بانکداری ایرانی ـ رئیس کل بانک مرکزی در برنامه دستخط به مناسبت سالروز تاسیس بانک مرکزی به پرسش هایی در خصوص شرایط اقتصادی کشور پاسخ داد.
همتی در خصوص مباحث مختلفی همچون روند فعلی رفع تعهد ارزی واردکنندگان، لایحه حذف 4 صفر از پول ملی، خروج ارز کشور برای خرید خانه و ویلا، وضعیت فعالیت صرافی ها و نظارت بر آن، ادغام بانک ها، وضعیت تورم و ... گفت و گو کرد.
*چند روز پیش یا هفته پیش بود که هیات دولت لایحهای را برای حذف 4 صفر تصویب کرد و خیلیها سوال دارند. قاعده این است که به مجلس برود و مجلس در دستور پیگیری قرار دهد، بحث کنند. ولی برخی سوالاتی مطرح میکنند که در این شرایط که تورم داریم، اصلاحات اقتصادی لازم را انجام ندادهایم این طرح کمکی به ما میکند؟
ببینید اولاً شرایطی که اصلاحات اقتصادی انجام ندادیم، اصلاحات اقتصادی یک شب و یک روز نیست. ما تلاش میکنیم و الان هم شروع کردهایم. هم در سیستم بانک مرکزی روشهای سیاستهای پولی را اصلاح میکنیم. سوالاتی را میبینم که برخی مواقع دوستان مطرح میکنند اعم از اینکه هیچ تاثیری بر رشد اقتصادی ندارد، هیچ تاثیری بر تورم ندارد، هیچ تاثیری در ساختار بانکی ندارد و غیره. ما اینها را میدانیم. مگر گفتیم تاثیر دارد؟ ما میگوییم باید به عرف جامعه احترام گذاشت. شما الان به عنوان فرد وقتی خرید میکنید چک پولهای بانک مرکزی که بالاترین پول است، وقتی میدهید میگویید یک چک پانصد هزار ریالی به شما میدهم؟ یا فروشنده میگوید پانصد هزار ریال میشود؟ میگویید 50 تومان میشود. چک پول 50 هزار تومانی را همه به همین نام میشناسند. این عرف شده است.
مسکوکات در کشور ما از بین رفته است. قیمت ساخت یک سکه 500 تومنی که بزرگترین سکه ما است قیمت ساختش 880 تومان است. در حالی که در دنیا سرانه سکه بالای 100 تا 120 تا برای مردم است. باید اینها را احیا کنیم. بالاخره وظیفه بانک مرکزی فقط این نیست که نگاه کند. هر جایی میروید بخواهند ببینند این رقم چقدر است دست روی یک صفر میگذارند که ببینند چقدر تومان میشود. اصلاً کسی ریال نمیگوید. چرا اصرار داریم کسی که هیچ کدام از مردم از آن اسم نمیبرند، ما بخواهیم به عنوان واحد پول ملی در نظر بگیریم.
مثلاً در جایی نوشته بودند چندین هزار میلیارد تومان هزینه این کار است؛ اصلاً چنین چیزی نیست. برای امحای اسکناس سالی چندین میلیارد تومان هزینه میکنیم. اسکناسهای فراوان 100 تومانی و هزار تومانی که خیلی هم برد در جامعه ندارد؛ اینها را منهدم میکنیم. ما هم گفتیم اینها که به تدریج از صحنه خارج میشوند اینها را اندک اندک جایگزین کنیم. همین الان داریم پول جدید چاپ میکنیم، به جای جدیدها، آن را چاپ میکنیم.
*اخیراً مجلس مصوبهای داشت که درباره معوقات بانکی که زیر دو میلیارد تومان برای افراد حقوقی و یا زیر 200 میلیون تومان برای اشخاص حقیقی بود که مشمول ربح مرکب نشوند. میگویند این دست بانک مرکزی است و چرا مجلس باید مصوبهای بدهد که یک بار شورای نگهبان رد کرده، دوباره تصویب کند؟ در واقع برخی میگویند چراغ سبز شما را گرفتهاند و این کار را کردهاند.
نه. ببینید ما موافق بودیم، دولت هم موافق بود. نظر خود را دوباره موافق اعلام کردیم. بالاخره دوستان مجلس این نظر را دارند که یکسری افراد در گذشته وامهای گرفتهاند و برخی از بانکها آمدهاند جریمه و اینها را اضافه کردند و روی اینها دوباره سود گرفتهاند. این از نظر بانکداری اسلامی خلاف است و نباید اتفاق بیفتد ولی چون افراد قرارداد امضا کردهاند، فرض کنید شما بدهکار بودهاید و بدهی خود را نمیتوانستید بدهید و با بانک توافق کردید و قرارداد جدید استفاده کردید. بانک مرکزی این را نمیتواند دوباره بهم بزند. اگر بهم بزنیم باید قانون باشد.
حالا شورای نگهبان هم استدلال دارد حتی قانون هم نمیتواند این را بهم بزند چون قرارداد خصوصی بین بانک و شخص است. قدری موضوع پیچیده شده بنابراین از نظر مصلحتی ما میگوییم مصلحت است این کمک شود که بیایند تسویه کنند. شورای نگهبان میگوید از نظر شرعی ما این را شرعی نمیدانیم. بنابراین در هر دو مورد شورای نگهبان نظر به رد آن دادند. یک دلیل هم که شورای محترم نگهبان مطرح میکند این است که این بار مالی برای بانکها دارد. ما هم موافق هستیم این انجام شود، باید پشتوانه قانونی داشته باشد که بانکها را بگوییم این را اجرا کنند.
*ربح مرکبی که من گفتم - شما متخصصتر هستید تا من - برخی میگویند شبهه ربا دارد. درست است؟
بله. الان در شورای فقهی بانک مرکزی اتفاقاً نحوه امهال و استمهال را تصویب کردهایم.
*جدیداً تصویب کردید؟
بله، تقریباً یک ماه میشود. اعضای محترم شورای فقهی بانک مرکزی که همه با پیشنهاد بانک مرکزی و با تائید شورای نگهبان منصوب شدهاند، علمای بزرگواری هستند که کمک به ما میکنند. خوشبختانه آئیننامه را آماده کردهایم و به زودی یعنی فکر کنم تا هفته دیگر در شورای پول و اعتبار مطرح خواهیم کرد و از این به بعد بر اساس این سیستم جدید بانکها تقریباً حق ندارند خارج از این کار کنند.
*یکی از تاکیدات حضرت آقا جلوگیری از بنگاهداری بانکها بوده و همیشه اشاره کرده است. البته در این یک سال به قدری فشار کاری و سرشلوغی داشتید که نمیتوان توقع داشت همه اینها را سامان بدهید، ولی کاری کردید یا کاری خواهید کرد؟
بله، پیگیر هستیم. بخش نظارت بانک مرکزی این کار را انجام میدهد و بانکها هم اقداماتی کردهاند و واگذاریهایی انجام دادهاند ولی من هنوز راضی نیستم. علت هم میدانید چیست که گیر میکند؟ شرکتداری را بانکها دوست دارند و مدیران شرکتها هم بودن شرکتها و ادامه کار آنها را دوست دارند، بالاخره حل کردن این پیچیده شده است.
*دوست دارند یعنی چه؟ یعنی برای آنها سود دارد؟
میخواهند باشند دیگر، مدیرعامل باشد، هیات مدیره باشد. خوب است دیگر. بد نیست. اگر در بخش خصوصی باشند معلوم نیست آنها را بگذارند، کسان دیگری میگذارند. اعمال نفوذهایی در شرکتها میکنند. من اینها را به عینه دیدهام. خیلی هم تلاش کردیم. راهکارهایی با وزیر محترم اقتصاد صحبت کردیم و ایشان هم در این امر جدی هستند به خصوص در ارتباط با بانکهای دولتی که زیرنظر ایشان است.
ما با هم کار میکنیم که انشاالله کارهای مهمی کنیم. بانکهای ناتراز را جمع و جور میکنیم. بانکهای وابسته به نیروهای مسلح را ادغام میکنیم و به زودی نهایی میشود، یعنی کارها در حال نهایی شدن است.
*همه در بانک سپه ادغام میشود؟
بله. هر 5 بانک در بانک سپه ادغام میشود.
* چه زمانی عملیاتی میشود؟
عملیاتی شده و الان به سمتی میرود که مجامع فوقالعاده را بگذارند و رسماً ادغام شوند. الان تحت مدیریت بانک سپه هستند و راهبرد را آن تعیین میکند که چطور کارها را انجام دهند، ولی بپذیریم که من خدمت مقامات عالی کشور هم توضیح دادم، شرایط و مشکلاتی که الان در سیستم بانکی ایجاد شده است یک شبه ایجاد نشده که بتوانیم یک شبه رفع کنیم. اینکه انتظار داشته باشیم یک شبه انجام دهیم ... یکی از این موارد اصلاح نظام بانکی است که انجام میدهیم. شبانه روز درباره این فکر میکنیم ولی نمیگوییم ولی اطلاعرسانی نمیکنیم چرا که سیستم بانکی حساس است. به چه دلیل باید اطلاعرسانی کنیم؟
*الان بانک مرکزی چقدر مستقل است. صریحتر این که چقدر دولت دست در جیب شما میکند؟
نمیکند. مستقل بودن را ابتدا تعریف کنیم. برخی گمان میکنند مستقل بودن یعنی من به عنوان رئیس بانک مرکزی بنشینم و هر چه دولت و رئیس جمهور و مجلس بگویند، قبول نکنم و بگویم من مستقل هستم و شما کارهای نیستید. مفهوم این نیست. در دنیا هم چنین مفهومی ندارد. مستقل را این گونه تعریف میکنم که تحت دستورات غیرکارشناسی نباید بانک مرکزی باشد. بانک مرکزی باید بر مبنای نظرت کارشناسی باشد و دفاع کند. اگر مواردی وجود دارد به موجب قانون باشد.
اگر فرض کنید چیزهایی هم به بانک مرکزی تکلیف میکنیم همه بر مبنای قانون است. بر روی اینها ایستادهایم. من نمیتوانم اینها را به مردم بگویم. در یک جاهایی تند برخورد کردهایم، در یک جاهایی اجرا نکردیم، در یک جاهایی که ضروری بود اجرا کردیم. بنابراین این قول را به مردم میدهم تا زمانی که بانک مرکزی هستم تلاش میکنم از گزندهایی که ممکن است ماهیت کارشناسی بانک مرکزی را آسیب بزند، محافظت کنم.
*FATF به کجا رسید آقای دکتر؟
فعلاً در مجمع است، در دستور کار مجمع است. خبر ندارم و چیز جدیدی از آنها نشنیدهام.
*همینطور مراعا میماند؟ چه خواهد شد؟
نظر من این است که تائید کنند، مثبت است. نگرانی که برخی دوستان دارند ندارم ولی اجازه بدهیم مجمع خودش تصمیم بگیرد. انشاالله تصمیمی به نفع کشور میگیرند.
ما هیچ راهی را نباید ببندیم. راههای دیگر هم ادامه میدهیم. مگر الان اطلاعات ما را کسی میگیرد؟ اینطور نیست. وقتی شرایط به این مرحله برسد ما هم راههایی داریم که آنها را دور بزنیم.
*وضعیت صندوق توسعه چطور است؟
توسعه ملی؟
*بله.
مشکلی ندارد. خوب است.
*اینکه میگویند زیاد برداشت میکنیم درست است؟
زیاد برداشت نمیکنیم. به هر حال صندوق توسعه ملی برای چه زمانی هست؟ اولین بار خودم پیشنهاد تاسیس این صندوق را دادم.
صادرکنندگانی که از مزایای مملکت استفاده میکنند و صادرات انجام میدهند باید آن ارزی که در کشوری که کار صادرات آن را انجام میدهند یا هر کشور دیگری به دست آوردند باید به چرخه تولید داخلی منتقل کنند، یعنی این کار اکثراً نمیشده و به جاهای دیگر میرفتند و ملک میخریدند و در کشورهای دیگر کارهای دیگری میکردند و این خودش یک کمک ....
من دو نکته را توضیح بدهم. دو مسئلهای را که وجود داشت که با آن مخالف هستم و تا الان هم جلوی آن ایستادهایم و دولت هم کمک کرده است. یکی بحث «صادرات ریالی» است. ما که آمدیم همه میگفتند ما صادرات ریالی انجام میدهیم، ارز نداریم بدهیم. من گفتم این چه معنی دارد؟ مگر میشود صادرات به ریال کرد؟ شما به کشور دیگری میفرستید و ارز آن کشور را باید وارد کنید. عراق صادر میکنید باید دینار بیاورید. ترکیه صادر میکنید باید لیر بیاورید. افغانستان میآورید پول ملی خودش را بیاورید. اینها میگفتند ریالی است. گفتم ریالی به معنی نشت کشور است. همانند کشوری که خونریزی دارد روز به روز ضعیفتر میشود. وقتی صادرات ریالی میکنید یعنی تولید کشور، ارزش افزوده کشور را به کشور دیگری میفرستید. یا باید در ازای این کالا بیاید یا باید در ازای آن ارز وارد شود. غیر از این باشد شما اقتصاد را روز به روز ضعیفتر میکنید.
استدلال داشتند که در عوض اشتغال در کشور ایجاد میکنیم. گفتم اشتغال به مفهوم اینکه ارزش افزوده از کشور خارج شود و رشد ملی کاهش یابد که هنر نیست. بنابراین در آمارها هم صادرات میآمد و همه فکر میکردند ...
*که آن محدودیتها را شما گذاشتید.
الان اصلاً صادرات ریالی را اجازه نمیدهیم. اصلاً قبول ندارم. باید تعهد ارزی خود را ایفا کنند. این هم یک کلکی بود که عدهای از این کارتهای یک بار مصرف میخریدند و از داخلیها میخریدند و آنها صادر میکردند و با کارتها همینها بود. 4 میلیاردی که میگویم شاید خیلیها همین افراد باشند.
نکته دوم ثبت سفارش است. یک چیزی در کشور راه افتاده بود که واردات بدون انتقال ارز بود. هر کسی هر چیزی میخواست به کشور وارد میکرد و میگفت من ارز از دولت نمیخواهم چرا جلوی من را میگیرید. میگویم شما تقاضای ارز در بازار ایجاد میکنید. این همه فشار در بازار ارز بود و شما هی ارز تزریق میکردید برای این بود که واردات بدون انتقال ارز داشتید. تا میگفتیم ارز شما کجا است؟ میگفت ارز در خارج داریم و خودمان میآوریم. درست است ولی این ارز در خارج از کشور را از کجا آوردید؟ شما به عنوان ایرانی ارز در خارج از کشور از کجا داشتید؟ یا صادرات قبلی بوده، کسی از آن طرف به شما اعتبار نمیدهد. اگر اعتبار میدهد به من معرفی کنید من خوشحال میشوم که از او اعتبار بگیرم. میگفتند نه، پول دارند میخواهند به خارج بیاورند. گفتم اینها را قبول نداریم. باید منشا ارزی که میخواهید کالا بیاورید، مشخص شود و باید ثبت سفارش انجام شود. باید ببینیم این کالا مورد نیاز ما هست یا خیر.
الان گروه چهارم که الان ممنوع شده است و وحشتناک به کشور وارد میشد، تولید داخلی را نابود کرده بود. الان تولید داخلی اندک اندک شکل میگیرد. نباید اجازه دهیم هر کسی هر چیزی خواست وارد کند. هیچ جای دنیا اینطور نیست که این قدر آزاد باشد و واردات کنند. در شرایطی که در تحریم سنگین درآمدهای نفتی هستید، به ما میگویند اجازه بدهید بدون انتقال ارز را باز کنیم. بدون انتقال ارز یعنی بیاید کف میدان را جمع کند. یعنی تقاضا را بالا ببرد. بعد به من میگویند آقای همتی امده محدودیت رد تقاضای ارز ایجاد کرده است. باید ایجاد کنیم. وظیفه بانک مرکزی همین است. صادرات ریالی انجام میدادند، ارز را آن طرف میبردند و ویلا میخریدند و جاهای مختلف در کانادا میخریدند. خبر این را من دارم. بنابراین جلوی اینها را گرفتیم، محکم هم هستیم، ادامه هم میدهیم.
*اینکه میگویید خانه و ویلا خریدند چقدر سرمایه از کشور رفته است؟
خیلی. دهها میلیارد دلار! رفته است.
*در عرض چند سال بود؟
همین سالهای گذشته. همیشه این را داشتهایم. ما تا میگوییم پاسخ میدهند چرا مخالفت با تولید میکنید؟ چرا مخالفت با صادرات میکنید؟ من مخالف صادرات نیستم. من مخالف تولید نیستم. اقتصاد خواندهام و میدانم تولید چیست. تولیدی که ارزش افزوده برای کشور کند، ارز برای کشور بیاورد، صادراتی که ارز برای کشور نیاورد توسعه ایجاد نمیکند.
*الان چند صرافی داریم؟
فکر کنم بالای 600 تا 650 صرافی داریم.
*یک چیزی شنیدم و خیلی ناراحت شدم، نمیدانم تائید میکنید یا خیر. میگویند قبل از آن بحران 96، یک ماه قبل از آن بحران بود که از بانک مرکزی وقت آمار صرافیها را خواستند و نداشته است. این درست است؟
من خبر ندارم؛ اینها بالا و پائین میشود. تقریباً هر دو هفته یکبار دو سه صرافی را لغو مجوز میکنیم. یعنی تعداد آن متغیر است ولی الان یک چیزی نزدیک به 650 صرافی است.
*الان بانک مرکزی سامانه مطمئنی برای نظارت روی صرافیها دارد؟
سامانه تشکیل دادهایم. الان تمام خرید و فروشهای آنها اگر ثبت کنند کنترل میشود. ولی اگر یک صرافی ثبت نکند 600 صرافی در اقصی نقاط کشور وجود دارد، من نمیتوانم 600 نفر هر روز آنجا بگذارم که آیا اینها دلار را ثبت کردهاند یا خیر.
*ملزم هستند ثبت کنند؟
بله. اگر ثبت نکنند تخلف است و با آنها برخورد میشود.