معضل بی جسدی برای تشریح!

روزنامه آرمان با اشاره به وضعیت کمبود جسد برای تشریح در دانشگاه های علوم پزشکی در گزارشی نوشت: با تبحر خاصی بافت‌های بدن را برش می‌دهند و جدا می‌کنند؛ این کار آناتومیست‌هایی است که در سالن تشریح دانشگاه‌ها با جسد سر و کار دارند.

در ادامه این گزارش می خوانیم: البته باید گفت که بازار آموزشی بخش‌های آناتومی دانشکده‌های علوم پزشکی آن‌چنان کساد است که مسئولان آنها بارها و بارها نسبت به کمبود جسد هشدار داده‌اند. به گفته اعضای هیات ممتحنه علوم تشریح، بخش‌‌های تشریح دانشگاه‌های علوم پزشکی ناچارند که اجساد را از بازار مافیایی با پرداخت یک دیه کامل بخرند، گرچه این فرایند کاملا توسط مسئولان رد شده است و از منظر آنها ادعایی دروغین بیش نیست، اما آنچه در این میان هویداست، معضل بی جسدی است که علوم تشریح را به مخاطره انداخته است.

«جسد مجهول ‌الهویه که به هر طریق به سازمان پزشکی قانونی تحویل داده می‌شود، ملک طلق سازمان پزشکی قانونی نیست که اختیار داشته باشد آن را به دانشکده پزشکی تحویل بدهد یا ندهد یا برای تحویل آن شرط قرار دهد. در نتیجه این اما و اگرها، ناخواسته زمینه‌ای ایجاد می‌شود که دانشگاه‌‌ها جسد را از بازار مافیایی در مقابل پرداخت هزینه یک دیه کامل دریافت کنند.» 

این اظهارنظرات یکی از اعضای هیات ممتحنه علوم تشریح است که اواخر سال گذشته در قالب نامه‌ای خطاب به رئیس سازمان پزشکی قانونی مطرح شد. با وجود این، احمد شجاعی مقابل این ادعا ایستاد و گفت که ماجرای مافیای جسد دروغ است و ما شاید سالانه یک جسد اهدایی یا ناشناس داشته باشیم که بخواهیم در اختیار دانشکده‌های علوم پزشکی قرار دهیم. از این رو همیشه دانشکده‌های علوم پزشکی با بحران جسد رو‌به‌رو هستند، آن‌چنان که چند سال پیش مشکل کمبود جسد خانم در ایران مطرح شد و دانشجویان رشته آناتومی نیز بر صحت و سقم این ماجرا صحه گذاشتند، دانشجویانی که دسترسی به جسد لازمه کارشان است و باید به‌طور متداوم در طول سال‌های تحصیل به تشریح آن بپردازند، در حالی که فقدان جسد روی کیفیت علوم تشریح تاثیر گذاشته و مانع پرورش پزشکان ماهر شده است. 

البته ماه جاری رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور از پیشنهاد این سازمان برای واردات جسد به کشور خبر داد. شجاعی گفت: ما پیشنهاد داده ‌ایم که از خارج از کشور جسد بیاورند که در این میان بعضی از گروه‌‌ها اعلام آمادگی کردند و ما هم گفتیم که با آنها همکاری می‌کنیم. با وجود این، وضعیت تامین جسد برای دانشکده‌های علوم پزشکی به حدی بحرانی است که گاهی اوقات کلاس‌‌های عملی آناتومی به دلیل کمبود جسد تعطیل می‌شود. البته جدا از واردات جسد نیز راه دیگری وجود دارد و آن تشویق مردم به اهدای جسد است، آن‌چنان که در مسیر رشد علم باید خانواده‌ها نیز قدم پیش بگذارند و جسد عزیزان خود را اهدا کنند. گرچه تاکنون در مورد اهدای عضو تبلیغاتی در سطح کشور صورت گرفته است، ولی از اهدای جسد خبری نیست، آن‌چنان که حتی برخی شهروندان هم ممکن است که از این مساله بی خبر باشند. بنابراین با توجه به شرایط موجود تنها کلید راهگشا اشاعه فرهنگ اهدای جسد است که می‌تواند درگیری میان دانشکده‌های علوم پزشکی و سازمان پزشکی قانونی را به حداقل برساند، چرا که باید در این بین به طریقی جسد مورد نیاز علوم تشریح برای اساتید و دانشجویان علوم آناتومی تامین شود.

** معاینه و بررسی بدن اجساد

در تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی جهان برای آشنایی پزشکان و برخی کادر درمانی، کالبدگشایی برای آموزش اعضای داخلی بدن صورت می‌گیرد؛ علاوه بر کالبدگشایی جسد، معاینه ظاهری جسد و استخوان‌ شناسی نیز از آموزش‌های دوره پزشکی است که به مجموعه این علوم آناتومی گفته می‌شود. کالبدگشایی معاینه و بررسی بدن فرد مرده از طریق برش و آزمایش برای تعیین علت مرگ یا تعیین ماهیت تغییرات آسیب‌شناختی است. به‌طور معمول این کار با اهداف قانونی یا علمی و توسط پزشک متخصص آسیب شناس یا متخصص پزشکی قانونی در ایران در سازمان پزشکی قانونی انجام می‌گیرد. کالبدگشایی علمی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی با اهداف تحقیقاتی، آموزشی صورت می‌گیرد، ولی کالبدگشایی قانونی اغلب در مراکز پزشکی قانونی و با حکم دادگاه برای تعیین علت مرگ و صدورگواهی فوت (در موارد مشکوک یا موارد دارای پرونده قضائی) انجام می‌شود.

** خرید و فروش و واردات جسد مطرح نیست

چندی پیش رئیس سازمان پزشکی قانونی گفت: هیچ‌گونه واردات جسد برای تامین نیازهای آموزشی دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌ها نداریم و این نیاز بیشتر از طریق اهدای جسد تامین می‌شود. احمد شجاعی ادامه داد: اجسادی که برای تشریح در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد به صورت رایگان در اختیار آنها قرار می‌گیرد. او افزود: بسیاری از این اجساد مورد تشریح، اهدایی هستند و افرادی که از قبل فرم اهدا را پر کردند، بعد از مرگ جسد آنها بر اساس خواسته خودشان برای تشریح در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. رئیس سازمان پزشکی قانونی ادامه داد: بخشی از این اجساد برای مقاصد آموزشی دانشگاه‌ها از طریق اجساد مجهول‌الهویه یا ناشناس تهیه می‌شود. او تاکید کرد: در مورد اجساد مجهول‌الهویه باید شش ماه زمان بگذرد و اعلام‌های قانونی از طرق مختلف صورت گیرد و اگر بعد از شش ماه هیچ‌کس سراغ آن نیاید و آنها شناسایی نشدند با حکم مرجع قضائی برای تشریح قابل استفاده است که این موارد شامل تعداد اندکی می‌شود. شجاعی با اشاره به اینکه قبل از انقلاب موضوع واردات جسد مطرح شده بود گفت: چند سال پیش هم با دو شرکت خصوصی که داخلی هم بودند مذاکراتی در مورد تامین جسد مطرح شد، اما تاکنون خبری از این شرکت‌ها و همکاری آنها نشده است.او خاطرنشان کرد:سازمان پزشکی قانونی مذاکراتی را در این مورد با پزشکی قانونی برخی کشورها برای تامین جسد انجام داده است که هنوز نتیجه نداده است و منتظر پاسخ هستیم و درصورت موافقت، هزینه‌های آنها را دانشگاه‌ها پرداخت می‌کنند. او تصریح کرد: خرید جسد، انتقال و مومیایی کردن آن هزینه دارد که باید پرداخت شود. رئیس سازمان پزشکی قانونی با تاکید بر رد واردات جسد گفت: در حال حاضر به میزان خیلی کم و محدود نیاز به جسد در دانشگاه‌ها برای کالبدگشایی علمی و آموزشی داریم و یک جسد شاید برای یک دوره یک‌ساله آموزشی مورد استفاده قرار گیرد. شجاعی ادامه داد: برای اهدای جسد باید فرهنگسازی شود و بر اساس فتواهای مراجع تقلید مانند رهبر معظم انقلاب و امام خمینی (ره) اهدای جسد می‌تواند برای امر آموزش انجام شود، زیرا برای درمان و نجات جان انسان‌ها انجام می‌شود. او با بیان اینکه در حال حاضر سالانه 10 تا 20 اهدای جسد در کشور انجام می‌شود، گفت: این اهدا را بیشتر در استان‌های بزرگ شاهدیم و بیشتر هم توسط افراد تحصیلکرده و افرادی که در این مورد توجیه هستند، انجام می‌شود. شجاعی تاکید کرد: تشویق افراد برای اهدای جسد و ارائه بسته‌های تشویقی مثل پرداخت مبالغی به خانواده‌های این افراد از راهکارهای اشاعه این موضوع است. به گزارش ایرنا، او درباره اینکه اجسادی که در پزشکی قانونی تشریح می‌شوند، آیا می‌تواند برای ارائه آموزش در دانشگاه‌ها مورد استفاده قرار گیرد، نیز گفت: اجسادی که به پزشکی قانونی ارجاع داده می‌شود به منظور تعیین علت فوت است و به هیچ‌عنوان برای ارائه آموزش مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، اما می‌توانیم پیشنهاد کنیم که دانشجویان دانشگاه‌ها در سالن تشریح پزشکی قانونی حاضر شوند و تشریح را ازنزدیک ببینند و از نظرات کارشناسی کارشناسان پزشکی قانونی استفاده کنند و هیچ‌عنوان آموزشی عملا در کار نیست.

** تامین جسد با فرهنگسازی

یک عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس درباره تامین جسد برای دانشکده‌های علوم پزشکی در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: صاحب اجساد خانواده‌های متوفیان هستند که اگر راضی باشند، می‌توانند جسد عزیزان خود را برای علوم تشریح اهدا کنند وگرنه سازمان پزشکی قانونی حق ندارد بدون رضایت خانواده اجساد را در اختیار سالن تشریح دانشکده‌های علوم پزشکی قرار دهد. سیامک مره صدق ادامه می‌دهد: اجسادی هم که به صورت بلاصاحب یافت می‌شوند نوعا مرگ‌های مشکوک دارند و باید کالبدشکافی روی آنها انجام شود. مره صدق اضافه می‌کند: بعد از کالبدشکافی هم این اجساد از نظر آموزش آناتومی ارزشی ندارند، چون ارزش کاربری اجساد به عنوان ماده خام برای تشریح آناتومی از بین می‌رود. این عضو کمیسیون بهداشت مجلس در مورد پیشنهاد واردات جسد عنوان می‌کند: در کشورهایی که با کمبود جسد رو به رو هستند این مساله مورد توجه قرار گرفته است، ولی اقتصاد کشورها نیز در این زمینه بسیار دخیل است. چرا که آماده سازی انتقال جسد فرایند هزینه بردار است و گران تمام می‌شود، چون جسد را به صورت خام نمی‌توان به کشور دیگری منتقل کرد و این آماده سازی منوط به وضعیت اقتصادی کشورهاست. از او می‌پرسیم که چگونه می‌توان مشکل کمبود جسد را برای دانشکده‌های علوم پزشکی مرتفع کرد که می‌گوید: این خلأ در شرایط فعلی راهی ندارد جز اینکه مردم را به اهدای جسد تشویق کنیم، وگرنه سازمان پزشکی قانونی خودسرانه نمی‌تواند اجساد را به دانشکده‌های علوم پزشکی منتقل کند؛ تنها راه فرهنگ سازی است.

*منبع: روزنامه آرمان؛ 1396،5،25