پیشرفت‌های شگرف در فناوری‌های پزشکی طی سال‌های اخیر افق‌های جدیدی را برای مداوای بیماران صعب العلاج نمایان ساخته است که یکی از این پیشرفت‌ها، تحقیقات وسیع جهانی در زمینه سلولهای بنیادی و سرعت چشمگیر آنها در درمان بسیاری از بیماری‌ها است.
روزنامه اطلاعات در گزارشی نوشت: پیشرفت‌های شگرف در فناوری‌های پزشکی طی سال‌های اخیر افق‌های جدیدی را برای مداوای بیماران صعب العلاج نمایان ساخته است که یکی از این پیشرفت‌ها، تحقیقات وسیع جهانی در زمینه سلولهای بنیادی و سرعت چشمگیر آنها در درمان بسیاری از بیماری‌ها است.
در ادامه در گزیده ای از این گزارش می خوانیم: به گفته کارشناسان، پژوهش و کار با ابزارها و دستگاه‌های پیشرفته امروزی در حوزه تحقیقات علوم سلولی و پزشکی، بی‌تردید مرهون حضور پژوهشگران نخبه است و راه پیشرفت و تعالی پژوهش‌های نوین از توان فکری و علمی آنان می‌گذرد و یا به تعبیری دقیق، حرکت جامعه علمی کشور از وضع موجود به سوی وضع مطلوب، تابعی از خیزش آگاهانه پژوهشگران در تمامی عرصه‌های علمی است.
به گفته کارشناسان، سلولهای بنیادی، سلولهای اولیه‌ای است که از توانایی و خاصیت تبدیل به انواع سلولهای انسانی برخوردارند و از آنها می‌توان در تولید سلول‌ها و در نهایت بافتهای بدن انسان، استفاده کرد.
آنان همچنین می‌گویند، سلولهای بنیادی چند ظرفیتی است، یعنی قابلیت تبدیل به بافتهای عصبی، عضلانی و پوششی را دارند و این توانایی، محور اصلی توجه به سلولهای بنیادی است، ضمن اینکه سلولهای بنیادی، سازنده سلول های بدن انسان هم محسوب می‌شوند.
**سلولهای بنیادی و مداوای بیماری‌ها
سلولهای بنیادی درون جنین انسان در نهایت به سلول، بافت و اندام‌های بدن او تبدیل می‌شوند وبرخلاف سلولهای معمولی، که قادرند با تکثیر، چند سلول از نوع خود را به‌وجود آورند، سلولهای بنیادی همه منظوره و بسیار توانمندند و وقتی تقسیم می‌شوند، می‌توانند به هر یک از انواع سلول‌ها در بدن تبدیل شوند.در واقع سلولهای بنیادی از قابلیت «خود نوسازی» هم برخوردارند.
بیماری‌هایی که با سلولهای بنیادی درمان می‌شوند،عبارتند از:
ـ ضایعات نخاعی: پزشکان با استفاده از سلولهای جنینی انسان، توانستهاند به افراد دچار آسیب‌های نخاعی کمک کنند تا دوباره حس و کنترل اندام‌های تحتانی خود را به دست آورند. این درمان به تایید سازمان نظارت بر غذا و داروی آمریکا نیز رسیده است.
ـ دیابت: برای بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع یک، که سلولهای انسولین ساز لوزالمعده آنان به وسیله سلولهای ایمنی بدن از میان می‌روند، سلولهای بنیادی می‌تواند یک راه حل باشد.
دانشمندان توانستهاند سلولهای بنیادی جنینی انسان را به سلولهای انسولین ساز و تنظیم کننده قند خون در موش‌های دیابتی تبدیل کنند. این درمان اکنون در برخی از کشورهای پیشرفته بر روی انسان انجام می‌شود.
ـ بیماری‌های قلبی: بیماری‌های قلبی یکی از مهم‌ترین امراض مرگبار در جهان است و سلولهای بنیادی می‌توانند در این زمینه به یاری بیماران بیایند. محققان توانستهاند با تزریق سلولهای بنیادی، عضله قلب
آسیب دیده ناشی از سکته قلبی را ترمیم کنند.
ـ بیماری پارکینسون: سلولهای بنیادی به کمک مبتلایان پارکینسون نیز آمده است. پارکینسون، بیماری تحلیل عصبی است که موجب بروز مشکلات حرکتی، گفتاری و سفتی عضلات می‌شود.
مطالعات نشان داده است که سلولهای بنیادی جنینی می‌توانند موجب افزایش سلولهای عصبی سازنده «دوپامین» مغز در بیماران مبتلا به پارکینسون شوند که این ماده شیمیایی در بدنشان کاهش یافته است. این شیوه درمان که با موفقیت بر روی مغز موش‌ها انجام شده، هنوز برای استفاده انسانی به بازار عرضه نشده است.
ـ بیماری آلزایمر: در این بیماری نیز مانند پارکینسون، سلولهای بنیادی جنینی می‌تواند یک راه حل درمانی باشد. سلولهای بنیادی می‌تواند در آینده به یک شیوه موثر درمانی برای مبتلایان به آلزایمر تبدیل شود.
آلزایمر یکی از بیماری‌های رایجی است که در آن، فرد قدرت حافظه خود را از دست می‌دهد. شیوه‌های درمانی کنونی می‌تواند روند پیشرفت بیماری را در افراد کُند سازد، اما درمان قطعی هنوز برای آن ارائه نشده است.
ـ دیستروفی عضلانی: یکی از بزرگ‌‌ترین موانع در توسعه درمان‌های مبتنی بر سلول برای اختلالات عصبی عضلانی، مانند دیستروفی عضلانی، دستیابی به سلولهای ماهیچه مولد برای تولید یک واکنش موثر درمانی بوده است.
اما دانشمندان با حل این مشکل، راه را برای درمان «دیستروفی عضلانی» با استفاده از سلولهای بنیادی هموار ساخته‌اند.
ـ ترمیم ساییدگی زانو: یکی از رایج‌ترین شیوه‌های درمانی با استفاده از سلولهای بنیادی، درمان و ترمیم ساییدگی زانو است که در ایران نیز انجام می‌شود.
این درمان درصد موفقیت بالایی دارد و نیاز بیمار را به پیگیری دیگر شیوه‌های درمانی، از میان می‌برد.
**شبیه‌سازی حیوانات آزمایشگاهی
دکتر حمید گورابی ـ رئیس پژوهشگاه رویان با بیان این مطلب که تعداد اعضای بانک خون بند ناف
از 80 هزار نفر عبور کرده و توانسته است منبع خوبی برای درمان بیماری‌هایی مانند. سرطان خون و تالاسمی باشد، می‌گوید: سال گذشته بیش از 15 بیمار با استفاده از منابع بانک‌های عمومی و خصوصی خون «بند ناف» در مراکز پیوند مغز استخوان کشور، درمان شده‌اند.
وی میافزاید: سعی کرده‌ایم طی یک سال گذشته شرکت‌های دانش‌بنیان پژوهشگاه رویان را به مرحله تولید محصول برسانیم. همچنین تا 2 ماه آینده شرکت «سل‌تک فارمد» که مجتمع تولید سلول با کیفیت و استانداردهای بالا است، افتتاح خواهد شد و نیز شرکت زیست تک پژوه دانش‌بنیان، که در زنجیره تولید فاکتورهای رشد بیوتکنولوژیک فعالیت می‌کند، تا کنون موفق شده است 21 فاکتور رشد را فراهم کند.
رئیس پژوهشگاه رویان با بیان اینکه در زمینه زیست فناوری جانوری در واحد اصفهان این پژوهشگاه پیشرفت‌های خوبی در شبیه‌سازی داشته است. یادآوری می‌کند: کارهای پژوهشی برای شبیه‌سازی انجام شده و به مرحله تولد رسیده است در صنعت دام نیز توانسته‌ایم قراردادهایی را با مراکز دامپروری کشور منعقد کنیم.
وی با بیان این‌مطلب که به‌زودی از چند حیوان آزمایشگاهی که با دستکاری ژنتیک به مدل‌هایی
شبیه سازی تبدیل شده‌اند، رونمایی خواهد شد. می‌گوید: در یک سال گذشته 100 بز شبیه سازی شده و تحویل کارفرمایان فعال در حوزه دامپروری مزرعه‌ای شده است.
**راه‌اندازی کارخانه سلولی
دکتر گورابی با اشاره به اقدامات پژوهشگاه رویان در سال گذشته میافزاید: شرکت‌های دانش‌بنیان محصولاتی را به تولید رسانده‌اند که یکی از آنها تولید سلول است که به واسطه آن تا چند ماه دیگر کارخانه سلولی راه‌اندازی خواهد شد. همچنین در یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان پژوهشگاه رویان، فاکتورهای رشد بیوتکنولوژیک تولید می‌شود که در تحقیقات سلولهای بنیادی کاربرد دارد و نیاز محققان را تأمین می‌کند؛ تا قبل از سال گذشته 10 الی 11 فاکتور رشد وجود داشت که اکنون به
21 فاکتور رسیده است.
رئیس پژوهشگاه رویان با اشاره به اینکه سال گذشته «اتوبوس سلولهای بنیادی» نیز راه‌اندازی شد، می‌گوید: پژوهشگاه رویان صندوقی برای حمایت از تحقیقات پژوهشی راه‌اندازی کرده و تاکنون 30 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر در این طرح‌‌ها داشته است.
**ساخت واکسن بیماری‌ها
دکتر کوروش شاه پسند ـ دبیر علمی سیزدهمین کنگره بین‌المللی سلولهای بنیادی پژوهشکده رویان در مورد کارهای تحقیقاتی این موسسه به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: در پژوهشکده رویان بیشتر بر روی بیماری‌های نورودژنراتیو (بیماری‌هایی که باعث مرگ تدریجی سلولهای عصبی می‌شود) مانند آلزایمر، پارکینسون، ام ـ اس و اختلالات دو قطبی کار می‌شود.
وی می‌گوید: گروه اعصاب که متشکل از 12 پزشک است بر روی مجموعه بیماری‌های یاد شده که در یک زیرگروه بزرگ به نام بیماری‌های تااوپاتی (بیماری‌هایی که به‌وسیله پروتئینی به نام تائو در سیستم عصبی ایجاد می‌شوند) کار می‌کنند.
این عضو هیات علمی گروه اعصاب پژوهشکده رویان با بیان این‌مطلب که تمرکز اصلی این گروه بر روی پروتئین یاد شده است که سیستم مولکولی آن شناسایی و راهکار درمانی موفق به طراحی برایش کشف می‌شود میافزاید: در دانشگاه علوم‌پزشکی هاروارد آمریکا، بر روی آنتی‌بادی کار می‌کردم که موفق به طراحی آن به صورت واکسن شدم. این واکسن تاثیرات درمانی خوبی بر روی موش‌ها نشان داد و از این رو تصمیم گرفتیم با تغییراتی که در واکسن انجام می‌دهیم، آن را برای انسان تولید کنیم.
وی با اشاره به این که روش درمانی ایمونوتراپی برای برخی بیماری‌ها از جمله سرطان به کار می‌رود و با تحریک یا سرکوب پاسخ سیستم ایمنی عمل می‌کند، یادآور می‌شود: بیشتر تمرکز ما روی این کار و همچنین شناسایی مکانیسم‌های مولکول‌هایی است که در طیف این بیماری‌ها قرار می‌گیرند.
**یافتههای جدید علمی
دکتر شاه‌پسند در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر به چه یافتههای علمی دست پیدا کرده‌اید، می‌گوید: بررسی‌های انجام شده در مورد یافتههای علمی حاکی از این است که بیماری‌هایی مانند آلزایمر، اختلالات دوقطبی، دیابت و تا حدی پارکینسون بر اثر اختلال عملکردی از طریق پروتئین تائو ایجاد می‌شوند. در خصوص انسانی‌سازی آنتی‌بادی هم‌کارهایی را انجام دادهایم که پیشرفت و دستاوردهای خوبی داشته است، اما هنوز به نتیجه نهایی و قطعی نرسیده‌ایم.
وی در مورد مشکلاتی که با آن روبرو هستند، میافزاید: سرعت تحقیقات علمی در ایران به نسبت کشورهایی پیشرفته خیلی کُند است و تحریم‌ها باعث شده است که دسترسی ما به آزمایش‌ها، به‌خصوص آنتی‌بادی‌های مورد نیاز و همچنین امکانات آزمایشگاهی مانند میکروسکوپ‌های پیشرفته و دستگاه‌هایی که ملزومات یک تحقیق ارزشمند و با کیفیت است، کم شود. از این‌رو 2 نفر از محققان بخش را برای 3 ماه به ژاپن فرستادیم تا بتوانند از میکروسکوپ کارفوکال استفاده کنند که هزینه زیادی را در بر داشته است.
**بیماری‌های شایع زنان
دکتر پروانه افشاریان‌ـ مدیر گروه ژنتیک پژوهشکده رویان هم به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: کار ما در ارتباط با فارماکوژنتیک ناباروری به عنوان دانشی است که به شناسایی و مطالعه تنوع‌های ژنتیکی درگیر در پاسخ به داروها در بیماران می‌پردازد و تلاش گروه ژنتیک بر این است که با علت‌شناسی بیماری‌هایی که به ناباروری می‌انجامد، آنها را درمان و به افزایش نرخ باروری کمک کند.
وی با بیان این مطلب که امروزه علم ژنتیک به پیشرفت‌های زیادی در درمان بیماری‌هایی ناباروری و زنان و زایمان دست پیدا کرده است، میافزاید: یکی از شایع‌ترین بیماری‌های زنان در حال حاضر آندومتریوز (رشد بافت داخلی رحم در جایی بیرون از آن) است که منجر به دردهای ناحیه شکمی می‌شود و یکسری عوارض و چسبندگی در حفره شکم ایجاد می‌کند و این درحالی است که قبل از جراحی و باز کردن شکم هیچ راهی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد، و بعد از تشخیص هم بیمار باید به اتاق عمل برود و جراحی شود.
مدیر گروه ژنتیک پژوهشکده رویان با بیان این که تشخیص و درمان بیماری «آندومتریوز» یکی از پروژه‌های گروه ژنتیک پژوهشگاه رویان است، یادآوری می‌کند: در حال حاضر متأسفانه بسیاری از زنان به این بیماری مبتلا هستند و معمولاً لاپارسکوپی (عملی است که برای دیدن اعضای داخل شکم به‌وسیله نازکی به نام لاپارسکوپ انجام می‌شود) می‌شوند و ما به‌دنبال کیت‌های تشخیص هستیم تا بتوانیم با یک آزمایش ساده، این بیماری را قبل از اینکه به مرحله حاد و چسبندگی برسد، تشخیص دهیم.
وی می‌گوید: بخش ژنتیک پژوهشکده رویان با استفاده از نتایج تحقیقات در مورد ژن‌ها و بیماری‌های ژنتیکی می‌تواند مقدار مورد نیاز واقعی مصرف داروها را به بیماران گوشزد کند و البته یکسری کشت‌های سلولی هم برای تشخیص بیماری انجام می‌شود.
مدیر گروه ژنتیک پژوهشکده رویان میافزاید: از دیگر بیماری‌های شایع زنان می‌توان به سندرم تخمدان‌های پلی‌کیستیک اشاره کرد که یکی از علل ناباروری در زنان است که روی این بیماری مشغول تحقیق هستیم. در مورد بیماری‌های مردان هم در گروه ژنتیک تحقیقاتی در مورد لقاح انجام دادهایم.
**کمبود تجهیزات و امکانات
دکتر افشاریان در پاسخ به این پرسش که در زمینه تحقیقات با چه مشکلاتی روبرو هستند، می‌گوید: ما اگر بخواهیم هم‌پای محققان کشورهای پیشرفته فعالیت‌های علمی داشته باشیم، به یکسری تکنیک‌ها و تجهیزات جدید و گران‌قیمت نیاز داریم که متأسفانه در دسترس‌مان نیست. اگرچه پژوهشکده رویان در صدد است که آنها را تهیه کند، اما این کار هزینه‌های بسیار زیاد و کمرشکنی دارد، از این رو مجبوریم دانشجویان مقطع دکترا را به خارج از کشور اعزام داریم تا روش‌های جدید درمانی را یاد بگیرند.
همچنین در بعضی مواقع باید نمونه‌هایی را برای تشخیص به خارج از کشور بفرستیم. در حال حاضر هم عده‌ای از محققان به کشور فرانسه اعزام شده‌اند که همه اینها برای مؤسسه رویان خیلی پرهزینه است.
*منبع: روزنامه اطلاعات، 1396.6.15
نظر شما
