتر بود و ترکیه بدهی داشت اما توانست انتظارات مردم را برآورده کند به همین دلیل بحران ارزی در کشور فاحش نشد. در کشور ما برنامه ای برای ارز وجود دارد اما اخیرا بانک مرکزی سیاست مداخله عقلانی را انجام داد و قیمت پایین آمد. در زمان سیف و عراقچی فقط فروش ارز داشتیم که باعث بزرگی بحران شد.

وی در خصوص نهادهای دخیل در موضوع ارز گفت: به غیر از بانک مرکزی معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه نیز باید دارای استراتژی باشد. باید خود کشور قیمت سازی کند نباید برای مهم باشد که در حال حاضر قیمت چقدر است و ما فقط به قیمت اعتنا کرده ایم. 

این کارشناس ارزی و تجاری تصریح کرد: طرح دلار چهار هزار و 200 تومان بسیار بد اجرا شد و استراتژی در آن وجود ندارد.

شاکری در خصوص اداره بازار سیاه گفت: بازار سیاه را نمی توان حتی با زور قانون و نیروی انتظامی نمی توان کنترل کرد. زیرا راه های مختلفی برای کار خود دارند. و در پاسخ به این سوال که آیا می شود حکومت حکمرانی کنترل قاچاق ارز را به دست بگیرد؟ باید بگویم بازار قاچاق بسیار قدرت دارد.