چندین سال است که بحران آب گریبان گیر کشور شده و هرساله وضعیت از سال قبل بدتر می شود؛ تا جایی که امسال بدترین سال طی ۵۰ سال اخیر گزارش شده و با کاهش آب های سطحی و زیرزمینی آینده خوبی برای حوزه آب پیش بینی نمی شود.
بانکداری ایرانی ـ چندین سال است که بحران آب گریبان گیر کشور شده و هرساله وضعیت از سال قبل بدتر می شود؛ تا جایی که امسال بدترین سال طی ۵۰ سال اخیر گزارش شده و با کاهش آب های سطحی و زیرزمینی آینده خوبی برای حوزه آب پیش بینی نمی شود.
همین مساله موجب شد تا ایسنا به سراغ عباس سروش - معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا - برود و این مساله را در ابعاد مختلف مورد ارزیابی قرار دهد.
وی در ابتدا به توضیح شرایط فعلی منابع آبی در شهر ها و روستاها پرداخت و گفت: آب شرب در شهرها و روستاها توسط آب زیرزمینی و سطحی تأمین می‌شود. به طور کلی در سطح کشور ۵۹.۵ درصد از مصارف آب شرب از آب های زیرزمینی و ۴۰.۵ درصد از آب سطحی تأمین می‌شود.
به گفته معاون آب و آبفای وزیر نیرو، اگر این را به تفکیک شهر و روستا بگوییم در روستاها برداشت از آب سطحی بسیار کم است؛ به گونه‌ای که تنها ۱۳ درصد از آب سطحی برداشت می‌شود و از آب زیرزمینی ۸۷ درصد برداشت صورت می‌گیرد، اما در شهرها این عدد متفاوت است؛ چراکه میزان برداشت از آب‌های سطحی ۴۸ درصد و از آب‌های زیرزمینی ۵۲ درصد است.
آب تولیدی کشور هفت میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب است
سروش با بیان اینکه این مسئله بدین معناست که برداشت از آب‌های زیرزمینی هم در حوزه شهری و هم در حوزه زیرزمینی غالب است، تأکید کرد: کل آب تولیدی برای تأمین آب شرب در سطح کشور حدود هفت میلیارد و ۹۰۰ میلیون مترمکعب است که از این میزان حدود چهار میلیارد و ۷۰۰ میلیون مترمکعب از آب زیرزمینی و سه میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب از آب سطحی تأمین می‌شود.
به گفته وی، برای تأمین آب شرب روستاها تنها ۱۹۹ میلیون مترمکعب آب از منابع آب سطحی تأمین می‌شود و باید گفت که آب سطحی که تحت تأثیر آب باران است، بیشتر برای تأمین آب شرب شهرها استفاده می‌شود.
بارندگی ها در سراشیبی
معاون آب و آبفای وزیر نیرو با اشاره به شرایط بارندگی‌ها در کشور گفت: متوسط ۴۹ ساله بارندگی حدود ۲۵۰ میلی‌متر و متوسط ۱۰ ساله اخیر آن حدود ۲۱۷ میلی‌متر است. علاوه بر این، میزان کل مصرف آب، از اوایل دهه ۶۰، از حدود ۶۰ میلیارد مترمکعب به حدود ۱۰۰ میلیارد رسیده‌است. درخصوص منابع آب زیرزمینی نیز در طول ۵۰ سال گذشته، حدود ۱۲۶ میلیارد مترمکعب کسری مخزن داشته‌ایم و این امر نشان می‌دهد که از آب‌زیرزمینی بیش از ظرفیت استفاده شده و منبع جدید دیگری نیز جایگزین آن نشده است.
سروش تأکید کرد: با بررسی‌های صورت گرفته، متوجه شده‌ایم که عمده این مسئله، به دلیل کمبود بارندگی‌ها نبوده بلکه درصد زیادی از این اتفاقات، به دلیل برداشت‌های بیش از ظرفیت تجدیدشوندگی این منابع است که در طول سال‌های گذشته رخ داده است و نتیجه این مسئله همان شده، که ریزگردها هر سال به عنوان یک واقعیت تلخ در کشور ما خودنمایی می‌کنند.
وی با بیان اینکه در ۱۰ سال اخیر بارندگی‌ها کاهش محسوسی پیدا کرده است، عنوان کرد: طی این سال‌ها هرگز بارندگی بالای متوسط درازمدت (۴۹ ساله) را تجربه نکرده‌ایم، به همین دلیل ما در وزارت نیرو پذیرفته‌ایم که چیزی به عنوان خشکسالی وجود ندارد، چرا که خشکسالی به این معناست که ممکن است یک سال خشکسالی و یک سال ترسالی باشد، اما در حال حاضر پذیرفته‌ایم که با کم آبی طولانی مدت مواجه هستیم و به دلیل مجموعه شرایط تغییرات اقلیمی این مسئله به وجود آمده است.
به گفته معاون آب و آبفای وزیر نیرو، این مسئله در خیلی از کشورهای دنیا نیز به وقوع پیوسته است به گونه‌ای که اسپانیا، مراکش، مصر، سوریه، عراق، افغانستان، هند که در یک مدار جغرافیایی با ایران قرار دارند، با همین شرایط مواجه هستند و ما فکر می‌کنیم که کلید سازگاری با این شرایط، در درجه اول به مدیریت مصرف مربوط می‌شود.
لزوم مدیریت مصرف در بخش کشاورزی
وی با بیان اینکه بخش کشاورزی حدود ۸۸ تا ۹۰ درصد از آب مصرفی کشور را به خود اختصاص داده است، گفت: این عدد در دنیا حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد است. لذا لازم است درخصوص آب کشاورزی به سمت مصرف و تقاضای کمتر پیش برویم. برای این امر هم یکی از ضروری‌ترین اقدامات، تغییر الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی می‌باشد که البته این مسئله مربوط به وزارت جهادکشاورزی است که خوشبختانه تعامل خوبی نیز با ما دارد.
معاون آب و آبفای وزیر نیرو با بیان اینکه ظرف ۵۰ سال گذشته، دمای کشور بین ۱.۸ تا ۲ درجه سلسیوس افزایش یافته است، عنوان کرد: این تغییرات، به معنای تبخیر و مصرف آب بیشتر است. علاوه بر این الگوهای بارش نیز متفاوت شده به گونه‌ای که بارش‌ها از برف به باران، و از باران‌های ملایم و مکرر، به بارش‌های شدید و کوتاه مدت تغییر پیدا کرده است.
به گفته سروش آب شهری با وجود اینکه ۹ درصد آب مصرفی کشور را به‌خود اختصاص داده‌است، اما برای تأمین آن هزینه زیادی مصرف می‌شود و از طرفی کمبود آن نیز عوارض بیشتری دارد. چراکه به‌طور مثال می‌توان طی یک سال، کشت را در بخشی از مزارع کشاورزی تعطیل کرد، اما نمی‌توان بدون آب شرب به زندگی ادامه داد. در بخش صنعت نیز میزان آب مصرفی ۲.۸ درصد است، اما کیفیت پسابی که می‌دهد نسبت به کیفیت پساب کشاورزی و خانگی بدتر است که باعث آلودگی منابع آب می‌شود.
وی با بیان اینکه در تهران حدود ۲ برابر متوسط کشور مصرف سرانه آب شرب داریم، عنوان کرد: در حال حاضر علی‌رغم بارندگی‌ها در پایتخت، نسبت به درازمدت ۱۵ درصد کاهش بارندگی داریم که این عدد نسبت به سال قبل ۳۴ درصد است. لذا لازم است روی مسئله فرهنگ‌سازی تمرکز بیشتری صورت گیرد تا مردم به این نتیجه برسند که آب برای خودشان و آیندگان آنها است و باید باید در حفظ و صیانت از آن اقدامات لازم را انجام دهند.
۴۴ درصد جمعیت کشور بدون تنش آبی
وی درخصوص تأمین آب شرب برای فصل تابستان نیز گفت: به طور کلی وضعیت کشور به سه دسته تنش آبی و بدون تنش تقسیم می‌شود به این ترتیب که اگر میزان تأمین با مصرف یکی باشد، گفته می‌شود تنشی وجود ندارد، اما اگر تا ۱۰ درصد میزان منابع آبی به نسبت تقاضا (آب مورد نیاز) کاهش داشته باشد، اصطلاحاً گفته می‌شود که آن منطقه در مرحله تنش زرد است و اگر این اختلاف ۲۰ درصد باشد، تنش نارنجی و اگر بیش از ۲۰ درصد باشد، تنش قرمز نامیده می‌شود.
معاون آب و آبفای وزیر نیرو تصریح کرد: در حال حاضر ۴۴ درصد جمعیت کشور بدون تنش آبی، ۱۷.۱ درصد درمحدوده تنش آبی زرد، ۱۱ درصد در محدوده تنش نارنجی و ۲۷.۹ درصد نیز در وضعیت تنش آبی قرمز قرار دارند.
وی با اشاره به توزیع جمعیت در شهرهای مختلف، اظهار کرد: اگر بخواهیم این عدد را براساس تعداد شهرها بگوییم باید گفت تعداد شهرهایی که دارای تنش آبی هستند زیاد نیست. چراکه ۷۱.۱ درصد از شهرها (به لحاظ تعداد) هیچ تنش آبی ندارند، اما شهرهایی که دارای تنش آبی هستند جمعیت آنها به گونه‌ای است که ۶۶ درصد جمعیت شهرها را تشکیل می‌دهند.
به گفته معاون آب و آبفای وزیر نیرو مجموعاً در سه محور زرد، نارنجی و قرمز از ۱۱۵۷ شهر، ۳۳۴ شهر تنش آبی دارند که بیشتر آنها در محور زرد و قرمز قرار گرفته‌اند و کار شرکت‌های آب و فاضلاب این است که این شرایط را در فصل تابستان مدیریت کنند که البته برای این مسئله نیز راهکارهایی درنظر گرفته شده است.
شهر های دارای تنش آبی کدامند؟
سروش با اشاره به شهرهایی که بیشترین تنش آبی برای آنها پیش‌بینی شده است، گفت: شهرهایی نظیر؛ بندرعباس، بوشهر، شیراز، کرمان، مشهد و تقریباً تمام شهرهای استان اصفهان و یزد با این مشکل مواجه هستند. البته وزارت نیرو برای مقابله با تنش آبی راهکارهای کوتاه‌مدت، بلندمدت و میان‌مدت را در نظر گرفته است.
وی اظهار کرد: در بخش کوتاه مدت، اقدامات اضطراری و فوری در نظر گرفته شده تا مدیریت تقاضا و مصرف آب شرب صورت گیرد. در این راستا اقداماتی نظیر؛ مدیریت فشار آب، افزایش ظرفیت تأمین و انتقال که عمدتاً به وسیله چاه‌ها صورت می‌گیرد، مورد توجه قرار گرفته است.
معاون آب و آبفای وزیر نیرو تصریح کرد: البته در این میان سیاست وزارت نیرو این است که کیفیت آب کاهش نیابد و آب سالم دراختیار مردم قرار گیرد، چرا که هدف وزارت نیرو تأمین نیاز مشترکان با آب سالم است. همچنین فرهنگ‌سازی در این میان نقش مهمی دارد که در این راستا در هفته‌های گذشته جلساتی را با مدیران و رییس صدا و سیما داشتیم تا بتوانیم از طریق رسانه‌ی ملی، ضمن اطلاع‌رسانی مؤثر، در زمینه مدیریت مصرف و حفاظت و صیانت از منابع آب فرهنگ‌سازی کنیم.
جداسازی فضای سبز از آب شرب در دستور کار وزارت نیرو
سروش ادامه داد: یکی دیگر از اقدامات کوتاه‌مدت، جداسازی فضای سبز از آب شرب است. به همین دلیل در بسیاری از شهرها اعلام کرده‌ایم که از آب لوله‌کشی برای فضای سبز استفاده نکنند که البته این موضوع برای سازگاری با کم‌آبی و خشکسالی، در دنیا نیز مرسوم است. اصطلاحی وجود دارد با عنوان چمن قهوه‌ای، یعنی در زمان کم‌آبی، چمن باید بسوزد چرا که نمی‌توان به مردم گفت که آب نداریم اما فضای سبز خوبی در شهر وجود داشته باشد.
وی با بیان اینکه سالانه در کشور از محل شبکه توزیع آب شرب، ۱۲۲ میلیون مترمکعب آب برای آبیاری فضای سبز شهری استفاده می‌شود، اظهار کرد: اگر در این عدد صرفه‌جویی صورت گیرد، قطعاً می‌تواند تأثیر بسزایی در تأمین آب شرب داشته‌باشد.
اصلاح تعرفه و جریمه زیر ذره بین وزارت نیرو
معاون آب و آبفای وزیر نیرو اصلاح تعرفه و جریمه را یکی دیگر از اقدامات وزارت نیرو دانست و افزود: این مسئله موضوعی است که در وزارت نیرو به آن توجه می‌شود به گونه‌ای که در مصوبه هیئت وزیران درخصوص سازگاری با کم‌آبی مصوب شده تعرفه آب شرب برای مصرف‌کنندگان بیش از الگوی استاندارد، به صورت تصاعدی و پلکانی افزایش یابد که افزایش هفت درصدی نیز هیئت وزیران مورد تصویب قرار گرفته‌است.
سروش با تأکید به این مسئله که ممکن است این امر در کوتاه مدت تأثیرگذار نباشد، عنوان نمود: البته مبلغ در نظر گرفته شده زیاد نیست اما هدف این بوده تا این پیغام را به مردم بدهیم که یکی از عوارض مصرف زیاد آب این است که باید آب گرانتری را خریداری کنند. چرا که بنده اعتقاد دارم با اخذ جرایم بازدارنده می‌توان مشترکین پرمصرف را به کاهش مصرف واداشت.
وی با تأکید به این مسئله که قیمت باید به تدریج واقعی شود، عنوان کرد: گرچه قیمت آب به نسبت قیمت واقعی بسیار پایین است اما باید به درآمدهای مردم نیز توجه شود. لذا بنده معتقد به اصلاح الگوی مصرف هستم یعنی کسانی که آب بیشتری مصرف می‌کنند، هزینه بیشتری را پرداخت کنند و مشترکانی که به صورت عادی مصرف می‌کنند حداقل قیمت را بپردازند.
توزیع تجهیزات کاهنده مصرف، به صورت ارزان و قسطی
معاون آب و آبفای وزیر نیرو با بیان اینکه توزیع تجهیزات کاهنده مصرف، به صورت ارزان و قسطی، نیز یکی دیگر از اقدامات کوتاه مدت تعریف شده در وزارت نیرو است، عنوان کرد: درخصوص راهکارهای میان مدت باید اعلام کرد که اقداماتی همچون تکمیل طرح‌های تأمین آب در دستور کار است که تاکنون شروع شده و به محض اخذ بودجه به اتمام خواهد رسید. به طور مثال در حوضه آبریز زاینده‌رود در استان اصفهان یکسری خطوط لوله تکمیل نشده داریم که باید تکمیل شود.
نوسازی شبکه آب به شرط تخصیص اعتبار
سروش درخصوص راهکارهای بلندمدت وزارت نیرو نیز گفت: یکی از اقدامات این است که شبکه‌ها را به خاطر قدیمی بودن و در جهت کاهش هدررفت آب، به تدریج با تخصیص اعتبار نوسازی کنیم. چراکه در حال حاضر حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد آب به حساب نیامده داریم که بخش قابل توجهی از آن مربوط به هدررفت است.
تفکیک آب شرب و بهداشتی نیازمند تعریف استاندارد
وی با اشاره به تفکیک آب شرب و بهداشتی نیز گفت: این طرح در دو شهر آغاز شده، اما سیاست وزارت نیرو این است که با احتیاط بیشتری برای این مهم گام بردارد چرا که باید استانداردهای محکمی برای آب بهداشتی و غیرشرب در نظر گرفته شود، بنابراین ابتدا باید استاندارد تعریف شود و اگر این مسئله را بخواهیم به تمام استان‌ها تعمیم دهیم، باید به این مسئله توجه کنیم که آب کیفیت حداقلی را برخوردار باشد.
معاون آب و آبفای وزیر نیرو ادامه داد: البته جدا کردن آب شرب از آب بهداشتی هزینه‌هایی را در بر دارد که باید به این موضوع توجه شود. به طور کلی باید گفت که این مسئله شدنی است، به شرط اینکه ابتدا استاندارد تعیین شود، بعد از آن محاسبات مالی برای هر استان صورت گیرد و نهایتاً این موضوع در استان‌ها اجرایی شود. ولی ذکر این نکته نیز ضروری است که این طرح را نمی‌توان به عنوان یک قاعده کلی برای استان‌ها اجرایی کرد و ممکن است در شهرهای کوچک انجام چنین کاری به‌صرفه نباشد.
اقدام وزارت نیرو در حوزه آب ژرف
سروش درخصوص اقدامات صورت گرفته در حوزه آب ژرف نیز گفت: یک چاه اکتشافی در استان سیستان و بلوچستان احداث شده که تاکنون حدود ۱۰۰۰ متر عمق حفاری بوده و انتظار می‌رود بعد از ۵۰۰ متر دیگر به آب برسد. اما باتوجه به اینکه این طرح‌ها هزینه‌بر هستند و توقع نیز ایجاد می‌کنند، لازم است ابتدا در یک پایلوت اجرایی شده و پس از بررسی همه جانبه ابعاد برداشت این منابع، درخصوص استفاده از این منابع تصمیم‌گیری کرد.
راه کار برون رفت از تنش آبی تابستان
وی با بیان اینکه در تابستان در واقع برای اینکه مصرف آب را کنترل کنیم، باید تا آنجایی که می‌توانیم در کوتاه‌مدت از هدررفت آب در شبکه توزیع آب جلوگیری کرده و یک الگوی مصرف استاندارد در شرایط کم‌آبی داشته باشیم. عنوان کرد:علاوه بر این ترکیبی از کارهای فرهنگی و بازی با تعرفه‌های فراتر از الگوی مصرف باید انجام پذیرید تا بتوان گفت می‌توانیم بی‌آبی را دور بزنیم.
معاون آب و آبفای وزیر نیرو ادامه داد: علاوه بر اینکه لازم است انشعاب‌های پرمصرف را شناسایی کنیم و با اخطار و جرائم سنگین شرایط را مدیریت کنیم، ازسوی دیگر باید به این موضوع نیز توجه کرد که در مدیریت مصرف گاهی اوقات اگر شرایط تنش‌زا باشد، با کم کردن فشار می‌توان مصرف را کاهش داد و با تعویض کنتورهای فرسوده نیز مصرف را مدیریت کرد لذا باید به این مسائل نیز توجه شود.
سروش اظهار کرد: وزارت نیرو در راستای سازگاری با کم‌آبی، اقدامات پیشگیرانه‌ای را در جهت کاهش هزینه‌ها و تطبیق با شرایط تغییر اقلیم درنظر گرفته است و به دنبال آن است تا درک کافی از وضعیت تغییر اقلیم و پیش‌بینی شرایط منابع آب ناشی از آن پیدا کند تا بتواند براساس آن (اینکه رژیم بارش چه تغییراتی خواهد کرد)، برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهد.
نظر شما
