تغییرات اقلیمی و تشدید تنش آب در حوضه زاینده‌رود

حیات زاینده رود با برداشت های بی رویه آب در بخش های صنعت و کشاورزی به خطر افتاده و بیم آن می رود که اسیر خشکسالی شود.

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان،زاینده‌رود یا زنده‌رود به معنی دهنده‌زندگی، بزرگترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رود و در نهایت به مانداب گاوخونی می‌ریزد.

زاینده‌رود یکی از بزرگترین رودخانه‌های ایران است که در مرکز کشور، یعنی استان اصفهان، از مغرب به مشرق جریان دارد. این رودخانه مصّفا، رگ حیاتی و عامل اصلی سرسبزی و حاصلخیزی اصفهان محسوب می‌شود. سرچشمه این رودخانه، دامنه‌های زردکوه بختیاری است که در حد فاصل بین اصفهان و لرستان قرار دارد.

حوزه رودخانه زاینده‌رود ۴۱،۵۰۰ کیلومتر مربع است . برآورد می‌شود جریان آب این رودخانه در مطلوب‌ترین شرایط ۱،۲ کیلومترمربع در سال و یا ۳۸ مترمکعب در ثانیه است. اکنون برای آبیاری زمین‌های کشاورزی استان اصفهان از سدهای آبیاری که بدین منظور احداث گردیده، استفاده می‌شود.

محمد درویش مدیرکل مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در گفتگو با خبرنگار اقتصاد و انرژی در رابطه با علل خشکی دریاچه زاینده رود، اظهار کرد: استقرار صنایع پر مصرف در حوزه زاینده رود در رأس آن کارخانه فولاد، ذوب آهن، سیمان و سفال و کاشت محصولاتی که احتیاج زیادی به آب دارند؛ مانند برنج و استقرار جمعیتی که به دلیل وابستگی معیشتی در امتداد زاینده رود از عامل بسیار مهم در خشکسالی این روزهای زاینده رود به حساب می آیند.

درویش با اشاره به افزایش توسعه صنعتی در چهارمحال و بختیاری بیان کرد: در بالا دست حوزه زاینده رود توسعه، شتاب زیادی گرفته و استان چهار محال و بختیاری به دلیل محرومیت هایی زیادی که داشته و تقلید از تفکر اشتباه که توسعه تنها در افزایش تعداد کارخانه های صنعتی خلاصه می شود، از ظرفیت های طبیعی خود در حوزه گردشگری و جذابیت های منحصر به فرد آن در طبیعت غفلت کرده و به سمت کشاورزی و استقرار صنایع سنگین و پرمصرف رفته  که بار سنگینی را برحوزه زاینده رود، تحمیل می‌کند.

وی با اشاره به تاثیر کم افزایش دما در خشکسالی افزود: با توجه به افزایش دما در سطح کره زمین، با کاهش بارش‌ مواجه هستیم، این عوامل تنها 20 درصد بر میزان خشکسالی تاثیر می‌گذارد که متاسفانه برخی از مدیران ذی‌ربط، کم کاری خود را به تغییرات اقلیمی ربط می دهند.

درویش با رد موضع انتقال آب تصریح کرد: انتقال آب به دلیل تغییرات اکولوژیکی هیچ گاه موفق نبوده و فقط در مواقعی که ترس از خشکسالی شهر، مهاجرت و متروک شدن شهر می رود، انجام آن توجیه لازم را پیدا می‌کند تا تن به این جراحی دردناک دهیم. طرح انتقال آب باعث ایجاد رفاه کاذب و افزایش جمعیت بیش از توان محیط می شود که در دراز مدت حیات شهر را با مشکل مواجه می‌کند.

مدیرکل مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به افزایش دوبرابری ظرفیت حجم آب، گفت: میزان ذخایر آبی حوزه زاینده رود قبل از طرح انتقال آب کوهرنگ، به طور طبیعی 800 میلیون مترمکعب بود، همچنین گاوخونی پر آب بوده و در زاینده رود تا سی و سه پل نیز آب جریان داشت.  باتوجه به آنکه ظرفیت آب در حوزه زاینده رود، 2 برابر شده و به 5/1 میلیارد متر مکعب رسیده است، اما نه تنها آب به اصفهان، بلکه به تالاب گاو خونی هم نمی رسد. این افزایش حجم آب زیر سایه افزایش سه برابری مصرف در صنعت و کشاورزی دیده نمی شود و فقط اثرات مخرب آن به جای می ماند.

وی در ادامه افزود: از نمونه های تجربه ناموفق انتقال آب می توان به استان یزد اشاره کرده که با انتقال 100 میلیون متر مکعب آب و ایجاد رفاه کاذب در شهر، تبدیل به مهاجر پذیرترین استان کشور شده است.

درویش با بیان اینکه استان اصفهان نیاز به انتقال آب ندارد، گفت: اکنون زاینده رود 1/5 میلیارد متر مکعب آب دارد ، یعنی نیاز شرب 15 میلیون ایرانی است، در صورتیکه کل جمعیت اصفهان کمتر از 4 میلیون نفر است. باید در نظر داشت که اصفهان علاوه بر زاینده رود از کوه های کرکس در نطنز برای انتقال به  واحدهای صنعتی و کشاورزی آب مورد نیاز را تأمین می‌کند.

وی در ادامه تصریح کرد: برای کاهش دمای آهن از 450  به 50 درجه، در هر ساعت نیاز به 1000 متر مکعب آب است، که این میزان در سواحل تامین می شد و بنابر اسناد؛ قرار بود کارخانه سیمان و فولاد سپاهان در سواحل خلیج فارس مستقر شوند که البته با لابی‌گری برخی از نمایندگان استان برای ایجاد اشتغال، این کارخانه‌ها در اصفهان مستقر شدند، اما  با تغییر جانمایی این دو کارخانه صنعتی، مشکلات افزایش یافته و منجر به بحران‌های آبی و زیست محیطی در استان شد.

مدیرکل مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد انتقال آب از کارون افزود: آمارها نشان می‌دهد که رودخانه کارون در گذشته  آورده 20 میلیارد متر مکعبی در سال داشته است، اما اکنون این میزان به نصف رسیده است.

به گفته وی در چار محال و بختیاری 60 روستا با تانکر آبیاری می شوند و در روستای دغاغله مسیر کارون و خوزستان، اهالی روستا برای دسترسی به آب ساعت ها پیاده روی کرده و در صف منتظر می‌مانند تا به آب برسند.

 درویش با اشاره به ظرفیت های استان اصفهان بیان کرد: اصفهان می تواند با تقویت زیرساخت گردشگری پایدار با کمترین میزان مصرف آب، بیشترین تولید را داشته باشد.  با توجه به ظرفیت های جاذبه های تاریخی، اصفهان می تواند به قطب گردشگری منطقه تبدیل شود و دیگر احتیاج به کشاورزی نداشته باشد. 

وی در پایان یادآور شد: انتقال آب از لحاظ پدافند غیرعامل، فوق العاده خطرناک است و می تواند باعث تنش میان استان ها برسر انتقال آب شود. نمونه آن تخریب و انفجار لوله انتقال آب در روستای ورزنه است و این می تواند سرآغاز جنگ آبی شود.