صنعت پتروشیمی عربستان به سرعت رشد کرد تاجایی که سهام آرامکو امروزه به عنوان بزرگ ترین شرکت این کشور در بازارهای جهانی مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرد و در جذب سرمایه های مورد نیاز این صنعت نقشی اساسی را ایفا می‌کند.
روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی رقابت های پتروشیمی 2 کشور ایران و عربستان را بررسی کرد و نوشت: صنعت پتروشیمی عربستان به سرعت رشد کرد تاجایی که سهام آرامکو امروزه به عنوان بزرگ ترین شرکت این کشور در بازارهای جهانی مورد داد‌و‌ستد قرار می‌گیرد و در جذب سرمایه های مورد نیاز این صنعت نقشی اساسی را ایفا می‌کند.
در ادامه در گزیده ای از این گزارش می خوانیم:
** اهرم های توسعه پتروشیمی عربستان
کارشناسان معتقدند عربستان از چند اهرم مهم برای توسعه صنعت پتروشیمی خود بهره برداری کرده است؛ نخستین عامل استفاده از مواد اولیه ارزان قیمت و در دسترس است. عربستان همچنین تلاش کرده به خوبی از سرمایه گذاری های خارجی به خصوص شرکت های آمریکایی در توسعه صنعت پتروشیمی خود بهره مند شود که این موضوع نقش مهمی به خصوص در یک دهه گذشته در توسعه این صنعت داشته است.
علاوه بر این دو عامل عربستان به شدت تلاش کرده تا بتواند از بخش خصوصی در پروسه تولید و توسعه صنعت پتروشیمی بهره گیری کند که این مساله باعث شده تا یک بخش خصوصی نسبتا قدرتمند را در این صنعت در سال های اخیر شاهد باشیم. نکته مهم دیگر در ارتباط با توسعه صنعت پتروشیمی در عربستان دسترسی این کشور به بازارهای معتبر جهانی در سراسر دنیا است. این کشور توانسته محصولات مناسب را با قیمت‌های مناسب در اختیار خریداران خود در سراسر جهان قرار دهد. از کشورهای قدرتمند آسیایی نظیر چین و کره گرفته تا کشورهای اروپایی همگی از خریداران محصولات تولیدی ساخت عربستان سعودی هستند.
کارشناسان معتقدند این تمام ماجرا نیست بلکه عربستان در بخش پایین دست پتروشیمی نیز موفق عمل کرده و توانسته یک بخش پایین دست فعال برای خود دست و پا کند. اما در کشور ما بخش پایین دست به دلیل چالش های متعددی که با آن دست و پنجه نرم می‌کند در وضعیت نامناسبی به سر می‌برد. سرمایه‌گذاران خارجی به دلیل تحریم‌های غرب نتوانستند در حدود یک دهه گذشته نقش موثری در توسعه صنعت پتروشیمی داشته باشند.
خصوصی سازی نه تنها اثرات مثبتی در زمینه توسعه صنعت پتروشیمی به همراه نداشت بلکه باعث شد رشد تولید با شتاب پایین تری ادامه یابد و حتی ظرفیت‌های تولید افت کند. توان چانه زنی ایران در بازارهای جهانی در این سال ها کاهش یافت و حتی برخی از دامپینگ محصولات ایرانی در بازارهای منطقه برای رشد فروش خارجی خود خبر می‌دهند.
اگر این تفاوت های ساختاری را در کنار سیاست های عربستان در بازارهای رقابتی قرار دهیم، می‌بینیم عربستان به واسطه مزیت های فوق الذکر سعی می‌کند تا محصولات خود را با قیمت‌های پایین در بازارهای جهانی به فروش برساند و در این مسیر از دامپینگ محصولات خود برای تخریب بازارهای ایران نیز واهمه ندارد. کارشناسان معتقدند حتی قیمت اتان دریافتی مجتمع های پتروشیمی ایرانی دوبرابر رقبای سعودی آنها است.
این موضوع باعث می‌شود بین محصولات تولیدی ایرانی و عربستانی شکاف قیمتی قابل‌توجهی وجود داشته باشد و تمام این موضوعات به دلیل دریافت خوراک یارانه‌ای و حمایتی است و شرکت های ایرانی با نرخ فعلی خوراک، امکان محدودتری برای رقابت در منطقه دارند. با این حال اما نباید از مزیت های ایران در برابر رقیب سعودی خود غافل بود. اولا ایران ظرفیت های به مراتب بالاتری را در مقایسه با عربستان دارا است. به عنوان مثال با بهره برداری از فازهای پارس‌جنوبی توان استفاده پتروشیمی ایران از گاز افزایش می‌یابد، درحالی که عربستان از این نعمت خدادادی بی بهره است.
** خلأهای پتروشیمی ایران
در این بین موضوع تولید در زنجیره های ابتدایی نیز آفت دیگری است که در مقایسه با عربستان دامن کشور ما را گرفته است به طوری که آنطور که بررسی ها نشان می‌دهند، ایران بدون آنکه از LPG تولیدی خود بهره برداری لازم را به عمل آورد با صادر کردن آن به کشورهایی همچون چین به مصرف‌کننده محصولاتی همچون پروپیلن و پلی‌پروپیلن از این کشور تبدیل شده است.
این در حالی است که اختلاف قیمت محصولات نهایی با LPG حداقل هزار دلار در هر تن است. به عبارتی چین با خرید LPG و تبدیل آن به پروپیلن و پلی پروپیلن و صدور مجدد این محصولات به کشور ما لااقل هزار دلار در هر تن سود می‌برد و این در حالی است که در داخل کشور ما با ضعف در بهره‌برداری از امکانات اولیه خود مواجهیم.
در این بین نگاهی به برنامه های توسعه ای صنعت پتروشیمی آنطور که شاهدایی اعلام کرده، دستیابی به ظرفیت تولید 110 میلیون تن تا پایان برنامه ششم توسعه است و این رقم امسال به حدود 72 میلیون تن می‌رسد. ظرفیت فعلی تولید محصولات پتروشیمی کشور سالانه حدود 62 میلیون تن است که با راه اندازی هفت طرح جدید تا پایان امسال به 72 میلیون تن افزایش خواهد یافت. کارشناسان معتقدند نباید تفاوت‌های ماهوی ایران و عربستان را نیز در صنعت پتروشیمی از نظر دور داشت.
در کشور ما اگرچه گاز مورد نیاز شرکت های پتروشیمی به خصوص بعد از راه‌اندازی فازهای پارس جنوبی تامین می‌شود اما فاصله زیاد مجتمع های پتروشیمی از منابع گازی و چالش هایی که در این مسیر وجود دارند، باعث بروز برخی کمبودها در تامین منابع می‌شود.
** چالش خوراک و برنامه های دولت
صنایع بالادستی معتقدند اگر خوراک به موقع و به میزان کافی در اختیار آنها قرار بگیرد، می‌توانند میزان تولید خود را تا 50درصد افزایش دهند. وزیر نفت اخیرا در این رابطه اعلام کرده وزارت نفت هم اکنون در حال ساخت تعداد زیادی واحدهای NGL در عسلویه برای دو‌تا کردن برش های سنگین از گازهای همراه نفت است که می‌توانند خوراک ارزان و با قیمت رقابتی برای مجتمع های پتروشیمی تولید و عرضه کنند.
این در حالی است که مهم‌ترین پاشنه آشیل صنعت نفت عربستان متنوع نبودن خوراک مصرفی پتروشیمی ها در این کشور است که برگ برنده‌ای برای کشور ما محسوب می‌شود. چراکه سبد تامین خوراک صنایع پتروشیمی ایران شامل گاز اتان، میعانات گازی، گاز مایع و نفتا است درحالی که عربستان سعودی برای توسعه صنعت پتروشیمی صرفا از خوراک نفت خام و گاز مایع حاصل از استحصال نفت استفاده می‌کند.
** سنگاندازی عربستان بر سر سرمایه خارجی
با این حال بعد از رفع تحریم‌های غرب علیه ایران، عربستان به بهانه فروش 5 درصد از سهام شرکت آرامکو سعی کرد مانع از جذب سرمایه ها به صنعت پتروشیمی ایران شود. اینکه آیا این اقدام می‌تواند باعث ناتوانی ایران در جذب سرمایه ها شود در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، اما کارشناسان معتقدند این اقدام از کارآیی مورد نظر سعودی‌ها برخوردار نیست، هرچند وضعیتی نگران‌کننده است.
با توافق هسته‌ای صنعت پتروشیمی یکی از مقاصد مهم هدف گذاری شده برای تحریم توانست از شرایط نامساعد و محدودیت های بین المللی خارج شود. این صنعت از ابعاد تکنولوژی، جذب سرمایه های خارجی، مشکلات فروش و دریافت منابع ارزی، حمل و نقل و... تحریم بود و قادر نبود شرایط مطلوبی را تجربه کند. فعالان این حوزه با افت توان تولید روبه‌رو شده بودند و مابه ازای آنچه را صادر می‌کردند نمی‌توانستند به کشور عودت دهند. کشتی‌های معتبر جهانی و بیمه‌های معروف حاضر به حمل و بیمه بارهای ایرانی نبودند و تمام این موضوعات به سرعت روی هدف‌گذاری های کشور اثرات منفی بر جای گذاشته بود. بعد از تحریم تقریبا تمام این موارد برطرف شدند.
حال فراهم سازی زمینه های سرمایه گذاری از اهمیت بالایی برخوردار است. البته ناگفته پیداست در دوره‌ای که ایران به واسطه تحریم ها از دریافت تکنولوژی و فناوری تولید به دور بود عربستان توانایی بسیار بالایی را در تامین فناوری های مورد نیاز خود به کار بست و به همین شکل توانست به برنامه های بلند پروازانه ای که در این زمینه داشت دست یابد. شرکت‌های آمریکایی، اروپایی و ژاپنی در این زمینه همکاری‌های بسیار زیادی با عربستان داشته‌اند به نوعی که باید گفت نوعی شراکت نانوشته بین سعودی ها و شرکای معتبر آن شکل گرفته است.
** ساختارهای نامتقارن تکنولوژیکی
البته متاسفانه باید گفت سایر کشورهای منطقه نیز در زمینه رونق تکنولوژیکی از ایران جلوتر هستند و سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی را از طریق شرکت های معتبر خارجی در این زمینه جذب کرده‌اند و ایران از این حیث از تحریم‌ها ضربه قابل توجهی دیده است، به طوری‌که گفته می‌شود بیشتر تجهیزات پتروشیمی ایران قدمتی نزدیک به 40 سال دارند.
کویت، امارات و قطر از جمله این کشورها هستند با این حال یکی از چالش‌های جدی فراروی این کشورها متنوع نبودن تولیدات این کشورها در مقایسه با ایران است که کشورمان را در موقعیتی ممتاز قرار می‌دهد. درباره سهم تولیدات هر گروه کالایی اما باید گفت کشور ما در اکثر گروه‌های کالایی سهم کمتری را نسبت به عربستان سعودی از آن خود کرده است. به‌عنوان مثال عربستان حدود 8 درصد اولفین مورد نیاز دنیا را تامین می‌کند حال آنکه این رقم برای ایران حدود 3 درصد است. عربستان 4.5درصد از پلیمرهای تولیدی دنیا را در اختیار دارد اما ایران تامین‌کننده 2 درصد این محصولات است. در اکثر کالاها نیز وضعیت به همین منوال است و عربستان سهم بالاتری را به خود اختصاص داده است که بر این اساس باید گفت برای رسیدن به نقش عربستان در بازار پتروشیمی نیازمند تلاش بیشتری هستیم.
**رقابت های سیاسی در زمین اقتصاد
به هر حال آنچه مسلم است رقابت های سیاسی ایران و عربستان به حوزه اقتصاد نیز کشیده شده و خروج ایران از تحریم‌های غرب بر تعجیل عربستان در این رقابت افزوده است. آنچه طی ماه‌ها و حتی دو سال پیش مشهود بوده تشدید این رقابت ها است به‌طوری‌که تا مدت‌ها عربستان معتقد بود ایران باید تولید نفت خود را طبق تصمیمات اوپک کاهش دهد و این موضوعی بود که در نهایت ایران زیر بار آن نرفت.
با این حال مصرف محصولات مختلف مواد شیمیایی در جهان رو به گسترش است. بررسی‌ها نشان می‌دهند رشد سالانه 8 درصدی مصرف این محصولات حکایت از پیش‌بینی درست این موضوع دارد. با این حال چین به‌عنوان یکی از مشتریان مهم عربستان در سال‌های اخیر میزان مصرف خود را کاهش داده و این مساله می‌تواند به شکاف در برنامه‌های توسعه پتروشیمی عربستان منجر شود. از طرفی کشورهای حوزه خلیج فارس از سال 2014 به بعد وارد بحران کمبود منابع گاز طبیعی و اتان شده‌اند که این موضوع قیمت مواد اولیه را افزایش داده و شرایط را برای عربستان سخت تر خواهد کرد. عربستان در تلاش است میزان تولید نفتا و گازهای همراه نفت را افزایش دهد و کسری فعلی را جبران کند، با این حال باید گفت از این منظر ایران در شرایط بهتری نسبت به کشورهای عرب منطقه قرار دارد.
به عقیده فعالان صنعت پتروشیمی حال با رفع تحریم‌ها میزان تولید نفت و گاز ایران نیز افزایش یافته و تنوع منابع رو به افزایش است. از طرفی ایران در تلاش است تا 60 میلیارد دلار سرمایه خارجی را برای صنعت پتروشیمی جذب کند. این موضوع البته با رقابت عربستان روبه رو می‌شود، چراکه این کشور نیز برای افق 2030 خود برنامه ریزی های بلند پروازانه‌ای کرده که یکی از این برنامه ها توسعه صنعت پتروشیمی است.
**ترکش های رقابت ایران و عربستان
نکته‌ای که نباید فراموش کنیم آن است که رقابت شدید بین غول های پتروشیمی می تواند به مازاد عرضه این محصولات در بازارهای جهانی منتهی شود که نتیجه آن نیز افت قیمت ها در آینده است. پتروشیمی ایران البته با سهم رو به رشدی مواجه است. این صنعت در سال 86 سهمی معادل 23 درصد از اقتصاد را به خود اختصاص می‌داد که در حال حاضر به حدود 40 درصد رسیده است و سهم صادرات این محصولات نیز حدود 50 درصد کل صادرات غیرنفتی است که گفته می‌شود از مهم‌ترین دلایل افزایش حجم محصولات پتروشیمی بهبود روابط بین المللی ایران با دنیا است که منجر به افزایش صادرات به کشورهای هدف صادراتی شده است.
*منبع: روزنامه دنیای اقتصادی،1396.3.9
نظر شما
