در سال‌های اخیر، نرخ فرزندآوری با توجه به تورم و ناتوانی مالی خانواده‌ها در تأمین هزینه‌های فرزند، بسیار پایین آمده است. دولت برای جلوگیری از کاهش نرخ فرزندآوری، طرحی را برای کمک به خانواده‌هایی که دارای فرزند می‌شوند، جهت ارائه تسهیلات در نظر گرفته است که هدف از اجرای آن، تشویق به فرزندآوری بوده، اما گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس که بهمن ۱۴۰۱ منتشر شد خبر از آن می‌دهد که ۶۴ درصد متقاضیان موفق به دریافت وام نشده و در صف انتظار هستند.
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس از عملکرد تسهیلات قرض‌الحسنه فرزند در هشت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که از مجموع یک‌میلیون و ۲۸۳ هزار ثبت‌نام‌کننده تنها ۵۲۳ هزار مورد (خانواده) موفق به دریافت تسهیلات قرض‌الحسنه فرزند خود شده‌اند؛ بنابراین این اعداد نشان می‌دهد که ۶۰ درصد متقاضیان وام فرزند در صف انتظار هستند و وام خود را دریافت نکرده‌اند.
شرایط لازم برای ثبت‌نام وام فرزندآوری
پدران فرزندان متولد یک فروردین ۱۴۰۰ به بعد و حداکثر تا دو سال پس از تاریخ تولد فرزند می‌توانند نسبت به ثبت‌نام در سامانه وام فرزندآوری اقدام کنند که پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه فرزندآوری به پدر، یک بار برای هر فرزند متولدشده امکان‌پذیر است و مبلغ این تسهیلات در قانون بودجه سال ۱۴۰۲ کل کشور به ازای فرزند اول ۳۰ میلیون تومان، به ازای فرزند دوم ۶۰ میلیون تومان، به ازای فرزند سوم ۹۰ میلیون تومان، به ازای فرزند چهارم ۱۲۰ میلیون تومان و به ازای فرزند پنجم به بعد ۱۵۰ میلیون تومان است.
در نهایت دوره بازپرداخت هر یک از این تسهیلات نیز به ترتیب ۳۶، ۴۸، ۶۰، ۷۲ و ۸۴ماهه است و با توجه به تنفس شش‌ماهه تسهیلات قرض‌الحسنه فرزندآوری، سررسید اولین قسط شش ماه بعد از تاریخ عقد قرارداد است.
مراحل دریافت تسهیلات فرزندآوری
کلیه متقاضیان وام فرزند که واجد شرایط هستند، ابتدا باید از طریق این سامانه، ثبت‌نام کرده و فرم مربوطه را تکمیل کنند. در صورت موفقیت‌آمیز بودن مراحل ثبت‌نام، کد رهگیری ده‌رقمی که کاملاً محرمانه بوده و مربوط به متقاضی است به شماره تلفن همراه ثبت‌شده در فرم ثبت‌نام از طریق پیامک برای متقاضی ارسال می‌شود.
متقاضیان موظف هستند جهت اطلاع از وضعیت ثبت‌نام خود و همچنین مشخصات شعبه تعیین‌شده از سوی بانک عامل و پیگیری روند دریافت تسهیلات، با کد ملی و کد رهگیری خود به قسمت «مشاهده وضعیت» در سامانه فرزند مراجعه کنند.
در صورتی که شعبه بانک عامل اعطای وام برای متقاضی تعیین شده باشد، از طریق پیامک این موضوع به متقاضی اعلام می‌شود و متقاضی باید با در دست داشتن مدارک مورد نیاز، ظرف حداکثر ۱۲ روز کاری به شعبه مربوطه مراجعه کرده و نسبت به تشکیل پرونده اقدام کند که در صورت عدم مراجعه متقاضیان در زمان تعیین‌شده، ثبت‌نام آنها از سامانه حذف می‌شود.
در ادامه پس از تعیین شعبه از سوی بانک و مراجعه متقاضی به شعبه تعیین‌شده، پذیرش متقاضی از سوی بانک انجام می‌شود. متقاضیان ۶۰ روز کاری مهلت دارند تا نسبت به تکمیل مدارک و ارائه ضمانت مورد پذیرش بانک اقدام کنند. در صورت گذشت زمان مذکور و عدم تکمیل مدارک از سوی متقاضیان، متقاضی از سامانه حذف شده و باید در مهلت مقررشده در قانون نسبت به ثبت‌نام مجدد در سامانه اقدام کند.
شرایط عمومی متقاضیان تسهیلات قرض‌الحسنه فرزند
دارا بودن تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران
تسهیلات فرزند بدون الزام به سپرده‌گذاری و با شش ماه دوره تنفس برای شروع اقساط پرداخت می‌شود.
تسهیلات قرض‌الحسنه فرزند، با گرفتن یک ضامن معتبر و سفته پرداخت می‌شود.
ارائه اصل شناسنامه فرزند و پدر در زمان مراجعه به بانک الزامی است.
به ازای هر فرزند متولدشده تنها یک‌بار تسهیلات فرزند به پدر تعلق می‌گیرد.
در صورتی که حین دوره بازپرداخت تسهیلات تولد فرزند، فرزند دیگری از متقاضی به دنیا آمد، پرداخت تسهیلات مذکور طبق ضوابط این دستورالعمل به کودک بعدی امکان‌پذیر است.
در مورد تولد فرزندان دوقلو و بیشتر، به ازای هر فرزند، یک وام تعلق می‌گیرد.
براساس تبصره ذیل بند (ت) تبصره (۴) ماده (۱) قانون، تسهیلات تولد فرزند به افرادی تعلق می‌گیرد که نرخ باروری شهرستان محل زادگاه پدر یا فرزند، بالای دو و نیم نباشد. (نرخ باروری شهرستان مربوطه در سامانه و حسب اعلام مرکز آمار قابل مشاهده است.)
تسهیلات حسب مصوبات شورای پول و اعتبار با کارمزد حداکثر چهار درصد به‌صورت سالانه است.
مدارک مورد نیاز در زمان ثبت‌نام و مراجعه به بانک عامل
اصل و کپی کلیه صفحات شناسنامه پدر و فرزند
اصل و کپی کارت ملی پدر
کد پستی ده‌رقمی و آدرس کامل محل سکونت
کد رهگیری ده‌رقمی دریافتی از سامانه پس از مرحله ثبت‌نام
در این دستورالعمل، شرایط ضامنین برای دریافت وام فرزندآوری نیز اعلام شده که طبق آن، «تسهیلات قرض‌الحسنه تولد فرزند پس از اعتبارسنجی متقاضیان تسهیلات مزبور و در صورت عدم تکافوی اعتبار آنها به‌منظور تأمین رکن ضامن، بانک‌ها موظف‌اند با توثیق حساب یارانه یا سهام عدالت متقاضیان یا بستگان درجه اول از طبقه اول آنها یا سایر دارایی‌های مالی آنها یا تنها دریافت یک فقره سفته و یک نفر ضامن (با دوره تنفس شش‌ماهه) نسبت به پرداخت تسهیلات اقدام کنند.
دلایل عدم دریافت موفقیت‌آمیز تسهیلات فرزندآوری
مرکز پژوهش‌های مجلس چالش‌های پرداخت وام فرزندآوری را در مواردی چون عدم کفایت منابع قرض‌الحسنه، محدودیت مربوط به ماده (۱۰) قانون خدمت و وظیفه عمومی و تخلف بانک‌ها از حکم قانون مبنی بر اخذ یک ضامن اعلام کرده است.
علاوه بر این، مرکز پژوهش‌های مجلس الزام ماده ۱۰ قانون خدمت وظیفه عمومی مبنی بر داشتن کارت پایان خدمت و نداشتن بدهی مالیاتی یا چک برگشتی را از جمله چالش‌های دریافت وام ازدواج و فرزند دانسته و خواستار رفع این موضوع شده است. البته مجلس تصویب کرد که بدهکاران غیرجاری بانکی و بدهکاران قطعی مالیاتی و دارندگان چک برگشتی که مشمول قانون جوانی جمعیت و فرزندآوری می‌شوند نیمی از بدهی را پرداخت کنند تا وام جدید بگیرند. مجلس مانع‌تراشی بانک‌ها برای اعطای تسهیلات فرزندآوری را نادیده گرفت و با اصلاح قانونی که مهرماه پارسال مصوب کرده بود مسیر دریافت تسهیلات بانکی برای بدهکاران بانکی و دارندگان چک‌های برگشتی را باز کرد.
همچنین مجلس تصویب کرد اگر متقاضیان موضوع این قانون دارای بدهی قطعی مالیاتی یا بدهی غیرجاری به بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی یا دارای چک برگشتی باشند، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مکلف‌اند با درخواست متقاضی، تسهیلات موضوع این قانون را پس از تسویه حداقل پنجاه‌درصد بدهی‌ها و تعهدات مذکور از محل این تسهیلات، پرداخت کنند.
این مصوبه مجلس سه ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی، اجرا می‌شود. مجلس همچنین بانک‌ها و مؤسسات اعتباری غیربانکی را موظف کرد تا اولویت پرداخت تسهیلات تکلیفی را تغییر دهند و موضوع ازدواج و فرزندآوری را در اولویت قرار دهند.
به کدام استان وام فرزند تعلق نمی‌گیرد؟
همچنین در مورد بند (ت) تبصره ۴ ماده ۱ قانون، باید گفت که بر اساس آمار منتشرشده از مرکز آمار ایران در واقع ۵۸ درصد از استان‌ها در سال ۹۹ باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی بین ۱.۵ تا ۲.۱ فرزند، ۱۶ درصد از استان‌ها باروری بسیار پایین یعنی ۱.۳ فرزند و کمتر از آن، ۱۳ درصد از استان‌ها باروری پایین یعنی ۱.۵ فرزند و پایین‌تر از آن و ۱۳ درصد از استان‌ها باروری بالاتر از سطح جانشینی یعنی بیشتر از ۲.۱ فرزند را داشته‌اند و این آمار برای سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که وام فرزندآوری تنها به خانوارهای استان سیستان‌وبلوچستان تعلق نمی‌گیرد.
با توجه به این موضوع اما بسیاری از متقاضیان گزارش داده‌اند که بانک به آنها اعلام کرده که نرخ باروری شهرشان بیشتر از ۲.۵ است و وام به آنها تعلق نمی‌گیرد. حال اینکه عدم شفافیت در این مورد بهانه‌ای بوده برای بانک در خصوص عدم اعطای وام به متقاضیان یا خیر، مشخص نیست.
پراکندگی استانی تسهیلات فرزند نیز نشان می‌دهد استان ایلام کمترین تعداد افراد در صف انتظار وام را دارد؛ به نحوی که ۵۸درصد ثبت‌نام‌کنندگان موفق به دریافت وام خود شده‌اند. البته، استان خوزستان با ۲۷ درصد موفقیت در پرداخت تسهیلات، ضعیف‌ترین عملکرد را در پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه فرزند داشته است.
