گزارش اقتصادی شاپرک گزارش تخصصی است که با هدف بررسی وضعیت پرداخت الکترونیکی کشور، ازاردیبهشت سال ۱۳۹۰، به صورت ماهانه، سالانه و هر ۴ سال یک‌بار منتشر می‌شود. شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی شاپرک که نقش رابط میان بانک مرکزی، شبکه بانکی و شرکتهای PSP (رابط میان بانک‌ها و شرکتهای تجاری) را ایفا می‌کند، با انتشار گزارش اقتصادی ماهانه کمک فراوانی به مطالعه بازار هر یک از شرکتهای ارائه‌دهنده خدمات پرداخت کرده است.
عملکرد PSPها در آبان
بر این اساس باید گفت که گزارش اقتصادی شاپرک در آبان ماه ۱۴۰۱ مبنی بر بررسی وضعیت عملکرد شرکت‌ها، تعیین سیاست‌های آنان و همچنین بررسی روند پرداخت شرکتهای متفاوت در هفته اخیر مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین در این گزارش سهم شرکتهای PSP در استفاده از کارت‌خوان‌های فعال فروشگاهی و کارت‌خوان‌های کم‌تراکنش و فاقد تراکنش ارائه شده است. شرکتهای PSP واسطه تجاری بین بانک‌ها و مشتریان تجاری در حوزه خدمات پولی و مالی کشور هستند که تمام خدمات مورد نیاز برای کسب و کار مشتریان را فراهم می‌کنند. بر این اساس ابتدا باید سهم تعدادی و مبلغی هر یک از شرکتهای PSP در بازارها را مورد بررسی قرار داد؛ زیرا این شاخص سبب شناخت حوزه فعالیت و نحوه سرمایه‌گذاری در هر یک از شرکتهای PSP می‌شود. در ادامه با توجه به گزارش شماره ۸۹ شاپرک، عملکرد PSPها بررسی خواهد شد:
سهم شرکت‌ها در بازار
با توجه به عوامل مذکور، شرکت‌ها بر اساس تعداد و مبلغ تراکنش و محبوبیت آنها در میان سرمایه‌گذاران مورد بررسی قرار گرفتند. در میان ارائه‌دهندگان سهم‌های تعدادی، شرکت «پرداخت الکترونیک سامان»، «به‌پرداخت ملت» و «تجارت الکترونیک پارسیان» در بین سایر شرکت‌ها بیشترین تعداد تراکنش در آبان ماه را به خود اختصاص داده‌اند. بر این اساس «پرداخت الکترونیک سامان» با سهم ۴۶/ ۱۹ درصد در صدر جدول و پس از آن «به‌پرداخت ملت» و «تجارت الکترونیک پارسیان» به ترتیب با ۴۰/ ۱۹ درصد و ۵۶/ ۱۴ درصد بالاترین سطح تعداد تراکنش را نسبت به سایر شرکت‌ها در آبان ثبت کردند. علاوه بر تعداد تراکنش هر شرکت در آبان، مبلغ تراکنش آنها نیز مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس شرکتهای «به‌پرداخت ملت» با ۰۱/ ۲۰ درصد، «پرداخت الکترونیک سامان» با ۸۰/ ۱۶ درصد و «پرداخت الکترونیک سداد» با ۴۱/ ۱۲ درصد، بیشترین رتبه را در تعداد تراکنش‌های آبان ثبت کردند.
سهم تراکنش‌های استانی آبان
سهم تراکنش‌های کارت‌خوان‌های فروشگاهی هر استان در آبان بررسی شد. در این میان شرکت «پرداخت الکترونیک سامان»، «به‌پرداخت ملت» و «تجارت الکترونیک پارسیان» در اکثر استان‌های کشور نسبت به سایر شرکت‌ها در تراکنش کارت‌خوان فروشگاهی امتیاز بالاتری را دریافت کرده‌اند. علاوه بر سهم تراکنش‌ها، تعداد کارت‌خوان‌های هر شرکت در فروشگاه‌های سراسر کشور نیز در آبان ماه ۱۴۰۱ بررسی شد. شرکتهای «پرداخت الکترونیک پاسارگاد»، «پرداخت الکترونیک سامان»، «تجارت الکترونیک پارسیان» و «کارت اعتباری ایران کیش» بیشترین تعداد کارتخوانها را در فروشگاه‌های استان کشور به خود اختصاص دادند. عوامل مذکور نشان‌دهنده عملکرد شرکت و استفاده شرکت‌ها از این ابزارها برای رسیدن به اثربخشی است. اما سوال این است که شاخص اثربخشی چیست و چگونه می‌توان از آن استفاده کرد؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که شاخص اثربخشی با نسبت گرفتن از سهم هر شرکت از تراکنش‌های شرکت به سهم همان شرکت از ابزار کارت‌خوان فروشگاهی است که عدد به دست آمده نشان‌دهنده میزان اثربخشی کارت‌خوان‌های یک شرکت در شبکه پرداخت الکترونیک و میزان توانایی در جذب تراکنش‌ها است. اگر عدد به دست آمده برای شرکت مورد نظر برابر یک باشد به این معنی است که شرکت مذکور به اندازه سهم خود در ابزارها، به جذب تراکنش پرداخته است و اگر این عدد برای شرکت مذکور بالاتر از یک باشد به این معنی است که این شرکت فراتر از سهم خود ابزار موفق به جذب تراکنش‌ها شده است. بر این اساس عملکرد مختلف هر یک از شرکتهای پی‌اس‌پی در کسب سهم تراکنش‌ها و تعداد کارتخوانها گاهی سبب کاهش شاخص اثربخشی نیز می‌شود. بر این اساس شرکتهای «به‌پرداخت ملت»، «فراپردازان آروند امید»، «پرداخت الکترونیک سامان»، «تجارت الکترونیک پارسیان» و «آسان پرداخت پرشین» موفق به کسب عدد بالاتر از یک در شاخص اثربخشی شدند. در این میان سهم شرکت «فراپردازان آروند امید» نسبت به ماه گذشته با افزایش ۱۵۲/ ۰ واحدی در آبان ماه رو‌به‌رو بود. این امر می‌تواند ناشی از افزایش سهم تعداد پایانه‌های کارت‌خوان فروشگاهی فعال سیستمی و سهم تراکنش‌های کارت‌خوان فروشگاهی این شرکت باشد.
کارت‌خوان‌های کم‌تراکنش
پس از بررسی سهم هر یک از شرکت‌ها در ماه آبان و همچنین تفحص در سهم تراکنش‌های کارت‌خوان‌های فروشگاهی در ماه گذشته باید نگاهی به کارت‌خوان‌های کم‌تراکنش و شاخص اثربخشی آنها نیز انداخت. در این میان به کارت‌خوانی کم‌تراکنش گفته می‌شود که در بازه دوماهه متوالی کمتر از ۶۰ تراکنش در هر ماه و مجموع مبالغ تراکنش آن در دو ماه متوالی کمتر از ۲۰ میلیون ریال در هر ماه باشد. دو شاخص تعداد کارتخوانها و تعداد تراکنش‌ها می‌توانند چشم‌انداز خوبی به شرکتهای پی‌اس‌پی درباره نحوه توزیع این ابزارها ارائه دهند. به دنبال این موضوع باید به شرکتهای فاقد تراکنش در شبکه شاپرک در آبان ماه اشاره کرد. این موضوع به این معنی است که شرکتهای مذکور در شبکه شاپرک فعال هستند اما تراکنشی از سوی آنها صورت نگرفته است.
شرکتهای «فراپردازان آروند امید»، «به‌پرداخت ملت»، «پرداخت الکترونیک سامان» و «آسان پرداخت پرشین» از جمله شرکت‌هایی هستند که در ماه آبان ۱۴۰۱ به بالاترین شاخص اثربخشی کارت‌خوان‌های فروشگاهی تراکنش‌دار دست یافته‌اند. در این میان شرکت «فراپردازان آروند امید» نسبت به ماه گذشته با روند صعودی به میزان ۳۵/ ۳۵ واحدی مواجه شد. در مقابل آن، تنها ۷۹/ ۶ درصد از کل کارت‌خوان‌های فعال سیستمی شرکت «پرداخت الکترونیک سداد» را کارت‌خوان‌های کم‌تراکنش و فاقد تراکنش مالی آن تشکیل می‌دهند. این امر در نتیجه افزایش تعداد کارت‌خوان فروشگاهی و تعداد تراکنش‌های این شرکت در آبان ماه بوده است. اما چه عواملی سبب کثرت کارت‌خوان‌های فروشگاهی کم‌تراکنش یا فاقد تراکنش شده است؟
در پاسخ به این سوال باید به مداخله بانک‌ها در این موضوع اشاره کرد؛ زیرا در کشور ایران کارتخوانها به صورت رایگان در اختیار پذیرندگان قرار می‌گیرد و کلیه هزینه‌های آن از جمله: هزینه نصب، نگهداری و کاغذ رول توسط بانک پرداخت می‌شود. عامل دیگری که سبب افزایش کارت‌خوان‌های فاقد تراکنش شده، الزام شرکت پی‌اس‌پی نصب کارت‌خوان بدون توجه به کارآیی آن در فروشگاه‌ها است و به سبب نمایشی بودن کارت‌خوان، مورد استقبال فروشندگان قرار نمی‌گیرد. این موضوع در سایر کشورها بر خلاف ایران است؛ زیرا در اکثر کشورها پذیرندگان کارت‌خوان فروشگاهی با اجاره دستگاه باید هزینه‌های مزبور را خودشان پرداخت کنند. این امر سبب می‌شود تا بهره‌وری در به کارگیری کارتخوانها در سایر کشورها بیشتر باشد.
