ستارگان همیشه راست نمی‌گویند(به گفته جان گرین-نویسنده امریکایی) گاهی ممکن است ستارگان دچار لغزش شوند.
روزنامه اطلاعات در گزارشی به واکاوی پیشینه ستاره شناسی و آموزش آن در ایران پرداخت و نوشت: ستارگان همیشه راست نمی‌گویند(به گفته جان گرین-نویسنده امریکایی) گاهی ممکن است ستارگان دچار لغزش شوند.
در گزیده ای از این گزارش آمده است: نگاه به آسمان، همیشه توامانی از خرافات و دانش و گمانه‌زنی بوده است، شما اگر به من بگویی: «چون در ماه امرداد به دنیا آمده‌ای، دارای غرور شاهان زرتشتی هستی» شاید کمی به خرافه رفته باشی، زیرا خاکی‌تر از من در جهان وجود ندارد؛ یا اگر من بگویم: «مگر زمین، دیگر اخترکان، تهی از هرگونه موجود زنده‌اند» سخنی استوار و دانش‌مدار بر زبان نیاورده‌ام!
گاهی ممکن است ستارگان با چشمک‌زدن‌های خود ما را بفریبند، مانند دخترکی که می‌پنداشت عاشق ستارگان آسمان شده است و باید جانشین «استیون‌هاوکینگ» شود، ولی اینک بر تلسکوب گران‌بهای او در گوشه اتاق خانه، یک سانت خاک نشسته است؛ یا یک زن امریکاییِ دچار چنگار(سرطان)که با خواندن کتاب «سرنوشت ستارگان» می‌پنداشت به پایان راه زندگی رسیده است و خواست خود را بکشد، ولی دخترش نجاتش داد و 76 سال زندگی کرد؛ اما همه این‌ها چیزی از ارزش دانش ستاره‌شناسی کم نمی‌کند.
** تماشای ماه با تلسکوپ
بر پایه برآورد اتحادیه بین‌المللی نجوم، از 15 آوریل تا 15 ماه مه هرسال، یکی از روزهای آخر هفته که ماه در حالت «نیم‌روشن» تربیع اول باشد، «روز جهانی ستاره‌شناسی» و هفته پیش از آن، هفته ستاره‌شناسی نام می‌گیرد. زمانی که ماه در وضعیت «نیم‌روشن» است، هنگام نیمروز بر می‌آید و نزدیک غروبگاه(ساعت18) به بیشترین ارتفاع(فاصله از افق) می‌رسد و نیم‌شب فرو می‌نشیند؛ بنابراین، پس از نیمروز می‌توان با دوربین یا تلسکوپ آماتوری، پستی بلندیهای کره ماه را دید و به مردم نشان داد.
بخشش گوشهای از لذت پایش آسمان به مردم، آشناسازی آنان با داده‌های ستاره‌شناسی و ستاره‌شناسان بزرگ، جداگری(تفکیک) دانش از افسانه و پخش مجله‌های علمی، گام‌هایی در همین راه است.
فرازبردن آگاهی‌های همگانی، بی‌گمان نه در برابر آموزش دانش آکادمیک دانشگاه‌ها، بلکه موازی آن است و انسان‌های شیفته این رشته برای دانشمندشدن می‌توانند ادامه راه را در دانشگاه‌ها پی بگیرند.
احسان مهرجو ـ مدرس نجوم: «5 اردیبهشت ماه امسال آغاز هفته جهانی ستاره‌شناسی در گنبدمینا(آسمان‌نمای پارک آب‌وآتش تهران)، بار دیگر بر همدلی و گردهمبودن گروه‌های ستاره‌شناسی و نزدیکی هرچه بیشتر به مردم سفارش شده است. همچنین در سخنرانی‌ها به این که دانش ستاره‌شناسی در برگیرنده بسیاری از دانش‌های دیگر است، پرداخته شد.
«آغاز دانش دیرینهِ ستاره‌شناسی، همزمان با آغاز پیدایش انسان است، همان زمان‌ها که نگاه انسان به ستارگان ژرف‌تر شد و کنجکاویش درباره برآمدن خورشید و فروشدنش در غروبگاهان، فزونی یافت.
«پدیدارشدن ستارگان دنباله‌دار در آسمان و ده‌ها رویداد آسمانی دیگر، رشته ستاره‌شناسی را پرکشش کرده است و انسان‌ها در پیِ آگاهی‌های هرچه بیشتر در این باره‌اند. در سده‌های گذشته، رویکرد ایرانیان به فراگیری ستاره‌شناسی، زمینه‌ساز پژوهش‌های امروزی در این زمینه شده است. «تیکو براهه هنوز به دنیا نیامده بود که ابوالوفای بوزجانی به رُخگرد(لیبراسیون) ماه پرداخت. پیش از رصدهای گالیله، در مراغه و سمرقند رصدخانه‌‌هایی با ابزارهای نو از سوی خواجه نصیرالدین طوسی و غیاث‌الدین جمشید کاشانی بنیان گذاشته شد و از دیگر کشورها، دانش‌پژوه مهمان می‌پذیرفتند.
** گردش ستارگان در ایران
آسمان همیشه پر از رویدادهای ریز و درشت است. نیمه دوم اردیبهشت امسال شاهد پدیده‌های آسمانی گوناگون مانند هم‌نشینی(نزدیکی)ماه و هرمز(مشتری) و نیز کیوان(زحل)، ماه بدر و بارش شهابی اتا ـ دلوی بودیم.
احسان مهرجو در گفت‌وشنود با روزنامه‌اطلاعات در این‌باره می‌گوید: «در ادامه پدیده‌های آسمانی سال 1396 ماه‌گرفتگیِ 16 امرداد را در پیش داریم که از ساعت 22 و 50 دقیقه به وقت رسمی ایران آغاز خواهد شد و بخش اندکی از ماه به سایه زمین خواهد رفت، که نیاز به تلسکوب، عینک یا دوربین ندارد و با چشم قابل دیدن است. این گرفت را مردمان اقیانوس آرام، آسیا، استرالیا و شمال غرب آمریکا نیز خواهند دید.»
«بارش شهابی برساوشی رویداد دیگری است که در 21 امرداد 1396 روی می‌دهد، اما نور زیاد ماه، اجازه رصدی دلخواه را به مشتاقان آسمان نخواهد بود.
«در 30 امرداد ساعت 18 و 26 دقیقه یک خورشیدگرفتگی(کسوف) کامل در جهان روی می‌دهد که در ایران دیده نمی‌شود. سایه ماه از اقیانوس آرام آغاز می‌شود و به شرق و غرب آمریکا دامن می‌کشد و در اقیانوس اطلس به پایان می‌رسد.
** درخشش ستاره‌شناسان ایرانی
دانش اخترشناسی در ادبیات کهن ما بازتاب دارد و شاعران نام‌آوری مانند مولوی، حافظ و نظامی، گاه به برخی از مفاهیم ستاره‌شناسی پرداختهاند.
امروز نیز ستاره‌شناسی در ایران فرا‌گیر است. نخستین المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک در تایلند و سال 2007 میلادی برگزار شد. در سال‌های پس از آن، این المپیاد در اندونزی(2008)، ایران(2009)، چین(2010)، لهستان (2011)، برزیل(2012)، یونان(2013)، رومانی(2014) و برای بار دوم در اندونزی(2015) و در سال 2016 نیز در هند برگزار شده است.
کل دستاوردهای ایران در المپیادهای جهانی ستاره‌شناسی و اخترفیزیک چنین است، در دور نخست(2007 تایلند) یک مدال طلا و 4 برنز؛ در دور دوم(سال 2008 اندونزی) یک مدال طلا، یک نقره و 2 برنز و یک دیپلم افتخار؛ در دور سوم(2009 ایران) 4 مدال طلا، 4 نقره و یک برنز؛ در دور چهارم(2010 چین) 1 مدال طلا، 4 نقره، 4 برنز و یک دیپلم افتخار؛ در دور پنجم(2011 لهستان) یک مدال طلا، و 4 نقره و 6 برنز؛ در دور ششم(2012 برزیل)، یک مدال طلا، 4 نقره، 4 برنز؛ در دور هفتم(2013 یونان) 3 مدال طلا و 3 مدال نقره و 4 مدال برنز؛ در درخشانترین دوره( هشتم) «2014 رومانی» تیم نجوم ایران موفق به کسب 4 مدال طلا و 6 نقره شد؛ در دور نهم(2015 اندونزی) 3 مدال طلا، 4 مدال نقره و 3 مدال برنز؛ و سرانجام سال 2016 و در دهمین المپیاد جهانی ستاره‌شناسی و اخترفیزیک در هند، ستاره‌شناسان جوان ایران 2 مدال طلا، 3 نقره، 4 برنز و یک دیپلم افتخار به دست آوردند.
** گام به گامِ با ستارگان
ستاره‌شناسی تنها دانش نیست، بلکه سرگرمی هم هست. کتاب‌های ستاره‌شناسی، وسیله خوبی است که انسان می‌تواند در برابر آن سرش را پایین بگیرد ولی آسمان ر ا بپیماید؛ بنابراین برای ستاره‌شناس‌شدن بهتر است نخست در کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها بگردیم و کتاب‌های به زبان ساده درباره شب‌های آسمان را بخوانیم، همزمان می‌توان از وجود مجله‌های ستاره‌شناسی هم بهره برد. همه رمان‌ها نیز درباره عشق و تاریخ و سیاست نیست، بلکه در برخی از آنان در باره ستارگان تخیل شده است.
** در راه ستارهشناس شدن
بیسبب نیست که شور اخترشناسی در میان جوانان ما زیاد است، زیرا دانش اخترشناسی از دیرباز در ادبیات کهن ما بازتاب دارد. اینک افزون بر استادان و پژوهشگران حرفه‌ای، گروه‌های دیگری به نام ستاره‌شناسان آماتور، شیفته آسمان‌اند؛ گرچه دانش‌آموخته دانشگاهیِ این رشته نیستند و زندگی‌شان از این راه نمیگذرد، ولی بر پایه آمار، بیشترین کشف‌های نجومی به ویژه در زمینه ستارگان دنباله‌دار و اخترک‌ها از آنِ همین ستاره‌شناسان آماتور است.
احسان مهرجو: «برنامه‌های علمی و ترویجی، مهم‌ترین هدف گروه‌های فعال ستاره‌شناسی در ایران است که میکوشند با خبر و داده در باره رخدادهای دانش ستاره‌شناسی به رسانه‌های کشور، آگاهی‌های روزآمدی به مردم بدهند.
«نزدیک به دو دهه، آماتورهای فعال در گروه‌های اخترشناسی برای گرایش بیشتر مردم به این دانش در تکاپویند. برای بردنِ دانشِ کهنِ اخترشناسی به میان مردم، برنامه‌های آموزشی و کاربردی زیادی برای شیفتگان شب‌تاب‌های آسمان اجرا می‌شود که سرشار از آزموده‌های جالب است. دوره‌های آموزشی از ستاره‌شناسی مقدماتی تا پیشرفته، عکاسی نجومی، اخترفیزیک، ستاره‌شناسی محاسباتی، رصد آسمان و کار با تلسکوپ در هر فصل به اجرا در می‌آید.
«اجرای شب‌های رصدی در هر فصل از سال به مناسبتهای گوناگون انجام می‌شود که برای نمونه می‌توان از عکاسی از ستارگان در شهریورماه، در اردیبهشت‌ماه به مناسبت هفته جهانی ستاره‌شناسی، در آبان‌ماه به مناسبت بارش شهابی اسدی و در اسفندماه از رقابت‌های رصدی مسیه یا صوفی و یا آموزش رصد اعماق آسمان نام برد؛ و همچنین همایشهای علمی در روز جهانی ستاره‌شناسی و بزرگداشت ابوریحان بیرونی در
** 13 شهریور هر سال.
در همین زمینه باید از کارگاه‌های تابستانه و کنفرانس سالانه نجوم در آستانه بازگشایی مدارس و گردهمایی علمی به مناسبت بزرگداشت ابوالوفا بوزجانی دراواخر پاییز و در آستانه شب چله و نیز نشست علمیِ گرامیداشت حکیم طوسی در 5 اسفند هرسال نام برد.»
** عکاسی شب‌های ایران
در آغاز فیلم درخت زندگی، یک زن شهری شیفته پروانه‌ای رنگارنگ می‌شود و می‌کوشد او را در هوا لمس کند؛ در پی او میدود تا پروانه خسته روی چمن می‌نشیند و زن بر بال مخملین‌اش دست می‌کشد و در ادامه فیلم، نشانههای هم‌بسته رفتار زن با محیط با رفتار مخملین او با کودکانش را می‌بینیم. اینک شهرها با هیبت غیرطبیعی خود، رفتار و کُنش‌های انسانی شهروندانش را به بیراهه برده است. آپارتمان‌های امروز ایوان(تراس) رو به آسمان ندارند و تابلوهای نئون و لامپ‌های فلورسنت و آسمانخراشها، دیدرس آسمان را کور کرده‌اند. انسان امروز شهری، افق دیدش بس تنگ شده و دچار کژتابی اندیشه است. دیوارهای بتونی و شیشه‌ای و آهنی بر سر راه چشم‌اندازهای طبیعی ایستاده‌اند و انسان را دچار کوررنگی کرده‌اند تا مگر رنگ بتونی خاکستری شهر، چیزی نبیند و نشناسد.
بهار امسال، آثار مرتضی مرادلی با نام «عکاسی شب‌های ایران» با تکنیک پانوراما(دیدگسترده) و نورپردازی ویژه، در نگارخانه کاخ سعدآباد برپا بود و بناهای ایران در نمای شب، ترکیبی از بناها و آثار تاریخی و چشم‌اندازهای طبیعی به همراه تصویرهای آسمان شب را می‌شد به تماشا ایستاد. در هر یک از نگاره‌ها، یک پدیده زیبای آسمانی همچون کهکشان، پیکرهای آسمانی(صُور فلکی) و اخترکان به چشم می‌خورد، این نمایشگاه مجالی بود برای دیدنی‌های کمیاب از زیبایی‌های زمینی؛ امید که از تماشایش بازنمانده باشیم.
*منبع: روزنامه اطلاعات، 1396.3.20
نظر شما
