سوئیفت روسی؛ جایگزینی برای سوئیفت

با تشدید تنش‌ها در روابط روسیه و غرب، تحریم‌های سنگینی توسط اتحادیه اروپا و آمریکا علیه روسیه وضع شد. تجربه تحریم‌های همه‌جانبه علیه ایران نشان می‌دهد که استفاده از ابزارهای اقتصادی یکی از رویکردهای متداول غرب برای برخورد با سایر کشورهاست. یکی از موارد تحریمی که فشار زیادی بر ایران وارد کرد، قطع دسترسی بانک‌ها و سیستم مالی ایران به «سوئیفت» بود. 

روسیه با درس گرفتن از این تجربیات تلاش کرده است تا وابستگی نظام مالی- پولی خود به سیستم‌های تحت کنترل غرب را به حداقل برساند. این استراتژی روسیه سبب شد تا روسیه از سیستم تبادلات بین بانکی ملی خود با عنوان SPFS رونمایی کند. SPFS مخفف سیستم بین بانکی انتقال اطلاعات مالی و انجام پرداخت‌هاست. این سیستم در سال ۲۰۱۸ اجرایی شد و بیش از ۴۰۰ موسسه از خدمات آن استفاده می‌کنند. بیشتر این موسسات بانک‌های روسیه در مناطق مختلف این کشور هستند.

هدف اصلی از ایجاد SPFS راه‌اندازی یک سیستم جایگزین برای سوئیفت به منظور تامین دسترسی به سیستم انتقال پیام‌ها‌ی مالی بدون قطعی و با ثبات اعلام شده است. سوئیفت یک سیستم بین‌المللی برای انتقال اطلاعات مالی و پرداخت‌هاست که در سال ۱۹۷۳ ایجاد شده است. این سیستم انحصار انتقال پیام‌های مالی در دنیا را با انتقال بیش از ۸۰ درصد پیام‌های مالی در اختیار دارد. این سیستم از لحاظ حقوقی تابع اتحادیه اروپاست، ولی بعد از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر در آمریکا، وزارت خزانه‌داری آمریکا هم برای مقابله با تروریسم بین‌المللی به اطلاعات این سیستم دسترسی پیدا کرد. تمام جریان اطلاعات از دو مرکز عملیاتی در هلند و آمریکا می‌گذرد. 

این امر سبب شده است تا بستن راه ارتباط با سوئیفت یک ابزار برای اعمال فشار بر کشورهای دیگر شود. این امر در تحریم‌های ایران به خوبی خود را نشان داد. روسیه از سال ۲۰۱۴ و بعد از تصویب اولین پاکت تحریم‌ها به واسطه الحاق کریمه و وقایع شرق اوکراین با خطر قطع دسترسی به سوئیفت روبه‌رو است. در این سال پارلمان اروپا با صدور قطعنامه‌ای خواستار قطع دسترسی روسیه به سوئیفت شد. روسیه آگوست سال ۲۰۱۴ اعلام کرد که برنامه برای ایجاد سوئیفت ملی را آغاز کرده است. دسامبر ۲۰۱۴ نسخه آزمایشی این سیستم رونمایی شد. عملیات ایجاد این سیستم تا پاییز ۲۰۱۵ عملا پایان یافت. لویرا نبیولینا، رئیس بانک مرکزی روسیه ۲ فروردین ۱۳۹۶ (۲۲ مارس ۲۰۱۷)، در دیدار با پوتین اعلام کرد که روسیه برای استفاده از سیستم SPFS در صورت محدودیت دسترسی به سوئیفت آماده است. 

روسیه تلاش کرده است تا سوئیفت روسی تا حد امکان قابلیت رقابت با سوئیفت را داشته باشد. از این نقطه‌نظر می‌توان به موارد ذیل به عنوان قابلیت‌های سیستم SPFS اشاره کرد: انتقال پیام‌ها با فرمت سوئیفت، انتقال پیام‌ها با فرمت اختصاصی کاربر،کنترل پیام‌های مالی فرمت سوئیفت، امکان تعیین فهرست دریافت‌کننده‌ها و نوع پیام‌های مالی دریافتی از آنها. البته به‌‌رغم مزیت‌های سیستم روسی این سیستم هنوز هم نقاط ضعف جدی دارد که در بین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: ممنوعیت انتقال منابع به خارج از روسیه،عدم امکان ارسال موارد فراوان با یک پیام،درخواست‌های امنیتی دشوار،عدم دسترسی سایر کشورها با این سیستم. در کنار این سیستم، کمپانی‌های دیگر روسیه هم در حال ایجاد سیستم‌های مشابه SPFS هستند از جمله سیستم «CyberFT» محصول شرکت «کیبرپلات»، «ترانزیت ۰/ ۲) محصول شرکت «Finline» (وابسته به ازبربانک)

درحال‌حاضر تعرفه از خدمات SPFS در مارس ۲۰۱۸ از ۸/ ۰ تا ۱ روبل برای هر پیام است. این هزینه در مقایسه با سوئیفت بسیار پایین‌تر است. هزینه انتقال پیام در سوئیفت برابر ۲/ ۲۰-۷۰/ ۳ روبل است.

براساس آمار منتشر شده از سوی بانک‌مرکزی روسیه، تعداد بانک‌های متصل به SPFS در روسیه از تعداد بانک‌های روسیه متصل به سوئیفت بیشتر شده است. البته میزان تراکنش‌های سوئیفت در روسیه بسیار بیشتر از SPFS است. فهرست تمام بانک‌ها و شرکت‌هایی که از سیستم ملی انتقال پیام‌های مالی روسیه استفاده می‌کنند در سایت رسمی بانک‌مرکزی روسیه منتشر شده است. به ‌نظر می‌رسد به زودی روسیه بستری قانونی ایجاد خواهد کرد که براساس آن تمامی موسسات مالی و بانکی روسیه باید در سیستم ملی انتقال پیام‌های مالی ملی روسیه عضو شوند. دیوان محاسبات روسیه پیشنهاد داده است تا تمامی بانک‌هایی که با بانک‌مرکزی این کشور همکاری دارند، به صورت اجباری به عضویت SPFS در آیند. این مساله در گزارش سالانه دیوان محاسبات روسیه مطرح شده است و به نظر می‌رسد هدف اصلی آن نمایندگی‌های اقماری بانک‌های بزرگ جهانی که در روسیه فعال هستند، باشد. تقریبا اکثر بانک‌های بزرگ روسیه غیر از «تینکوف بانک» و «واستوچنی» به عضویت SPFS درآمده‌اند. سه بانک فعال در بازار روسیه که از اقمار بانک‌های خارجی محسوب می‌شوند و هنوز عضو SPFS نشده‌اند «یونی کریدیت بنک»، «راف فایزن بانک» و «روس بانک» هستند. بانک‌های دیگر خارجی مطرح در بازار مالی روسیه «سیتی بانک»، «ای‌ان‌گ‌بانک»، «اوت‌پ‌بانک» و «دویچه بانک» هستند.

سوئیفت روسی تنها در شرایطی خواهد توانست با سوئیفت اصلی رقابت کند که موسسات و بانک‌های خارجی به صورت گسترده در آن عضویت داشته باشند و از خدمات آن استفاده کنند. در غیر این صورت، این سیستم یک سیستم داخلی برای استفاده بانک‌ها و موسسات مالی روسیه خواهد بود. درحال‌حاضر برخی موسسات خارجی هم به عضویت SPFS روسیه درآمده‌اند. اولین بانک خارجی که به سوئیفت روسی متصل شد، «بل گازپروم بانک» بلاروس بود. درحال‌حاضر از لحاظ حقوقی محدودیتی برای پیوستن  اشخاص حقوقی خارجی به SPFS وجود ندارد. دومای روسیه در مرداد ۱۳۹۸ (ژوئن ۲۰۱۹) قانونی را تصویب کرد که براساس آن، اشخاص حقوقی خارجی امکان اتصال به SPFS را به‌دست آورند. براساس این قانون، بانک‌مرکزی روسیه می‌تواند در زمینه انتقال پیام‌های مالی اشخاص حقوقی که مشتری بانک‌ها هستند و همچنین بانک‌های خارجی، موسسات بین‌المللی و بانک‌های مرکزی خارجی خدمات ارائه دهد. ترکیه نیز اخیرا مذاکراتی را برای پیوستن به SPFS آغاز کرده است. براساس اخبار منتشرشده، درست زمانی که آمریکا تحریم‌هایی را علیه ترکیه به‌دلیل خرید سیستم دفاع هوایی اس ۴۰۰ از روسیه وضع کرد، روسیه و ترکیه در مرداد ۱۳۹۸ (جولای ۲۰۱۹) مذاکراتی فوری برای متصل کردن شرکت‌ها و نهادهای مالی ترکیه به پیام‌رسان بانکی که روسیه به عنوان جایگزین «سوئیفت» طراحی کرده، انجام داده‌اند. در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات، کارت‌های «میر» روسیه نیز به عنوان جایگزین برای «مستر کارت» و «ویزا کارت» در ترکیه قابل استفاده خواهند شد.

 SPFS به سرعت درحال توسعه است و حمایت‌های دولتی در تسریع روند گسترش این شبکه انتقال پیام‌های مالی بسیار موثر بوده است. سال ۲۰۱۸ بیش از ۴/ ۵ میلیون پیام از طریق SPFS توسط کاربران آن ارسال شده است که این تعداد دو برابر بیشتر از تعداد پیام‌های ارسالی از طریق SPFS در سال ۲۰۱۷ است.