دنیای‌اقتصاد : بررسی گزارش‌های رسمی معاملات چک در نخستین فصل زمستان حاکی از سه نکته مهم است. نخست اینکه تغییرات چک‌های مبادله‌ای در دی ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل حاکی از کاهش ۲۳درصدی استفاده از این ابزار در سال جاری است. مورد دوم اینکه کاهش ۱۹درصدی تعداد چک‌های برگشتی در دی‌ماه سال جاری نسبت به سال گذشته است.
مورد سوم اینکه تغییرات نقطه‌ای تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی به مبادله‌ای نسبت به ماه گذشته با رشد همراه بوده است. کارشناسان اقتصادی بر این باورند که علت کاهش چک‌های مبادله‌ای می‌تواند به‌دلیل کاهش حجم معاملات در بازه مورد نظر یا استفاده کمتر از ابزار چک در مبادلات باشد. از سوی دیگر اینکه رشد نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای نیز می‌تواند ناشی از کاهش توانایی فعالان اقتصادی در پاس کردن چک‌های خود به‌دلیل کسری یا فقدان موجودی باشد.
کاهش چک‌های مبادله‌ای
بانک مرکزی در گزارشی آمار چک‌های مبادله‌ای دی‌ماه سال جاری را منتشر کرد. چک به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت، همواره نقش قابل توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان جامعه داشته است. با این وجود طی دو دهه اخیر به‌دلیل تداوم توسعه سامانه‌ها و تجهیزات پرداخت الکترونیکی، تراکنش‌های پردازش‌شده از طریق این ابزارها و سامانه‌ها رشد متناسبی داشته و ابزارهای پرداخت الکترونیکی به مرور زمان جایگزین ابزارهای پرداخت سنتی نظیر اسکناس و مسکوک و انواع چک شده است. با این تفاسیر به‌دلیل اهمیت کارکرد و امتیاز چک و به‌ویژه جایگاه اعتباری چک در مبادلات کشور، این ابزار پرداخت هنوز هم از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور محسوب می‌شود. موضوع دیگر اینکه گزارش مذکور مربوط به چک‌های بین بانکی است و چک‌های درون بـانکی را شامل نمی‌شود. چک‌های مبادله‌ای به مجموع چک‌های وصولی و برگشتی بین بانکی تقسیم‌بندی می‌شوند. چک وصولی، چکی است که صحت آن مورد تایید بانک بوده و بانک نسبت به پرداخت آن اقدام کرده است. اما اگر به علتی، چک برگشتی قابل وصول نباشد، در تقسیم‌بندی چک‌های برگشتی قرار می‌گیرد.
بنا بر آمارهای رسمی در دی‌ماه سال جاری در کشور به میزان حدود 5/ 6میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر 270هزار میلیارد تومان مبادله شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب برابر 2/ 0درصـد و 4/ 4درصد افزایش داشته است. افزون بر این تغییرات نقطه‌ای چک‌های مبادله‌ای حاکی از کاهش 23درصدی در تعداد و رشد 43درصدی در مبلغ این چک‌ها دارد. رشد مبلغی این چک‌ها می‌تواند به‌دلیل رشد تورم باشد. بنابراین می‌توان بیان کرد که کاهش در تعداد چک‌های مبادله‌ای در دی‌ماه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان از رکود فعالیت‌های اقتصادی در سال جاری است؛ زیرا در زمانی که فعالیت‌های اقتصادی روند بهبودی داشته باشد، انتظار بر این است که تعداد چک‌ها نیز رشد کند. کاهش استفاده از چک نشان استفاده از ابزارهای دیگر در معاملات یا کاهش حجم کلی معاملات در بازه مورد نظر دارد.
کاهش چک‌های برگشتی
از جمله شاخص‌هایی که منعکس‌کننده وضعیت فعالیت‌های اقتصادی است، تعداد و میزان چک‌های برگشتی و مقایسه آن با چک‌های مبادله‌ای است؛ به‌نحوی‌که اگر چک‌های برگشتی و همچنین نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای روند کاهشی داشته باشند، دلالت بر بهبود در روند فعالیت‌های اقتصادی دارد. این میزان چک‌ها به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده‌اند. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد در دی‌ماه سال‌جاری در کل کشور حدود 553هزار فقره چک به ارزشی حدود 5/ 30هزار میلیارد تومان برگشت داده شده که نسبت به ماه گذشته از نظر تعداد 6/ 1درصد و از نظر مبلغ 6/ 19درصد رشد داشته است. بررسی نقطه‌ای تغییرات چک‌های برگشتی حاکی از کاهش 19درصدی این ابزار است. افزون بر این در ماه مذکور از کل تعداد و مبلغ چک‌های مبادلـه‌شـده بـه ترتیب 4/ 8درصـد و 3/ 11درصد برگشت داده شده است. درصد تعداد و مبلغ چک‌های برگشت داده‌شـده در آذرماه 1400 به ترتیب معادل 3/ 8درصد و 9/ 9درصد و در دی مـاه سـال1399 بـه ترتیب برابر 8درصد و 1/ 11درصد بوده است.
رشد چک‌های برگشتی به مبادله‌ای
یکی دیگر از مواردی که در این گزارش به آن اشاره شده، نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای است. بنا بر آمارهای رسمی شاخص مذکور در دی ماه در تعداد و مبلغ با رشد مواجه بوده است. این موضوع بیانگر بدتر شدن روند فعالیت‌های اقتصادی است. بررسی آمارهای رسمی برای روند نقطه‌ای نسبت مبلغ چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در کل کشور نشان می‌دهد این نسبت از دی۹9 تا پایان سال مذکور روندی صعودی به خود گرفت؛ به‌طوری‌که از 1/ 11درصد در دی به 1/ 12درصد در اسفند رسید. در ادامه و با وقفه‌ای یک‌ماهه در سال جاری روند صعودی این شاخص دوباره از سرگرفته شد؛ به‌نحوی‌که از 7/ 10درصد در فروردین به 8/ 14درصد در مرداد ماه رسید. در نهایت این شاخص به‌صورت پله‌ای کاهش داشت؛ به‌طوری‌که در آذر ماه به پایین‌ترین میزان خود در سال جاری (9/ 9درصد) رسید. این روند نزولی در دی ماه ادامه نیافت و این شاخص با رشدی 4/ 1واحد درصدی به سطح 3/ 11درصد رسید.
