نوسانات شدید نرخ ارز در سال گذشته مهم‌ترین چالش بانک مرکزی بود اما کمبود پول نقد در خودپردازها نیز از درگیری‌های مردم در سال ۱۴۰۱ بود که مسئولان بانکی همواره این موضوع را رد کردند و بانک مرکزی رونمایی از چند سامانه و اجرای قانون اصلاح قانون صدور چک را از افتخارات خود اعلام کرد.
افزایش‌های قابل‌توجه قیمت دلار، کمبود پول نقد در خودپردازها، ریال دیجیتال، اجرای سایر مفاد قانون اصلاح قانون صدور چک، صدور چک الکترونیک، تفکیک حساب‌های تجاری و شخصی، افزایش سودهای بانکی، رونمایی از پنج سامانه از جمله مهم‌ترین اخبار بانک مرکزی در سال گذشته است.
پاییز و زمستان ۱۴۰۱ فصل افزایش‌های چشمگیر قیمت دلار در سال گذشته بود به‌گونه‌ای که فقط در پاییز سال گذشته نرخ دلار از کانال ۳۰ هزار تومان در مهرماه به کانال ۴۰ هزار تومان در اواخر فصل رسید و با ۳۳ درصد افزایش قیمت مواجه شد. در ماه‌های بعدی نیز روند صعودی دلار با شیب تندتری ادامه یافت و نرخ دلار به ۶۰ هزار تومان نزدیک شد.
دراین‌بین، بانک مرکزی اقدامات مختلفی برای مهار افسارگسیختگی دلار انجام داد و در مواردی توانست برای مدت کوتاهی مقداری از سرعت رشد نرخ دلار کم کند؛ اما زور دلار به اقدامات این بانک رسید و موجب استعفای صالح‌آبادی از ریاست بانک مرکزی شد. آغاز عرضه ارز در سامانه برخط، تولید سکه از طلای آب شده با همکاری بخش خصوصی، عرضه گواهی سکه و فراهم‌شدن فروش ارز در بانک‌ها برخی از اقدامات صالح‌آبادی در زمان ریاست بر بانک مرکزی برای مهار نوسانات ارزی است.
راه‌اندازی مرکز مبادله ارز و طلا، سامانه ناخدا، تخصیص ارز ۲۸۵۰۰ تومانی برای تأمین کالاهای اساسی و تجهیزات و مواد اولیه تولید، عرضه سکه بهارآزادی در بورس کالا برخی از اقدامات فرزین برای کنترل قیمت ارز در سال ۱۴۰۱ بود.
خودپردازهای خالی از پول نقد
ماجرای کمبود پول نقد در خودپردازها در سال گذشته به این برمی‌گردد که مردم در سه‌ماهه پایانی سال برای دریافت پول نقد به خودپردازها مراجعه می‌کردند که برخی از ATM بانک‌ها با پول نقد ارائه نمی‌کردند یا مبالغ درخواستی مشتری را تأمین نمی‌کنند.
پیگیری‌ها از مسئولان بانکی در آن زمان با انکار این موضوع مواجه شد. البته برخی از مسئولان بانکی علت این مشکل را در افزایش تقاضا برای پول نقد اعلام کردند؛ اما بی‌توجهی مسئولان به این موضوع باعث شد تا مردم برای رفع نیاز خود به پول نقد به جایگاه‌های سوخت مراجعه کنند.
رمز ریال یا ریال دیجیتال یکی از پروژه‌های بانک مرکزی در سال گذشته بود که پشتوانه آن اسکناس است. البته، رمز ریال فقط برای پرداخت می‌تواند استفاده شود و سرمایه‌گذاری در آن ممنوع است. سرگذشت آن در سال قبل نشان می‌دهد که اجرای پیش آزمایشی آن با رقم یک میلیارد تومان در دو بانک ملی و ملت کلید خورد و فاز آزمایشی آن نیز از ۲۲ اسفندماه سال گذشته شروع شد.
چه بندهایی از قانون جدید چک اجرا شد؟
بانک مرکزی در راستای اجرای قانون جدید چک، در سال گذشته سایر مفاد آن شامل امکان انجام فرایندهای مربوط به چک‌های جدید با پیامک، اجرای آزمایشی روند جدید پرداخت چک برگشتی در شبکه بانکی در اواسط اردیبهشت‌ماه سال گذشته، تجهیز چک‌های تضمین شده به شناسه ۱۶ رقمی، مسدودسازی وجوه حساب صادرکنندگان چک برگشتی در ۷ خردادماه ۱۴۰۱، اتصال تمامی خودپردازهای بانک‌های پرمشتری به سامانه صیاد در ۱۰ خردادماه ۱۴۰۱ را انجام داد.
صدور چک الکترونیک از دیگر اقدامات بانک مرکزی در سال گذشته است که این امکان یا رونمایی و راه‌اندازی سامانه “چکاد” در بانک‌های ملی، صادرات و تجارت فعال شد؛ اما آمار دقیقی از میزان صدور این چک‌ها منتشر نشده است. البته، طبق اعلام بانک صادرات، در سامانه چکنو در این بانک که به چک الکترونیک مربوط است تا بهمن‌ماه ۳۵۰ دسته‌چک دیجیتال منتشر شده و ۲۲۷ برگ چک دیجیتال در این سامانه وصول شده است.
اجرای چراغ خاموش تفکیک حساب‌های تجاری
تفکیک حساب‌های تجاری و شخصی برای بانک مرکزی یکی از مباحث چالش آفرین در سال گذشته بود؛ زیرا این بانک اعلام کرد که اگر حسابی بیش از ۱۰۰ تراکنش در ماه داشته باشد و ۳۵ میلیون تومان جابه‌جا کند، حسابش تجاری تلقی و از آن مالیات گرفته می‌شود.
با انتقادات به این اطلاعیه، بانک مرکزی اصلاح کرد که اگر حسابی هم‌زمان در یک‌ماهه بیش از ۱۰۰ تراکنش و ۳۵ میلیون تومان جابه‌جایی داشته باشد، تجاری تلقی می‌شود و دولت سرانجام با ابهامات پیش‌آمده برای مدتی اجرای این طرح را متوقف و اعلام کرد که برای امسال معیار تفکیک حساب تجاری و شخصی خوداظهاری است.
اما بانک مرکزی در روزهای پایانی سال از عملیاتی‌شدن طرح تفکیک حساب‌های تجاری و شخصی خبر داد که نشان می‌دهد دولت به‌صورت چراغ خاموش این طرح را اجرا کرده است. البته، بانک مرکزی برای حساب‌های تجاری امتیازهایی چون افزایش سقف انتقال وجه روزانه به‌صورت حضوری و غیرحضوری به ۵۰۰ میلیون تومان، تخفیف در کارمزد خدمات بانکی، عدم ارائه مستندات به بانک برای نقل‌وانتقالات حضوری تا آستانه مبلغی یک میلیارد تومان و… در نظر گرفت.
از افزایش سودها تا تولد پنج سامانه
افزایش سود بانکی در سال ۱۴۰۱ پرتکرارترین موضوع در بین صحبت‌های مسئولان بانکی از رئیس‌کل بانک مرکزی گرفته تا مدیران بانک‌ها بود. دراین‌بین، بانک‌ها نیز به روش‌های مختلفی مخالفت خود را با سودهای مصوب بانکی اعلام می‌کردند.
در این زمینه، بانک مرکزی چندین بار الزاماتی برای رعایت سودهای مصوب از اقدامات تنبیهی و انتظامی گرفته تا عزل رؤسای شعب متخلف ابلاغ کرد که سرانجام در ۱۰ بهمن‌ماه سال گذشته، نرخ‌های جدید سود بانکی اعلام که طبق آن، سود تسهیلات و سپرده ۲۳ و ۲۲.۵ درصد شد.
علاوه بر این، بانک مرکزی در سال گذشته از پنج سامانه رونمایی کرد. سامانه محچک یکی از این سامانه‌ها است که قابلیت استعلام، مسدودسازی و رفع مسدودی آنلاین حساب‌های بانکی را دارد.
سامانه تسهیلات قرض‌الحسنه فرزند و پرداخت لحظه‌ای (پل) از دیگر سامانه‌هایی است که بانک مرکزی در سال گذشته از آن‌ها رونمایی کرد. سامانه تسهیلات فرزند باهدف سهولت در ثبت درخواست برای متقاضیان و تمرکز ثبت‌نام متقاضیان در یک سامانه راه‌اندازی شده و امکان هویت‌سنجی متقاضیان و استعلامات موردنیاز از جمله رابطه والد – فرزندی به‌صورت برخط، تسریع در پرداخت تسهیلات و کاهش میانگین زمان انتظار، جلوگیری از اخذ چندین‌باره تسهیلات توسط متقاضیان و امکان نظارت لحظه‌ای بانک مرکزی بر شبکه بانکی در اعطای تسهیلات را فراهم میکند.
سامانه پرداخت لحظه‌ای نیز به‌عنوان یکی از سامانه‌های ملی پرداخت، بستری را برای انتقال آنی الکترونیکی وجوه خُرد بین بانک‌های کشور بر اساس شماره‌حساب (شبا) در هر ساعتی از شبانه‌روز فراهم میکند که سقف انتقال وجه با استفاده از این روش در اینترنت بانک و موبایل بانک ۱۰ میلیون تومان و در داخل شعب ۱۵ میلیون تومان است.
سامانه تابا نیز برای ثبت مکانیزه مبادلات ذخایر بانک‌ها در سررسیدهای بسیار کوتاه‌مدت (عمدتاً یک‌شبه) در بازار بین‌بانکی تحت رصد بانک مرکزی ایجاد شده است.
سامانه شفق باهدف نظارت برخط بر صندوق‌های قرض‌الحسنه راه‌اندازی شد. تسهیلات در صندوق‌های قرض‌الحسنه نیز در سال گذشته با تغییراتی مواجه شد که طبق رویه جدید، سقف اعطای وام در صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک تا ۳۰ میلیون تومان، صندوق‌های قرض‌الحسنه متوسط تا ۵۰ میلیون تومان و صندوق‌های قرض‌الحسنه بزرگ تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان است و دوره بازپرداخت این تسهیلات نیز ۶۰ماهه در نظر گرفته شد.
بی‌نیازی از سوئیفت و توافقات بانکی با روسیه
توافقات پولی و بانکی ایران و روسیه از جمله موضوعات حائز اهمیت در سال گذشته برای نظام بانکی بود؛ زیرا با توافقات صورت‌گرفته امکان اتصال سامانه‌های پیام‌رسان بانک‌های ایرانی با ۱۰۶ بانک غیر از بانک‌های روسی در ۱۳ کشور فراهم شد که طبق اعلام مسئولان بانکی با این اقدام، بانک‌های ایرانی از سوئیفت بی‌نیاز شدند.
در سال گذشته بار تسهیلات تکلیفی بر شبکه بانکی زیاد بود و بانک‌ها باید به شرکت‌های دانش‌بنیان، زوج‌ها، مستأجرین، پدران فرزندان متولد شده از سال ۱۴۰۰ به بعد و… وام می‌دادند.
طبق آمار بانک مرکزی، در ۱۱ماهه سال گذشته معادل ۱۴۲ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان داده شد و از ابتدای سال گذشته تا ۱۴ اسفندماه بیش از ۱۶۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات به متقاضیان وام ازدواج، فرزندآوری و ودیعه مسکن داده شده است.
افزایش ۱۵۰۰ هزار میلیاردی نقدینگی در ۱۰ ماه
نقدینگی یکی از متغیرهای مهم اقتصادی است که بر تورم تأثیرگذار است و همواره روند صعودی داشته است. بانک مرکزی در این زمینه اعلام کرد که نرخ رشد نقدینگی در نیمه اسفندماه ۱۴۰۱ از ۳۲.۵ درصد در سال گذشته به ۲۷.۸ درصد رسیده است. این در حالی است که بررسی وضعیت حجم نقدینگی بر اساس آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد که حجم نقدینگی از ۴۵۰۱ هزار میلیارد تومان در دی‌ماه ۱۴۰۰ به ۶۰۳۷ هزار میلیارد تومان در دی‌ماه سال ۱۴۰۱ رسیده است. به‌عبارت‌دیگر، در این مدت تقریباً ۱۵۳۶ هزار میلیارد تومان به حجم نقدینگی افزوده شده است.
پایه پولی نیز با رشد ۳۰ درصدی از ابتدای سال گذشته، به بیش از ۷۸۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال ۱۴۰۰ پایه پولی ۲۳.۸ درصد رشد کرده بود.
همچنین رشد نقطه به نقطه پایه پولی در دی ماه سال ۱۴۰۱ نسبت به دی ماه سال ۱۴۰۰ معادل ۳۸.۲ درصد بود اما این متغیر پولی در دوره مشابه سال گذشته ۳۵.۵ درصد رشد کرده بود. بنابراین به نظر می‌رسد که ماشین رشد پول پرقدرت بار دیگر سرعت گرفته است.
انتشار اسامی بدهکاران بانکی
علاوه بر این، بانک مرکزی با شروع سال ۱۴۰۱ در اواخر فرودین برای اولین بار فهرست بدهکاران بانکی را منتشر کرد. این فهرست گرچه به لحاظ جزئیات همچون حجم بدهی و نوع و شیوه تضامین کمبود داشت اما به هرحال در دالان تاریک تسهیلات بانکی روزنه مهمی بود.
در ادامه، بانک مرکزی فهرست بدهکاران بانکی را به‌روز کرده و هر فهرست نسبت به ویرایش قبل از آن با جزئیات بیشتری مانند تعهدات جاری و غیرجاری، اقساط باقی‌مانده و نوع تضامین منتشر شد و تعداد بانک‌های منتشرکننده فهرست بدهکاران به ۲۷ بانک رسید اما تا پایان سال خبری از انتشار اسامی بدهکاران بانک ملی (بزرگترین بانک کشور) در سایت بانک مرکزی نشد که بانک مرکزی علت تاخیر در انتشار اطلاعات بانکی ملی را نبود سامانه‌ای برای شناسایی تسهیلات ذی نفعان واحد یا تعهدات اعلام کرد.
مصوبه خردادماه شورای پول و اعتبار، دومین موضوع خبرساز درباره فهرست بدهکاران بانکی بود که طبق آن، تسهیلات زیر ۱۰۰ میلیاردتومان، به نوعی تسهیلات خرد شناخته شده و بدهکاران زیر ۱۰۰ تایی بانک‌ها محرمانه باقی خواهند ماند که همین اتفاق واکنش‌های انتقادی را به عملکرد بانک مرکزی در افشای اطلاعات تسهیلاتی به همراه داشت.
نگاهی به سایر اخبار مهم منتشر شده از بانک مرکزی در سال گذشته نشان می‌دهد که این بانک در ماه‌های ابتدایی سال، افزایش سقف و دوره بازپرداخت وام‌های قرض‌الحسنه و سقف تسهیلات صندوق پس‌انداز مسکن جوانان ابلاغ کرده است. علاوه بر این، ابلاغ دستورالعمل جدید مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز از دیگر اخبار مهم مرتبط با بانک مرکزی بود که طبق توضیحات این بانک، ورود ارز تا سقف ۱۰ هزار یورو و معادل ارزی آن نیاز به اظهارنامه ندارد و ورود آن به کشور مجاز است.
در راستای همین دستورالعمل جدید، بانک مرکزی به دارندگان ارز بالاتر از ۱۰ هزار یورو و معادل آن از ۱۰ اردیبهشت به مدت ۳ ماه فرصت داد تا این ارزها را یا به صرافی‌های مجاز بفروشند یا در بانک پس‌انداز کنند.
همچنین، بانک مرکزی در اوایل خردادماه سال گذشته افزایش سقف تسهیلات کمک ودیعه مسکن را ابلاغ کرد که طبق آن سقف این تسهیلات در تهران، مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت و سایر شهر‌ها به ترتیب به ۱۰۰، ۷۰ و ۴۰ میلیون تومان افزایش یافت.
اخبار تابستانه و پاییزی بانک مرکزی
رونمایی از سندباکس بانک مرکزی، گشایش نماد معاملاتی ریال_روبل در بازار متشکل ارزی، رونمایی از نقشه راه تأمین مالی زنجیره‌ای بخش کشاورزی از جمله اتفاقاتی است که در فصل تابستان در بانک مرکزی رخ‌داده است.
علاوه بر این، بانک مرکزی روز دوشنبه ۲۴ مردادماه ۱۴۰۱ در بخش‌نامه‌ای «ضوابط اجرایی تأسیس، فعالیت و نظارت بر شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت» را به شبکه بانکی کشور ابلاغ کرد که در این ضوابط نامه، اصلاح و چگونگی ثبت شرکت پی‌اس‌پی‌ها، شرایط احراز صلاحیت اعضای هیئت‌مدیره و سهام‌داران بازنگری و تصویب شد.
از آنجا که طبق قانون بودجه سال گذشته، پرداخت اعتبار جدید به بانک‌ها بدون دریافت وثیقه در قالب خط اعتباری یا اضافه برداشت توسط بانک مرکزی ممنوع شد که در این زمینه، بانک مرکزی برای بانک‌ها شش نوع وثیقه از ملک گرفته تا شمش طلا تعریف کرد.
۱۰ برابر شدن سقف تراکنش کارگزاری‌های بورس، ممنوعیت بلوکه کردن بخشی از تسهیلات اعطایی و اخذ هرگونه وثیقه نقدی و معرفی بانک‌های متخلف در این زمینه به هیئت انتظامی، فراهم‌شدن امکان راه‌اندازی سه صندوق سرمایه‌گذاری برای بانک‌ها در اوراق دولتی، املاک و مستغلات و زمین و ساختمان از دیگر اخبار مهم بانک مرکزی در پاییز سال گذشته است.
منبع : راه پرداخت
