فقدان احزاب زمینه ساز انتخابات طایفه ای، قبیله ای و عشیره ای در شهرهای کمتر توسعه یافته ایران است و تا زمانی که احزاب در انتخابات به مثابه کشورهای توسعه یافته، کاندیداهای با برنامه و راهبرد به مردم معرفی نکنند، این نابسامانی در نامزد شدن چهره های کثیر در انتخابات همچنان متصور خواهد بود.
روزنامه قانون در گفت وگو با خالد توکلی جامعه شناس، نوشت: فقدان احزاب زمینه ساز انتخابات طایفه ای، قبیله ای و عشیره ای در شهرهای کمتر توسعه یافته ایران است و تا زمانی که احزاب در انتخابات به مثابه کشورهای توسعه یافته، کاندیداهای با برنامه و راهبرد به مردم معرفی نکنند، این نابسامانی در نامزد شدن چهره های کثیر در انتخابات همچنان متصور خواهد بود.
در گزیده ای از این گفت وگو آمده است: روز و ظهور دموکراسی در گرو وجود احزاب آزاد است. در جوامع توسعه یافته، تحزب راهی برای حاکمیت ملی است و در مقابل، انسداد حزب گرایی به معنای پیدایی زمینه‌های اقتدارگرایی است. دکتر «خالد تولی»، فقدان احزاب را زمینه‌ساز انتخابات طایفه ای، قبیله‌ای و عشیره ای در شهرهای کمتر توسعه‌یافته ایران می‌داند و معتقد است تا زمانی که احزاب در انتخابات به مثابه کشورهای توسعه یافته، کاندیداهای با برنامه و راهبرد به مردم معرفی نکنند، این نابسامانی در نامزد شدن چهره‌های کثیر در انتخابات همچنان متصور خواهد بود و این نام نویسی های بی حساب و کتاب، به ریشه کن نشدن انتخابات طایفه ای همچنان دامن می زند.
این جامعه شناس، استاد دانشگاه و فعال مدنی- سیاسی در مصاحبه تحلیلی با «قانون» به چند قطبی بودن تصمیمات شوراها در مصوبات نیز اشاره می‌کند و تاکید می‌کند. در این فضای چند قطبی، مصالح عمومی و توسعه شهری، قربانی مصالح فردی و یا تامین منافع هواداران طایفه‌ای و عشیره ای می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید، تحلیل و آسیب شناسی نتیجه رای اعتماد مردم به منتخبان دوره پنجم شوراهای اسلامی شهرها در شهرهای ایران است.
** پرونده انتخابات پنجمین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز با انتخاب نامزدها به پایان رسید و تا سال 1400 کلید مدیریت و نظارت بر توسعه شهری به شماری از چهره ها واگذار شد. حال با توجه به پنج دوره تجربه کارکردی و رویکردی پارلمان محلی، در کل نقش شوراهای شهر را در توسعه شهری چگونه ارزیابی می کنید؟
متاسفانه شوراها نقش اساسی و بنیادی در توسعه شهری ندارند. از یک سو تجربه دوره های گذشته نشان می دهد که رفتار انتخاباتی مردم در شهرهای مناطق کردنشین، بیش از آنکه مبتنی بر ارزیابی برنامه‌ها بر اساس منافع کلی شهر و شهروندان باشد، بر هویت های کوچکی چون طایفه، خویشاوندی، محلی، جنسیتی صرف و ... استوار است. گاهی اوقات از این نیز بدتر می‌شود و ویژگی های انتسابی و ظاهری کاندیداها و یا دلسوزی نسبت به آن ها، مبنای رای دادن به ایشان می شود. بدیهی است برای توسعه شهری باید قبل از هر چیز از این هویت‌های کوچک فراتر رفت و منافع و امکانات شهر را در کلیت آن دید و تحلیل کرد. به عبارت دیگر، در برنامه‌ریزی شهری قبل از هر چیز، واحد تحلیل باید کل شهر باشد. در غیر این صورت، شهر به مناطق مستقلی تبدیل می شود که هر عضو شورا درصدد جذب بودجه و امکانات بیشتر برای آنجایی است که پایگاه رای بالایی در آنجا دارد.
** تفکر جمعی شوراها در مصوبات شوراها که نماد تفکر و خرد جمعی است، در مصوبات شوراها نمود می‌یابد. به نظر شما مصوبات شوراها نشان از تفکر و خرد جمعی شوراها دارد یا بیشتر دو قطبی و چند قطبی بودن به چشم می‌آید؟
اگرچه مصوبات شوراها قبل از هر چیز باید به تصویب اکثریت اعضا برسد، اما در عمده موارد فضای شوراها چندقطبی است و تنها منافع و نظرات این قطب‌هاست که مبنای تصمیم‌گیری اعضای شورا برای کل شهر می‌شود. عمده اختلافات نیز به جای آنکه بر سر تامین منافع بیشتر برای شهر باشد، براساس مصالح گروهی و حتی در برخی از موارد فردی است. اصولا چون نهادهای سیاسی و مدنی در انتخابات شوراها به ویژه در شهرهای کوچک نقشی در رفتار انتخاباتی مردم ندارند، شوراها از وجود نهادهای حمایتگر و ناظری که بتوانند منافع و مصالح شهر را به هنگام تصویب برنامه ای در نظر داشته باشند، محرومند.
** یکی از مشکلات این دوره از انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا، نامزد شدن شمار زیادی از چهره‌های گمنام جوان بدون داشتن تجربه مدیریت اجرایی و شناخت از قوانین شوراها بود که تحلیل این رخداد تلخ نشان می‌دهد، جوانان فارغ التحصیل دانشگاهی در مقطع ارشد و دکتری برای فرار از بیکاری به انتخابات شوراها روی آورده اند که متاسفانه در برخی از شهرها نیز به رویای ذهنی خود دست یافتند. این یک نوع آسیب جدی در فرآیند انتخابات شوراهاست. شما به عنوان یک جامعه شناس این پدیده نوظهور را چگونه تحلیل می کنید و دولتمردان برای حل این خلأ در دوره‌های آینده، چه راهکاری باید بیندیشند؟
دراین وضعیت بیش از آنکه کاندیداهای بیکار مقصر باشند، ساختار انتخابات و رفتار انتخاباتی مردم مورد انتقاد است. تردیدی نیست هر چه تعداد کاندیداهای انتخابات بیشتر باشد، به همان نسبت سرنوشت انتخابات با ابهام و امکان فعالیت برای احزاب و تشکل های سیاسی با دشواری مواجه خواهد بود. می توان با استفاده از تجربیات کشورهای دیگر، شرایط نامزدی را به گونه ای تغییر داد که کسانی که دغدغه شخصی و فردی دارند، امکان تایید صلاحیت نداشته باشند. حمایت از احزاب و حضور جدی آن ها در فضای سیاسی نیز بی شک در اصلاح این امر موثر خواهد بود.
اما نقش مردم و رفتار انتخاباتی ایشان را نیز نباید نادیده گرفت. اگر مردم به افراد مناسب رای دهند و کسانی را به عنوان نماینده خویش برگزینند که شرایط اجتماعی و سیاسی مناسبی داشته باشند، بسیاری از افرادی که شرایط لازم را در خود نمی‌بینند، برای ورود به عرصه انتخابات انگیزه نخواهند داشت.
** متاسفانه اکثر مردم چنین احساس می کنند که تنها انتخاب شهردار جزو وظایف شوراهاست. در حالی که قانون در 34 ماده و 9 تبصره، حدود اختیارات و وظایف شوراها را معین کرده است که در مفهوم کلان آن توسعه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی را شامل می شود. بازنمایی وظایف شوراها افزون بر اینکه رسالت رسانه هاست، توسط چه کسانی باید برای شهروندان تبیین و تشریح شود؟
توانایی کاندیداها یکی از مواردی است که در ارتقای وضعیت شوراها موثر است. برخی از راه یافتگان، نسبت به وظایف و اختیارات قانونی شوراها آشنایی چندانی ندارند و یا توانایی برنامه ریزی و تصمیم گیری و تصمیم سازی را در آن حد ندارند که در حوزه های مختلف به فعالیت بپردازند. البته نباید از سطح انتظارات مردم نیز غافل بود که گاهی به اعضای شورا جهت می‌دهند که در چه سطحی عمل کنند و فعالیت‌های خود را بر چه مسائلی متمرکز کنند.
** به نظر شما درصد و ضریب نقش توده در انتخابات شوراها و نمایندگان مجلس در استان های مناطق کردنشین چقدر است و نخبگان جامعه در کجای این بازی قرار دارند؟
جایگاه نخبگان چندان تعریف شده نیست و خود مفهوم نخبه نیز معلوم نیست شامل چه کسانی می شود. به نظر من چون رقابت های انتخاباتی در اصل، مبارزه برای برجسته سازی هویت‌هاست و در انتخابات شوراها هویت های کلان مجال فعال شدن نمی یابند، نقش نخبگان که بر هویت های کلان تاکید دارند چندان برجسته نیست.
*منبع: روزنامه قانون، 1396،3،10
نظر شما
