همه دردهای «مسعودیه»

روزنامه ابتکار در صفحه ایرانشهر در گفت و گو با فتح الله نیازی به بررسی نامه هنرمندان به رییس جمهوری برای بازگشایی تماشاخانه عمارت مسعودیه پرداخت و نوشت: 51 هنرمند مشهور ایران برای بازگشایی دوباره این بنا دست به نوشتن نامه ای به رئیس جمهور شده اند اما این سوال جای تامل دارد که آیا این بنا برای بازگشایی دوباره آماده است؟

در این گفت و گو که در شماره سه شنبه 16 شهریور 1395 خورشیدی با کارشناس پژوهشکده حفاظت و مرمت انتشار یافته است، می خوانیم: «این روزگار که هر دمش آکنده از خبری غم بار از رفتن یکی از اهالی فرهنگ و هنر است، تعطیل شدن مجموعه تاریخی، فرهنگی و هنری مسعودیه، تنها زخم مان را عمیق تر می کند و اندوه مان را تازه تر. انگار این بار باید نه برای هنرمند بلکه برای یک نهاد فرهنگی و هنری جامه سیاه پوشید.» این جملات را هنرمندان برای رسیدگی به بازگشایی دوباره عمارت مسعودیه نوشته اند. عمارتی که تا همین چند وقت پیش میزبان برنامه های فرهنگی و پاتوقی برای هنر دوستان بود. اما آیا این هنرمندان به ظرفیت این بنا برای این تعداد بازدیدکننده توجه کرده اند؟ 

بنای تاریخی عمارت مسعودیه فقط یک ساختمان نیست، کل مجموعه و حتی باغی که سال ها قبل در آن وجود داشت نیز جزو خانه مسعود میرزای دوره قاجار بوده و بنایی که تصاویر آن بیشتر منتشر شده و حالا این عمارت را با تصاویر می شناسند دیوان خانه است. این بنا بیشتر از بخش های کوچک تر خانه در معرض آسیب قرار دارد آسیبی که قرار بوده 6 سال پیش مرمت شود اما آنقدر به آن بی توجهی شده که اکنون صندوق احیای آثار تاریخی اعلام می کند، خسارت های زیادی به دلیل اهمال در مرمت، به این مجموعه وارد شده است.

این بنای تاریخی سال 89 به همراه خانه عامری های کاشان و کاروانسرای وکیل کرمان به یک شرکت بهره بردار به مدت 59 سال واگذار شد و قرار بود که طی 10 سال مرمت و آماده سازی آن برای تبدیل به هتل انجام شود اما در طی این مدت خانه عامری ها به هتل تبدیل شد و کاروانسرای وکیل کرمان هیچ رنگی از مرمت و تغییر کاربری ندید.

در عمارت مسعودیه نیز اگرچه کارهای فرهنگی انجام می گرفت اما به هتل تبدیل نشد و برای مرمت های آن نیز قدمی برداشته نشد. به همین دلیل صندوق احیای آثار تاریخی چند ماه قبل قرارداد کاروانسرای وکیل و عمارت مسعودیه را فسخ کرد. اما شرکت بهره بردار نسبت به تخلیه عمارت مسعودیه تمکین نکرد به همین علت صندوق نیروهای خود را در عمارت مستقر کرد. این اتفاق موجب درگیری های قانونی بین صندوق و شرکت شد تا جایی که شرکت بهره بردار از صندوق به مقامات قضایی شکایت کرد و این عمارت به روی مردم بسته شد. 

رئیس سازمان میراث فرهنگی درباره پلمپ عمارت مسعودیه به رسانه ها گفته بود: واگذاری 59 ساله یک عمارت به بخش خصوصی خارج از عرف بوده است. این واگذاری در مراجع قضایی در حال رسیدگی است ما بیشترین مدت زمان بهره برداری و واگذاری به بخش خصوصی را در بناهای مهم 25 سال مشخص کردیم، اما بهره برداری 59 ساله از این بنا اصلا سابقه نداشته است.

**پیوند فرهنگی شمال و جنوب تهران در عمارت مسعودیه

فتح الله نیازی، کارشناس پژوهشکده حفاظت و مرمت درباره وضعیت عمارت مسعودیه به «ابتکار» می گوید: سال 89 از طریق مزایده ای توسط دفتر صندوق حفظ و احیا این عمارت به بخش خصوصی واگذار شد. بخش خصوصی متعهد می شود که عمارت مسعودیه را به یک مجموعه یا موتل فرهنگی توریستی تبدیل کند که هدفی کاملا اشتباه بود. 

به این دلیل که بافت این مجموعه مستعد تبدیل شدن به مجموعه ای تاریخی و فرهنگی است، اتفاقی که تا پیش از این در حال رخ دادن بود و بدون این که به سرانجام برسد تعطیل شد. این مجموعه تاریخی فرهنگی، یک تماشاخانه تئاتر و کافی شاپ داشت که در کنار آن کارهای فرهنگی از جمله جشن خانه سینما و برنامه های موسیقی برگزار می شد اتفاقی که در بسیاری از بناهای تاریخی دنیا رخ می دهد. همان طور که در کولوسئوم آتن یونان کنسرت های بزرگ کلاسیک برگزار می کنند. در واقع این اقدامات با هدف زنده سازی یک اثر تاریخی با نگاهی فرهنگی است؛ نگاهی متعهدانه، ملی و منطقی.

این کارشناس که در کار مرمت و بازسازی این بنای تاریخی حضور داشته است، توضیح می دهد: بخش خصوصی از سال 89 کار مرمت و بازسازی این بنا را آغاز کرد. عمارت مسعودیه تا پیش از آن، به دست وزارت آموزش و پرورش بود و پس از آن پژوهشکده میراث فرهنگی از این بنا استفاده می کرد و به مجموعه ای اداری تبدیل شده بود. 

پس از اینکه این عمارت تخلیه شد، قرار گذاشتند که به دست بخش خصوصی اداره و به یک مجموعه تفریحی توریستی تبدیل شود. به همین منظور هم کار مرمت آن آغاز شد. اما در سال های اخیر به دلایل نامعلوم کار مرمت این بنا زمانی که 50 تا 60 درصد مرمت عمارت باقی مانده بود، توسط این شرکت خصوصی متوقف شد.

او ادامه می دهد: صندوق حفظ و احیا چندین بار به این شرکت تذکر داد که به تعهداتشان عمل نکردند و در عین حال بهره برداری های اقتصادی آنها از مجموعه ادامه داشت. در اواخر حضور بخش خصوصی و تا پیش از تعطیلی عمارت من در این بنا حضور داشتم. با تعطیل شدن این عمارت، برای بسیاری از مردم سوال پیش آمد که دلیل آن چیست و به عنوان معضلی جدی به آن نگاه شد و دلیل آن هم این بود که افراد حتی از بالاترین مناطق تهران به این بافت در جنوب شهر می آمدند تا از آن دیدن کنند و این مکان نقطه تلاقی ارتباط فرهنگی مردم بود. به نظرم اگر آن شرکت خصوصی به کار خود ادامه می داد، با کمک مردم اتفاق خوبی نه تنها در حوزه فرهنگ بلکه در توجه به آثار تاریخی شکل می گرفت.

گرچه حالا 51 هنرمند مشهور ایران برای بازگشایی دوباره این بنا دست به نوشتن نامه ای به رئیس جمهور شده اند اما این سوال جای تامل دارد که آیا این بنا برای بازگشایی دوباره آماده است؟ شاید هم باید سری به گذشته زد و حضور بازدیدکنندگان از این بنا را مورد ارزیابی قرار داد. عمارت مسعودیه یکی از چند بنای تاریخی تهران است که میزبان برگزاری کنسرت ها، تئاتر ها و برنامه های فرهنگی متعددی بوده است. 

اتفاقاتی که موجب اعتراض و انتقاد بسیاری از دوست داران میراث فرهنگی را در پی داشت. اما عمارت مسعودیه چگونه و از چه زمانی به محلی برای برگزاری کنسرت و تئاتر تبدیل شد. حوضخانه عمارت مسعودیه تقریبا در پاییز سال 94 به تماشاخانه تغییر کاربری داد و به سالنی با 250 متر زیربنا و 140 نفر گنجایش برای برگزاری تئاتر تبدیل شد و کار خود را با اجرا نمایش «جنایت و مکافات» به کارگردانی ایمان افشاریان و بازی مهدی پاکدل، زهرا سعیدی، مجید آقا کریمی و عطا عمرانی آغاز کرد. 

احمد غلامی مهرآبادی، مدیر روابط عمومی این تماشاخانه پیش از تاسیس این تماشاخانه گفته بود: طراحی سالن تمام تلاش بر این بود که این تماشاخانه با کمترین میزان دخل و تصرف در بنای تاریخی آماده سازی شود. به گفته او، مخاطبان نمایش های این تماشاخانه می توانند همزمان از دیدن یکی از بناهای کم نظیر دوره قاجار لذت ببرند.

**برگزاری برنامه های فرهنگی می تواند به عمارت آسیب برساند؟

از زمان تاسیس این تماشاخانه 9 نمایش در حوضخانه عمارت مسعودیه به روی صحنه رفت. نمایش اتاق ورونی به مدت 2 ساعت از چهارشنبه 25 آذر 1394 تا جمعه 23 بهمن 1394، نمایش کمدی حکایت فین به روایت جن جین به مدت 1 ساعت و 40 دقیقه از یکشنبه 9 اسفند 1394 تا جمعه 21 اسفند 1394، نمایش کبوتری ناگهان به مدت 50 دقیقه از شنبه 2 خرداد 1394 تا شنبه 30 خرداد 1394، نمایش دعوت به مدت 1 ساعت و 30 دقیقه در دو سانس از یکشنبه 25 بهمن 1394 تا چهارشنبه 5 اسفند 1394، نمایش بیداری در خواب هزار من به مدت 1 ساعت از یکشنبه 9 اسفند 1394 تا چهارشنبه 26 اسفند 1394، نمایش همگان نگاه می کنند به مدت 1 ساعت و 30 دقیقه از چهارشنبه 15 اردیبهشت 1395 تا پنجشنبه 3 تیر 1395، نمایش هدا گابلر به مدت 1 ساعت و 35 دقیقه چهارشنبه 07 بهمن 1394 تا پنجشنبه 8 بهمن 1394، نمایش جنایت و مکافات به مدت 1 ساعت و 30 دقیقه از سه شنبه 21 مهر 1394 تا سه شنبه 17 آذر 1394 و نمایش بازدم از چهارشنبه 26 شهریور 1393 تا جمعه 4 مهر 1393 در تماشاخانه مسعودیه به روی صحنه رفتند که این اطلاعات نشان می دهد از مهر سال 93 تا اسفند 94 هر ماه در کمترین زمان 50 دقیقه تا بیشترین زمان یعنی یک ساعت و 35 دقیقه بازدیدگنندگان در این مجموعه حضور داشتند.

فتح الله نیازی، کارشناس پژوهشکده حفاظت و مرمت در رابطه با آسیب هایی که حضور بازدیدکنندگان می توانست در جریان برگزاری برنامه هایی فرهنگی به این بنا وارد کند، می گوید: در زمانی که برنامه های فرهنگی در این بنا آغاز شد، عمارت اصلی که ضلع شرقی عمارت مسعودیه قرار دارد مرمت نشده بود و در بسته بود و هیچ رفت و آمدی وجود نداشت.

از سوی دیگر بسیاری از برنامه های فرهنگی دور حوض اصلی عمارت و در محوطه برگزار می شد.زمانی که تماشاخانه ای در ورودی اصلی بنا افتتاح شد، هیچ چیز به بنا الصاق نشد و حتی یک میخ هم به دیوار کوبیده نشد. همه چیز به صورت پرتابل بود و دکوری به بنا اضافه نشد و آسیبی به بنا وارد نشد.

او در پاسخ به اینکه آیا برگزاری کنسرت در محوطه نمی توانست به این بنا آسیب برساند گفت: مجموعه برنامه های فرهنگی به این بنا آسیبی نرسانده بود. فارغ از آن عمارت مسعودیه شلوغ ترین بافت تهران به سبب حضور بازار لاستیک فروش ها و لوازم یدکی در خیابان اکباتان است و آلودگی صوتی به صورت طبیعی بر جداره بنا آسیب وارد می کند. 

آسیبی که از آسیب برگزاری کنسرت بر بنا بیشتر است. البته لازم به ذکر است که در زمان برگزاری کنسرت ها و حتی برنامه خانه سینما حتی اجازه تردد به بازدید کنندگان بر روی پلکان داده نشد و مردم در محوطه بودند.

او ادامه می دهد: از زمانی که بنا تحویل گرفته شد، طبقات بالای بنا به هیچ وجه کاربری نداشت. زمانی که این بنا را از آموزش و پرورش پس گرفتند طبقات بالا مخروب بود و مرحوم دکتر شیرازی با گروه خود کار مرمت و استحکام بخشی بر این بنا را انجام داد. مرمتی که اگر انجام نمی شد بنا به طور کامل پایین می ریخت. پس از انجام مرمت پژوهشکده میراث فرهنگی این بنا را به دست گرفت و بعد از آن نیز به دست بخش خصوصی افتاد.

او در رابطه با عکس های درز کرده از زمان فیلم برداری در این بنا می گوید: به دلیل اینکه در جریان مرمت این بنا در زمان استقرار بخش خصوصی در عمارت بودم می توانم بگویم که هیچ آسیبی به این بنا وارد نشد. چرا که هیچ استفاده ای از داخل بنا توسط این شرکت نشد و فقط از اتاق های سر در ورودی برای تاسیس تماشاخانه استفاده شد که تمام اصول رعایت شد. 

برای به توپ بستن مجلس فیلمبرداری کردند و عکس هایی گرفته شد که می گفتند که در این بنا خاک خالی کردند و درهای آن را کنده اند. این در حالی بود که این گروه برای کار فیلمبرداری خود از درهای چوبی و دکوری استفاده می کردند. خاک را بر روی نایلون تخلیه کرده بودند. اما عکس های خبری که گرفته شد ماجرا را تشدید می کرد.

*منبع: روزنامه ابتکار